Thứ Năm, 30 tháng 5, 2013

thi ca - thi nhân & cảm nhận : hoài khanh / lê ngọc trác - 4


             hoài khanh : từ lục bát ' nâu' đến lục bát' thiền '  4 
                                                lê ngọc trác


                                   ' Tôi lớn lên  ven bờ sông Cà Ty 
                                    Với giữa hai triền núi Cú và Tà Zôn 
                                    Lưu luyến nhìn biển cả gọi hồn 
                                                                 đi vào tám hướng ... 
                                    Cha tôi một nơi, mẹ tôi ngã và súng nổ 
                                    làm chúng tôi ôm nhau khóc hoài 
                                    Giữa cánh đồng mà vài tấm tranh
                                                                không làm sao che nổi
                                   Cơn gió bấc cũng như tôi lớn lên  sau này 
                                                   không sao che nổi buồn đau đớn 
                                                        trên gương mặt rầu rĩ của tôi ...' 

     Đó là  những câu thơ tự sự, Hoài Khanh viết về quê hương gia đình của ông trong 1 thời ly loạn.

     Hoài Khanh tên thật là Võ văn Quế, sinh ngày 13 tháng 06 năm 1933 tại  Đức Nghĩa, thành phố Phan Thiết tỉnh Bình Thuận. ( có tài liệu ghi ngày sinh Hoài Khanh là ngày 20-03 1934 ?
   
   Từ 1957, Hoài Khanh đã hiện diện trên bầu trời thi ca Việtnam với thi phầm Dâng rừng. Tính đến  nay, Hoài Khanh  đã [ cho ] xuất bản , về thơ có : Thân phận ( 1962), Lục bát
 ( 1968), Gió bấc- trẻ nhỏ - đóa hồng & Dế  ( 1970) , Hương sắc mong manh ( 2006).

    về văn : Trí nhớ hoang vu & Khói ( tập truyện, 1970 ).

     Trước 1975, Hoài Khanh viết báo, làm thơ.  Ông là người chủ trương và điều hành 
Nhà xuất bản Ca dao, một trong những nhà xuất bản rất uy tín , có nhiều ấn phẩm giá trị, thu hút được đông đảo người đọc.   Hiện nay, Hoài Khanh thường trú tại thành phố Biên Hòa, tỉnh Đồng Nai.

    Từ thuở đôi mươi, Hoài Khanh đã viết những câu thơ mà khi đọc xong, nhiều người cảm nhận như có 1 cơn gió lạnh thổi qua tâm hồn mình :

                                ... Qua sông là một nhịp cầu
                               Qua tôi là một kiếp sầu vô chung ...

     Khi đọc 2 câu trên trong Dâng rừng / Hoài Khanh -  Bùi Giáng, nhà thơ, nhà giáo và nhà biên khảo, phải kinh ngạc, thốt :

     "... Anh chưa quá 20 tuổi, anh làm những vần thơ mà Nguyễn Du ,  Nguyễn khắc Hiếu tái sinh nghe được, phải lạnh mình trước cái vĩ đại, hồn nhiên của một tài hoa chưa ráo máu đầu.   Cái vẻ ngây thơ thăm thẳm của lời thơ, chỉ những thiên tài xuất chúng mới có được ..." 

     Quả thật vậy, qua thời gian, Hoài Khanh là 1 nhà thơ tài hoa.   Nhưng, thơ của ông mang 1 nỗi u hoài.   Phải chăng khi lớn lên, Hoài Khanh đã sớm chứng kiến những cảnh khổ đau của thời đất nước chìm trong chiến tranh, loạn lạc - nên trong thơ Hoài Khanh viết nhiều về nỗi buồn.   Thơ lục bát của ông nhuần nhuyễn, mang đậm hồn dân tộc.   Nhưng là những bài lục bát  nâu - một mầu nâu  buồn mênh mông  sâu thẳm .  Chúng ta bắt gặp trong thơ Hoài Khanh nỗi đau thương của 1 kiếp [ làm] người :

                          'Cõi  nào giọng khởi nguyên vang
                          Nhánh khô trời muộn trôi tan mộng thầm 
                          Súng còn vọng mãi trời căm
                          Rưng rưng mắt lệ nghìn tâm sự nào ? 
                          Mộng đời nát ngọc chìm châu 
                          Bến mê vẫn rợn mấy màu trầm luân 
                          Mười lăm năm bấy nhiêu lần
                          Bấy nhiêu rồi nhỉ hỡi trần gian kia ?
                          Ngược xuôi bao kẻ đi về
                          Tấm thân bé mọn bên lề tồn vong 
                          Chuyện đời có có không không
                          Phù vân một áng bụi hồng xa xa 
                          Cớ sao thiên hạ người ta 
                          Vẫn chưa tròn một quê nhà bao dung ?
                          Vẫn chưa tỉnh giấc hãi hùng
                          Trong cơn trường mộng vô cùng thời gian .' 
                             LỤC BÁT, 1968

     Và,  còn bắt gặp nỗi buồn của thời gian, nỗi buồn mông mênh của dòng sông :

                          'Nước xuôi lạnh một dòng sầu 
                          Biết về đâu hỡi mấy màu  thời gian
                           ... Con sông nào đã xa nguồn 
                           Thì con sông ấy sẽ buồn với tôi '

    Rất nhiều người yêu thơ mãi đến nay vẫn còn say mê bài Ngồi lại bên cầu / Hoài Khanh.  Có lẽ,  với bài thơ này, Hoài Khanh đã để lại dấu ấn sâu đậm trong nền thi ca Việtnam, ở hậu bán thế kỷ XX : 

                           'Người em xưa trở về đây một bận 
                           Con đường câm bỗng ánh sáng diệu kỳ 
                           Tôi lẩn trốn vì thấy mình không thể 
                           Mây của trời rồi gió sẽ mang đi .

                           Em - thì vẫn nụ cười xanh mắt biếc
                           Màu cô đơn trên suối tóc la đà 
                           Còn gì nữa với mây trời đang trắng
                           Đã vô tình trôi mãi bến sông xa . 

                          Thôi nước mắt đã ghi lời trên đá 
                          Và cô đơn đã ghi dấu trên tay
                          Chân đã bước trên lối về hoang vắng
                          Còn chăng em nghĩa sống ngực căng đầy.  

                          Quá khứ đó dòng sông em sẽ ngủ
                          Giấc chiêm bao nguyên vẹn có bao giờ 
                          Ta sẽ gặp trong ý tình vũ bão
                          Con thuyền hồn trở lại bến hoang sơ. 

                          Rồi em lại ra đi như đã đến 
                          Dòng sông kia vẫn cứ chảy xa mù
                          Ta ngồi lại bên cầu thương dĩ vãng
                          Nghe giữa hồn cây cỏ mọc hoang vu .
                               THÂN PHẬN 

   Bước sang những năm  đầu thế kỷ XXI, chúng ta tiếp tục thưởng thức thơ Hoài Khanh- thơ ông vẫn còn nguyên hấp dẫn như thuở ban đầu.   Nhưng, ta bắt gặp Hoài Khanh với những ý thơ mới hơn, trong sáng hơn.   Hoài Khanh ở giai đoạn này không còn là những bài luc bát nâu , mang nỗi buồn mênh mông sâu thẳm.  Ý thơ của ông khác xa với thời kỳ trước.   Trong thơ, Hoài Khanh hướng tới những điều tốt đẹp, ảnh hưởng thiền Phật giáo đậm nét :  

                                    'Hiểu ngầm sen nở  đầm xa
                                     Là nhân gian hỡi Thích Ca đã về
                                     Người về đánh thức cơn mê 
                                     Ác gian, thù hận tràn trề khổ đau 
                                     Người về với ánh nhiệm mầu 
                                     Mấy ngàn năm đã qua cầu tử sinh
                                     Đạo vàng ôi sắc hiển linh 
                                     Muôn đời vẫn vọng câu kinh độ trì 
                                     Muôn đời ánh đạo từ bi 
                                     Sẽ xua quỷ dữ, sân si , bạo tàn
                                     Sẽ đem trả lại nhân gian 
                                     Cuộc sinh tồn ngát hoa vàng từ tâm '
                                                                        ĐIỀM TRIỆU CỦA SẮC VÀNG

     Hoài Khanh đã viết những dòng lục bát, đọc xong, chúng ta tưởng chừng là tâm kinh :

                             'Nhớ câu' vô sớ tùng lai
                             Diệt vô sở khứ' trần ai nhãn tiền
                             Con từ sa cõi phân duyên
                             Nếm mùi nghiệp chướng lụy phiền não nhân
                             Tham sân như cát sông Hồng 
                             Đắm mê bông sắc quên thân phận mình
                             Một hôm sực nhớ câu kinh : 
                             'Không phải chỗ trụ mà sinh tâm mình '
                                                           SÁM HỐI

     Qua thơ Hoài Khanh, chúng ta nhận thấy cuộc đời rất an nhiên :

                            ' Cái gì hễ mất lại còn 
                             Hễ không là có, hễ tròn là lăn
                             Ngày xưa có một dấu chân
                             Bước qua bãi cát sông Hồng nhẹ tênh '

     Từ lục bát nâu , Hoài Khanh chuyển sang lục bát thiền.  Phải chăng qua những bão giông, khổ đau, cô đơn tận cùng trong cuộc đời , Hoài Khanh hướng đến.  

     Và, đưa vào thơ những điều tốt đẹp hơn trong cuộc sống. 

                                                              ( kỳ sau :  Kiên Giang - Hà Huy Hà ) 

     lê ngọc trác 

-----
*  Tài liệu tham khảo:
 -  Thơ Hoài Khanh.
-   Những nhà thơ hôm nay / Nguyễn đình Tuyến  ( Saigon, 1967 )
-   Hoài Khanh,  người thi sĩ đi tìm lại nguồn cội của một dòng sông / Hiếu Tâm 
     ( tập san Pháp luân, 2008
  


Thứ Tư, 29 tháng 5, 2013

nhà văn hậu chiến 1950 - 1956 / thế phong - 21



                    nhà văn hậu chiến 1950 -1956     21
                                                     thế phong

                            --------------------------------------------------------        
   
                                                  Chương 3 

                                Tiết 1.-  KHÁI QUÁT VỀ NHÓM NGƯỜI VIỆT
                                Tiết 2.- Tiểu mục  :
                                 1.-        TRẦN THANH HIỆP
                                 2.-        NGUYỄN SỸ TẾ
                                 3.-        DOÃN QUỐC SỸ
                                 4.-        NGUYÊN SA
                                 Tiết 3.- MAI THẢO
                                 Tiết 4.- QUÁCH THOẠI
                                 Tiết  5.-THANH TÂM TUYỀN

                            -------------------------------------------------------

                                                Tiết 1.-
                                    NHÓM NGƯỜI VIỆT- SÁNG TẠO 

      Sau 20- 7- 1954, một số cây bút trong nhóm sinh viên đại học Hànội  di cư vào Nam, như : Trần thanh Hiệp, Nguyễn sỹ Tế, Doãn Quốc Sỹ, Thanh Tâm Tuyền, thêm Quách Thoại từ Huế vào, và Nguyên Sa Paris về nhập nhóm. 

   Mai Thảo, cây bút độc lập gửi bài lai cảo   tới báo Người Việt , Doãn quốc Sỹ  làm chủ nhiệm  Thanh Tâm Tuyền  phụ trách tòa soạn cho  đăng ngay.  Có  thêm nhà văn tiền chiến Trọng Lang ( bút hiệu Ông Tưởng Tốc ) , Trần việt Hoài, Nguyển sỹ Tế , Trần thanh Hiệp  đóng góp bài vở.   Về lý luận chính trị, luật sư tập sự Trần thanh Hiệp đảm nhiệm, văn học giáo khoa  là Nguyễn sỹ Tế,  , văn thơ Thanh tâm Tuyền, Quách Thoại, sau  cùng  Nguyên Sa - ba nhà thơ chủ lực  đồng sáng dị mộng,  chủ trương các lối thơ khác nhau.  

    Chúng tôi sẽ phân tích trong tiết bàn về khuynh hướng mỗi nhà thơ ở phần sau.   Phụ họa vào tờ báo ban đầu có Lữ Hồ, sau thêm Duy Thanh, Thái Tuấn... Về lập trường, nhóm Người Việt dựa vào thế dân tôc tự quyết, phẩn văn nghệ khái thác hình tượng đối kháng  mác- xít, đề cao nếp sống dân nhược tiểu; ngả về môn phái sinh tồn + phi lý không lý do  ( absurde non de cause ) . 

    Mai Thảo chuyện viết tạp văn  diễn đạt lối văn cảm giác ( style d' inspiration) , hình tượng  khai thác xung quanh trục tiểu tư sản trí thức.  Ông thành công trong Đêm giã từ Hànội, Tháng giêng cỏ non, qua lời văn diễn đạt tân kỳ, độc đáo. 

     Doãn quốc Sỹ giải thích  sự kiện lịch sử, tạo thành những truyện cổ tích dã sử trong Sợ lửa.  

     Nguyễn Sỹ Tế  chuyên về  biên khảo văn học giáo khoa, bởi, ông là hiệu trưởng  tư thục chuyên khoa Trường sơn. Bút danh Người sông Thương ký dưới những bài thơ tự do, truyện ngắn,  không mấy đặc sắc và  là soạn giả  sách giáo chuyên khảo về Nguyễn Du, Chu mạnh Trinh, Hồ xuân Hương v.v... với một nét nhìn mới. 

     Thanh tâm Tuyền   muốn  đưa ra  một lối thơ tân kỳ, nên , lùi hẳn hình bóng thi ca cũ  đăng trên tuần báo Nói thật ( Hànội, 1953) -  tung ra một loạt thơ  tự  xưng  thơ tự do  :  không vần điệu, nội dung phi lý,  không chủ đích,  chịu ảnh hưởng non nớt từ các nhóm  Existentialisme, Surréalisme, Dadaisme *, ít truyền  cảm ,  khó lĩnh hội  .   Và, Tôi không còn cô đôc  xuất bản ( 1956)  tuần báo Văn nghệ tiền phong  riễu cợt gọi là  ' thơ tự do hũ nút'.  

    thơ  Quách Thoại có nhạc điệu, tư tưởng hòa nhịp âm vận ( assonnance).
    Khoáng 1955, Nguyên  Sa Paris về, nhập nhóm, làm thơ theo kiểu thơ  tình Jacques Prévert rất được tán thưởng .

    vể họa,  họa sĩ Lữ Hồ, Duy Thanh trình bày, cuối 1956, nhóm Người Việt trở thành 2 phe ( clique ) : Mai Thảo  nhờ có viện trợ Mỷ, xuất bản   tạp chí   Sáng tạo ,  nhà xuất bản Sáng tạo do Doãn quốc Sỹ  trông nom.  
------
* tạm dịch :  Hiện sinh, Siêu hiện thực, Đa-đa (  nhóm canh tân ý tưởng, ngôn từ văn chương , thi ca, có từ đầu thế kỷ XX ở Pháp). 

                                                      Tiết 2.-
                                             1. TRẦN THANH HIỆP 

    Sinh năm 1928 ở Bắc Phần, cây bút lý luận chính trị ,  đặt cơ sở cho nhóm Sáng tạo.  Có 1 bài  được gọi là thơ, chép thơ tây dịch sang ta ( thơ Aragon :  Persienne / Persienne/
 Persienne / Cửa sổ / Cừa sổ / Cửa số  ) +  1, 2  bài văn xuôi, được gọi là truyện ngắn,  ít gía trị văn học .

                                            2.- DOÃN QUỐC SỸ

    Sinh 3- 2- 1923 ở làng Hạ Yên Quyết, làng Cót (  huyện Hoàn Long, ngoại thành Hànội) .

    Tác phẩm : Sợ lửa (  Người Việt xb, Saigon 1956) ,  U hoài ( 1957),   Gánh xiếc ( 1958),
 Gìn vàng giữ ngọc, Dòng sông định mệnh ( 1959 ), Hồ Thùy Dương , Cánh tay nối dài 
( 1960) Trái cây đau khổ ( 1963), Đốt biên giới ( 1966), Sầu mộng ( 1970 ) v.v...

    Viết cho các báo Dân chủ, Người Việt, Sáng tạo, Lửa Việt ...  bút danh  ban đầu ký 
Dương Quan Sơn *  v.v... 
-----
* theo Tô Hoài   ( truyện   Dấu chân trên cát )  -  Doãn Quốc Sỹ viết văn cùng thời  Tô Hoài .  Bút danh khởithủy Dương Quan Sơn ký dưới truyện ngắn đầu tay, viết về  trưởng nữ Tú Mỡ - Hồ trọng  Hiếu - sau  là phu nhân  Doãn quốc Sỹ. 
  ( Chú thích sau ). 

    Ngoài truyện cổ tích viễn tưởng, còn viết truyện ngắn dã sử Sợ lửa.  

    Sợ lửa gồm : Con mèo trèo cây cau, Con thuyền ma, Mộng xà vương, Pho tượng thần, Con tinh đời Trần Phế đế.   Truyện đặc sắc nhất Pho tượng thần, mang hình tượng điền hình thời đại,  cũng như Con thuyền ma + Truyện con tinh đời Trần Phế đế.   

   trong Con thuyền ma phơi bẩy được nhiều hình tượng chuyển biến trong xã hội, đề cao lòng yêu thương, dù ở bất cứ xã hội nào, tình yêu thương ,  định luật bất biến.  

    Mùa xuân đi lấy gươm thần  lập lại  tề gia, trị quốc, bình thiên hạ  , truyện  mang luận đề rõ ràng , có điểm làm cho người đọc, đọc xong,  tự hỏi: khi Thứ Lang đến xin đạo sĩ thanh kiếm, đạo sỉ chỉ hỏi 1 câu' cái gì mỏng nhất ? - căn cứ vào đấy để biết được giá trị kẻ cầm mệnh dân tộc -  e rằng hơi dễ dãi, nông cạn.   Đành rằng  truyện cổ tích, nhưng Doãn quốc Sỹ mượn hình tượng quá khứ , nói chuyện  hiện tại, vẫn cần phải chú trọng đến hình tượng so sánh có ý thức, để đánh giá trị kẻ cầm vận mệnh dân tộc.

    Không thê dùng hình thái trừu tượng mơ hồ để thể hiện gía trị trừu tượng.  

    Nhóm Người Việt- Sáng tạo  có một duy nhất văn sĩ Doãn quốc Sỹ giải thích lịch sử qua truyện cổ tích, lối đi độc đáo.  Mỗi truyện cổ tích đều ngụ ý riêng, đọc xong, liên tưởng đến hình ảnh thời đoạn sống hiện tại.  Thuật ôn có trí tân ,  Doãn quốc Sỹ  thường dùng, như Vũ khắc Khoan viết truyện Nhập thiên thai.    Doãn quốc Sỹ  viết loại truyện dự tưởng rất đạt, Trái tim lửa *  tác giả  tiến xa hơn về bút pháp, hấp dẫn , lôi cuốn người đọc hơn kỹ thuật viết trước: khô khan, thiếu hấp dẫn - khiến nhớ đến nhà văn tiền chiến  Nguyễn đức Quỳnh viết tự truyện Thằng Cu So.

-----
* in trong  Đất đứng ( Nxb Quan điểm loại mới, Saigon 1956)  

                                               3.- NGUYỄN SỸ TẾ 
                                                (1922 - Hoa Kỳ,  2005)

   Sinh năm 1922 ở làng Cựu Hào, tổng Hồ Sơn,  huyện Vụ Bản, tỉnh Nam Định.  năm 1954, di cư vào Nam  , kế đó, chủ trương báo Lửa Việt, tờ báo của sinh viên, học sinh miền bắc di cư.    Viết cho các báo :  Hòa bình, Dân chủ, Người Việt, Sáng tạo v.v...

    Tác phẩm :  Hồ xuân Hương ( Nxb Người việt tự do, Saigon 1956), và nhiều luận đề sách giáo khoa do Nxb Thăng Long ấn hành.  Ông còn viết nhiều truyện ngắn đăng trên báo do ông chủ trương.   Thơ + truyện ngắn ký bút danh Người sông Thương không mấy xuất sắc. 

   Dòng sông xanh  ( tuyển tập Đất đứng, Saigon 1956)  tả  tâm trạng dân Hung-gia- lợi 
 ( Hungary) tị nạn chạy sang Áo, truyện  viết khô khan, lý luận nhiều, thiếu hình tượng sống,  không thấy người viết có  phong cách 1 tiểu thuyết gia, người đọc   vượt tới trang cuối là một sự cố gắng phi thường ! 

     Khi Hungary bị Liên Xô lùa quân sang chiến đóng vào 1956 - thí có  ngay  3 cây viết nhóm  Sáng tạo dùng đề tài chống Cộng , viết truyện ngắn , làm thơ. 

    Dòng sông xanh /  Người sông Thương qua truyện ngắn  Dòng sông xanh,   Thanh tâm Tuyền qua bài thơ  Hãy cho anh khóc bằng mắt em - riêng bài này khá cảm động , lại  đáp ứng đúng  tiêu chuẩn vào thời kỳ hô hào toàn dân chống Cộng  .   Và Trần thanh Hiệp  cũng viết  truyện ngắn, lập trường chống Cộng đạt tiêu chuẩn ,còn nghệ thuât viết truyện  thì chưa !!!

    Tác phầm Hồ xuân Hương / Nguyễn sỹ Tế gồm 7 chương, có thể thâu tóm 4 mục tiêu chính:

   - con người của nữ sĩ với hoàn cảnh thời đại
   - cứu xét nguồn gốc + tư tưởng nữ sĩ.
   - nhận đinh về tư tưởng nữ sĩ.
   - khuynh hướng thi ca của nữ sĩ.

   Trước Nguyễn sỹ Tế, nhiều tác giả viết về Hồ xuân Hương- như Hoa Bằng- Hoàng thúc Trâm  viết Hồ xuân Hương, nhà thơ cách mạng -  Nguyễn sỹ Tế  đả phá lập luận Hoa Bằng ( tr. 53) , sau cùng lại thừa nhận Hoa Bằng có nhận xét đúng đắn.

     Người đọc chưa nhìn thấy  Nguyễn sỹ Tế  đứng trên lập trường nào để viết về thân thế, sự nghiệp Hồ xuân Hương.

    từ trước tới nay, có 5 lập luận phân tích về Hồ xuân Hương : 
   -  phái thứ nhất : ông Nguyễn hữu Tiến trong Giai nhân dị mặc cho nữ sĩ Hồ xuân Hương  ở phái tự nhiên .
   -  phái thứ nhì :  ông Dương quảng Hàm cho nữ sĩ ở phái vì thân thế xuất khẩu thành chương
   -phái thứ ba:  Trương Tửu trong Kinh thi Việtnam  cho rằng dân tộc tính tạo thành nữ sĩ.
   - phái thứ tư : Nguyễn văn Hạnh với lối dùng phân tâm học ( pyychanalyse /  Freud )  cho rằng :  vì  tình dục mà nữ sĩ làm thơ
   - phái thứ năm :  Hoa Bằng mổ xẻ Hồ xuân Hương -  kết luận -  nhà thơ cách mạng

    Hồ xuân Hương /  Nguyễn sỹ Tế, ông  viết rất công phu, nhưng, chưa đưa ra lập luận nào mà ông đánh giá, phân tích,  mổ xẻ - vậy thì, ông chỉ  làm công việc tổng hợp lập
 luận ,  đúng hơn. mới chỉ  biết cách khai thác nghệ thuật  chắp vá :  ' lấy cái hay  của người làm của mình'. 
   
    Một nhà viết khảo luận giáo khoa , lại có tâm hồn thơ văn như Nguyễn sỹ Tế / Người sông Thương là một điều đáng xưng tụng, tiếc rằng giá trị chưa  toàn hảo - chẳng  hạn -ở Pháp có Louis Aragon vừa là nhà khảo luận  vừa thi sĩ nổi danh, hoặc một người nữa, Benjamin Goriély , nhà khảo luận số một  phê bình văn học mác xít ,còn  là tác giả bài
thơ Conservation d' amour tuyệt hay ... -   cả 2  hai điều này chưa thấy trong trang viết Người sông Thương/ Nguyễn  sỹ  Tế .

                                            4. NGUYÊN SA 
                                          (1932 - Hoa Kỳ ,1998)

     Tên thật Trấn bích Lan . Sinh năm 1932 ở Hànội.  
     Tác phẩm : Thơ Nguyên Sa ( Saigon, 1959) , Quan điểm văn nghệ & triết học  ( Saigon, 1960), Một bông hồng cho văn nghệ( Saigon, 1967),  Mây bay đi ( 1967), Một mình môt ngựa ( 1970 ) v.v... 

    Chủ trương tạp chí Hiện đại, viết cho các báo Sáng tạo, Thế kỷ XX, Gió mới, Trình bầy, Đất nước v.v. ...

    Nhà thơ ngoài 30 tuổi hoạt động văn nghệ  khoảng 2, 3 năm trở lại đây ( 1954- 56 ) , tuy chưa có một tác phầm nào xuất bản.  Nhưng thơ ông đăng  khá nhiều trên các báo Người Việt, Sáng tạo, Gió mới ... tạo được chỗ đứng nhất định.  Gọi là thơ tự do, nhưng đúng hơn  tự do phá thể ,  thơ có tiết tấu, âm vận mượt mà, hình ảnh đẹp, chịu ảnh hưởng  từ hơi thơ trữ tình nổi tiếng số 1 của Pháp, Jacques Prévert.  

    Thơ Nguyên Sa cũng trữ tình tương tự Prévert, có hình tượng mới thời đại, băn khoăn, ý tưởng thành khẩn, lời chau chuốt , mượt mà.   Là nhà thơ trữ tình như 
Xuân Diệu, chuyên thơ tình, có lối đi riêng.  Nếu thơ Jacques Prévert, ngoài tình yêu ra, còn mang hình ảnh, tâm tưởng, khắc khoải cuộc sống - thì, trong thơ tình thuần nhất  Nguyên Sa chi có một khía cạnh nhỏ '  thơ tình thuần nhất  ' .
   
                                        có phải em về đêm nay 

                                Có phải em về đêm nay 
                                Trên con đường thời gian trắc trở 
                                Để lòng anh đèn khuya cửa ngỏ
                                Ngọn đèn dấu bấc lụi  mắt long lanh 
                                Có phải em về đêm nay 
                                Cho lòng anh trở lại với lòng anh
                                Như lá vàng về với lá cây xanh
                                Trong những chiều gió đưa về cội 
                                Có phải em về đêm nay 
                                để phá tan
                                những nụ cười thắt se sầu tủi

                                như anh vẫn cười mà đau đớn bao nhiêu 

                                Không biết đời người có đưa đến tin yêu
                                những ngón tay có đưa đến bàn tay
                                những mùa thu có đến gió heo may
                                hay ngày mai là bốn bề tuyết lạnh 
                                Có phải em về đêm nay 
                                giữa lòng chiều im lặng 
                                cho anh đùng tìm thấy anh
                                đo đếm thời gian 
                                bằng những điếu thuốc lá tắt trong đêm
                                nhưng đã bao nhiêu lần đêm khuya
                                đầu gối trên cánh tay 
                                để giấc mơ đừng tẻ lạnh
                                Em đừng trách anh đã quá lo âu
                                                                 đời người hiu quạnh
                                Làm thế nào khi lòng mình nứt rạn kia em 
                                dù không muốn gục ngã trong đêm
                                nhưng đã bao nhiêu lần đêm khuya
                                anh không biết đã làm  thơ
                                hay đã chọn âm thanh làm độc dược 
                                Em đừng trách anh để lòng mình tủi cực
                                đến ngại ngùng dù  nắng dù mưa 
                                sao em không về 
                                để dù nắng dù mưa
                                dù trong thời gian có sắc màu 
                                                  của những thiên đàng đổ vỡ
                                ngủ say mềm 
                                Vì lòng anh ( em đã biết
                                Có bao giờ thèm khát vô biên 
                                Có bao giờ anh mong đừng chết
                                                - dù để làm thơ
                                nên tất cả chỉ là yêu em
                                và làm thơ cho đến chết.
                                Em sẽ về, phải không em 
                                có gì đâu mà khó khăn, trắc trở 
                                chúng mình lại đi
                                trên con đường chạy dài hoa cỏ 
                                là những đơn phương ngự của tình yêu 
                                mỗi ngón tay em
                                anh vẫn gọi là một cửa đào nguyên
                                và anh sẽ trở lại nguyên hình 
                                một anh chàng làm thơ
                                mà suốt đời say rượu cúc
                                Có phải em sẽ về 
                                dù bầu trời ẩm đục
                                hay bầu trời trang điểm bằng mây
                                anh sẽ chải tóc em bằng  năm ngón tay 
                                trong những chiều gió thổi .
                                                                   TRÍCH SÁNG TẠO, 1957

                           thơ nguyên sa

                                                                ( kỳ sau :  MAI THẢO ) 

    
  
                           

Thứ Hai, 27 tháng 5, 2013

nhớ nơi kỳ ngộ : trường bưởi / lãng nhân - 2


                       nhớ nơi kỳ ngộ : trường bưởi    2
                                                          lãng nhân

     Khi xưa  [ Bưởi] là trường duy nhất ở Bắc Việt dạy chương trình trung học sơ cấp *  - để sau 4 năm lên Cao đẳng chuyên khoa : y khoa, pháp chính, sư phạm, v.v...

     Năm 1921, Lương Danh Môn và tôi lấy xong bằng Cơ thủy ** , thi  đậu vào Bưởi, thì gặp trường mơi mở 2 lớp C, D, thêm vào A và B của năm thứ Nhất.   [ Lương danh ] Môn được chỉ định vào A, tôi vào D.  Cách mặt mà chẳng xa lòng, chúng tôi lại được dịp kết thêm bạn mới.  Tôi gặp Lê tài Trường mà tôi mến ngay, cũng như mến Môn, 2 anh đều thông minh, mẫn tiệp, lại có phong độ khác người.   Từ đó, chúng tôi tìm nhau học hỏi
trong niềm chân thành của tuổi thanh niên, yên trí  sẽ giắt tay nhau cùng nhóm bạn nối khố: Vũ đình Nguyên, Trần đức Vượng, Lê văn Trương ... ung dung bước đến mãn khóa để lên Cao đẳng.

   Nào ngờ, ngày 22 tháng 12 năm 1923, không hiểu từ đâu, bỗng tung ra cái tin 1 học sinh năm thứ 4 bị xử ức gì đó, đã gây lộn với giám thị, bị thưa lên đốc Lomberger, mà chúng tôi  gọi tắt là Lom.   Lom đùng đùng nổi giận , giơ tay chuối mắn tát học sinh và quát mắng sale race ( giống  nòi nhơ nhớp ) .  Thế là anh em nhao nhao lên phẫn nộ, hò nhau bỏ lớp , tràn ra sân, hô những khẩu hiệu chống đối.   Các giám thị hết lời khuyên giải không xong, học sinh ùn ùn kéo nhau bỏ trường, trong khí thế sôi nổi.   Chỉ nhóm lưu trú lầm lũi lui về tẩm thất, vì không có gia đình ở Hànội.

    Sáng ngày 23, học sinh vẫn tới trường đầy đủ, nhưng tụ tập ngoài cửa, trống đánh rối, mà chẳng ai chịu vào.   Nhìn qua dẫy lớp, thấp thoáng vài giáo sư đi đi, lại lại, đăm chiêu, ban giám thị lủi thủi ngoài sân, vẻ mặt len lét.   Thỉnh thoảng có tiếng Lom la hét trong văn phòng.  Từng nhóm học sinh ồn ào bàn tán dọc theo hàng rào, chốc chốc lại có tiếng giận dữ nổi lên:  ' ... đuổi cổ thằng Lom về Pháp '.  Cho đến chiều , tình trạng vẫn căng thẳng, không thấy bóng Lom.  Khi các giáo sư  ra về, học sinh cũng khoác tay nhau trở gót trong niềm hân hoan , phấn khởi.

    Song, chỉ được có ngày hôm ấy.

    Sáng ngày 24, trường mở chỉ có buổi sáng, vì đến trưa là bắt đầu tuần nghỉ lễ Giáng sinh.   Tuy học sinh vẫn đến , tề tựu đông nghẹt ở cửa trường, nhiều bạn năm thứ 4 vẫn đi vòng vòng, vẫn hăng hái  cổ võ- nhưng chừng hơn 10 giờ, đã có nhiều người lục tục rút lui, để thu xếp hành trang cho kịp chuyến tàu về gia đình ở tỉnh nhỏ, như thường lệ mọi năm.   Sau, chỉ còn chừng 40 dân Hànội ngồi lại đến giờ trường đóng cửa.   Ngồi lại để tiếp tục bãi khóa, và cũng để chia xẻ nỗi lo âu : sự chia tay đằng đẵng cả tuần  là 1 nguy cơ cho tinh thần đoàn kết, liệu khi tựu trường, anh em có còn sát cánh nhau để tranh đấu hay không ?

    Nỗi lo âu quả nhiên không hão huyền.

    Qua 1 tuần đoàn tụ, nhiều bậc phụ huynh nghe biết sự tình, sợ thành to chuyện, nên đã chuẩn bị để ngày tựu trường, đích thân kèm con em vào tận lớp, dưới sự hỗ trợ của cảnh binh.    Thành ra ngót ngàn học sinh chỉ còn nhóm Hànội  kiên quyết bãi khóa.   Lom thấy tình thế không đáng ngại nữa, bèn thẳng tay khai trừ hết nhóm này, trong đó có Trần đức Vượng . Lê văn Trương, Vũ đình Nguyêntôi [ Phùng tất Đắc ] cùng vài bạn nữa thuộc năm  3 D.  Cả trường, thì có hơn 40 người bị đuổi, có bạn Lương danh Môn ở ban A.

   
     Một cuộc nổi dậy nhỏ nhoi như cuộc ' Lom '  này, chỉ  mới manh nha đã tan vỡ, đối với đại cục trong nước, thật không đáng kể, nhưng đối với chúng tôi là đánh dấu một khúc ngoặc quan trọng trong đời học sinh.

    Bây giờ, ngoài Bưởi, không có trường trung học công lập nào khác, mà trường tư chỉ có Trường Minh Sanh, giáo sư bằng cao, nhưng không rành khoa sư phạm, kỷ luật lại lỏng lẻo.  Chúng tôi theo mấy tháng rồi cũng chán, chỉ có Lương danh Môn chịu khó  ngồi lại, sau lên đại học.  Còn thì ai cũng lăm le tìm tin tương những ' tự do, bình đẳng', những Voltaire, Rousseau  [ J.J.] ...

     Chúng tôi xuống Hải- phòng, lần mò làm quen với mấy công nhân bến Sáu kho, mong xin được cuốn sổ hàng hải cần thiết để được nhận làm thư ký dưới tàu biển.   Hãy xuống tàu đã, rồi tìm cách đổ bộ lên đất Pháp sau !   Thì chỉ một Trần đức Vượng may mắn, lênh đênh vượt biển ... Còn anh em bị gia đình tìm về kiềm thúc, không muốn cho tuổi non dại dấn thân vào một cuộc phiêu lưu đầy bất trắc.

    Sau đó, Lê văn TrươngVũ đình Nguyên thi vào sở Bưu chính, Nguyên được bổ đi nhà giây thép Vũng tàu, Trương đi Nam vang.   Tôi phải về Nam định để thi vào tòa đốc lý.  Ở đây, tôi gặp 2 đồng sự cũng là bạn bãi khóa : Sĩ ThọLong, đã đổi tên ra Xuân ThụKhánh, để tránh  sổ đen ...

    Làm 1 tên công chức nhỏ, ngày tháng rộng dài, đôi khi cao hứng câu thơ ,vần phú, hùa theo trào lưu lãng mạn ...

------
*    đến 1926, trung-học-sơ-cấp mới thêm 2 năm tú-tài bản -xứ cho đầy đủ chương trình trung học.
**  cơ-thủy: tiếng Pháp' Certificat de fin d' études primaires ' .
           (Chú thích : Lãng Nhân ).
 [...] chữ của Biên tập.  

                                  phong trào lãng mạn

    Những câu thơ  trữ tình Lamartine, Musset đã thổi vào lòng anh em, một ngọn gió lãng mạn, thích than hoa, khóc bướm, thích trồng cây si, thích phá thành sầu , nên ở năm thứ 3 D, từng họp nhau làm  1 tập văn thơ, không biết do ai đặt tên là Giọt sương buổi sáng- trong đó, luận thuyết, truyện ngắn, chuyện vui, thơ ... bài của ai, người ấy tự viết tay trên 1 quyển vở cỡ lớn.  Cũng tưởng chỉ là ghi những cảm nghĩ  viển vông của tuổi học trò, làm thú tiêu khiển, vậy thôi.   Không ngờ, xảy ra bút chiến.  Hai tuần sau, ở ban khác, đã xuất hiện một tập vở tương tự, đặt là Hạt lụy đêm khuya, mục nọ, mục kia đối nhau chan chát !   Ra được 2 kỳ thì đụng phải vụ bãi khóa, giọt sương khô luôn, hạt lụy cũng ráo nốt ...

    Trào lưu lãng mạn   chỉ hời hợt, thế thôi !  Đầu óc tuổi thơ nào đã ý thức được gì về  đất nước.  Cất tiếng khóc ban đầu vào lúc Pháp  đã củng cố thế lực, rồi trong cuộc Âu chiến, họ lại dùng báo chí đánh lạc hướng dư luận, đến nỗi năm 1924, báo Trung Bắc đăng trong  mục tin vặt : ' Sở Cảnh sát  vừa bắt được 1 người tên là Phan bội Châu ..'. - anh em cũng thản nhiên, cho đây là 1 thường phạm.   Đến khi nội vụ ra tòa, cụ Phan bị  tuyên án tử hình, bấy giờ  bỗng nổi lên ùn ùn cao trào xin ân xá.   Tình hình sôi động, Pháp cử Varenne sang làm Toàn quyền.  Varenne bị  dón tiếp bằng những biểu ngữ quyết liệt chưa từng thấy : ' Đả đảo chính sách thực dân  bằng gậy gộc ' /  A bas le colonialisme à là trique '  . Tiếp đến, là vụ truy điệu cụ Phan chu Trinh trên toàn quốc, thúc giục thanh niên  vào cuộc đấu tranh đòi độc lập.   Lúc này, dân chúng mới được biết những vụ Cần vương, Đông du, Đông kinh Nghĩa Thục, và những câu hô hào bi tráng của những nhà ái quốc:

                                 Nghĩ lắm lúc thâm gan tím ruột
                                 Muốn vạch trời mà tuốt gươm ra
                                 Cũng xương, cũng thịt, cũng da
                                 Cũng hòn máu đỏ con nhà Lạc Long ...
                                 Cớ sao chịu trong vòng trói buộc 
                                 Bao nhiêu năm nhơ nhuốc lầm than ...

    Mặc  cảm  tự ti trước mặt người Pháp không còn nữa, lớp trẻ hăng hái xung phong vào cuộc đối kháng ngấm ngầm và công khai.   Ngấm ngầm như Lê văn Phúc ( bạn hồi tiểu học ) , như Phó đức Thục đã bỏ ngang năm thứ 2D, đổi tên là Chính, thi vào  Trường Công chính, 3 năm sau tốt nghiệp bổ tham tá.   Đến năm 1930, Phúc bị đày  [ ra ] Côn đảo.   chính nằm dưới máy chém, ngửa mặt lên  nhìn lưỡi dao phập xuống ! Còn cuộc đối kháng công khai đâu đã hết, nhưng phải ôn hòa hơn, vì phải lách qua luật pháp.   Đối kháng công khai bắt đầu bằng sự canh tân báo chí.

                                                báo chí  

    Trước đó ngoài [ báo] Nam Phong  là một tạp chí chuyên  về khảo cứu, các báo hàng ngày như :  Trung Bắc, Thực nghiệm, Ngọ báo đều ra 4 trang lớn , mỗi trang chia 4 cột- trang đầu, cột rưỡi bên trái đăng 1 bài xã thuyết, rồi đến mục hài đàm, mục thường thức.   Qua trang 2 là tin tức Hà thành , những thay đổi trong ngạch quan lại, việc vặt các tỉnh, tiểu thuyết dài ( dịch Tàu hoặc Pháp ) , trang 3 và 4 dành cho quảng cáo.  

    Bài xã thuyết  là tác phẩm  của 1 trong mấy cụ cách mạng đã hồi chánh, được nhà báo dùng  tiền trợ cấp đài thọ cho một số lương hưu dưỡng; các cụ tránh né  những gì liên quan đến chính trị, đề tài chỉ quanh quẩn trong việc đả phá hủ tục, như đốt mã rằm tháng 7, đeo chỉ ngũ sắc mùng 5 tháng 5 ... bằng 1 lối văn - mà chúng tôi gọi đùa là tứ thời.  Nghe như ông [ Nguyễn văn ] Vĩnh có lần phàn nàn  : một hôm xem bài đả kích thủ tục đốt mã, ông ngờ ngờ như đã từng đọc qua, liền giở tập báo năm trước ra soát, thì đúng bài rằm tháng 7 năm ấy đem in lại !

      Hỏi ra mới biết, hôm qua nhà in giục bài để xếp chữ, đúng lúc tác giả đang trong cuộc tổ tôm, nên lục đưa bản cũ.  Cho nó tiện ! 

    Mãi đến năm 1928, báo chí mới dần dần cải tiến, từ hình thức đến nôi dung.   bắt đầu là tờ Ngọ báo, do công trình của 2 nhân vật mới ở Pháp về : Đỗ Văn + Hoàng tích Chu .  

                                                                     (   kỳ sau: Nguyễn văn Vĩnh ) 

     lãng nhân

 ( Nhớ nơi kỳ ngộ / Lãng Nhân - Nxb  Ziên Hồng/ Zieleks / Texas / USA , 1997 - tr. 23- 27 )