cát biển sầm sơn / hồi ức đặng anh đào

                                     tầm xuân  / cát biển sầm sơn 
                                 hồi ức đặng anh đào 

            Lời dẫn.-

           1.-        '  . Đặng Anh Đào (  1934 -         )  nguyên giảng viên khoa Ngữ văn Đại học Sư phạm Hànội.   Bà là nhà nghiên cứu văn học, nhà văn, dịch giả, với ' Tuyển tập truyện ngắn Pháp thế kỷ XIX', ' Truyện ngắn phương Tây ', 
 ' Balzac và cuộc săn tìm nhân vật chính diện ',   ' Tấn trò đời'   ...    và hồi ức ' Tầm xuân ' (Nxb Hội nhà văn  tái bản  - Hànội 2005 )' ...  Tác giả Đặng Anh Đào  là 1 trong 4 con gái của cố giáo sư Đặng thai Mai  ....'  -  ( theo VN Express ).

        2.-      một hồi ức tuyệt vời của một cây bút tuyệt vời !  

                 đường bá bổn.
                 Saigon, April, 21. 2013. 
  
       Đứa bé khóc thét .  Một con ong đốt vào chân ; có cớ để nhũng nhẽo, nó chuyển sang khóc hờn . Ba nó  đang làm việc, liền đi ra tát cho nó một cái, dấu tay hằn lên, ma đỏ lựng.   Đó là đòn đau nhớ đời duy nhất mà nó không hề hờn oán .   Mẹ nó khẽ khàng dỗ nó ra ngoài vườn.  Một vỏ hộp nằm lăn lóc, ngoài có vẽ hình quả táo tây.  Nó quên khóc, nhớ đến  thứ nước ngọt thơm mùi táo.

        Ngôi nhà xa xưa nhất ở  khu vực rừng thông luôn luôn đầy tràn  bóng dâm  màu lục sẫm, viền sát bờ biển, cuối thị trấn.  Chỗ này bãi biển vắng người, những hoa cỏ kim (  có vùng gọi  là cây' lông chông ' ) giống con nhím  vàng hình tròn, dứt khỏi cây liền chạy lông tông theo gió, không hề để lại dấu vết trên cát.   Mặt cát trắng mịn, thật lạ lùng, vẫn xếp nếp theo đường vân như lặp lại làn sóng biển lăn tăn nhưng đều đặn hơn. Nơi ấy, chỉ có những vết chân dã tràng li ti là không bao giờ  bị xóa hết.  Bấy giờ, Sầm Sơn hãy còn rừng.   Rừng thông, ổi, bạch đàn...

     Lúc kiếm được nhiều tiền hơn, ba nó thuê biệt thự của người bạn Huế, ông Hường Trâm ' chủ dây thép'.  Thời đó, người ta gọi  sếp của trạm bưu điện Sầm Sơn như vậy.   Biệt thự trồng toàn tường vi, những chùm hoa lấm tấm hồng - tím nhạt xen lẫn bạch đàn mới lớn.  Mọi người đi tắm biển về, lôi tư đáy giếng lên những quả dừa ngâm mấy ngày đêm, đập ra uống, có những chỗ nước đông thành giá tuyết.   Mấy chục năm sau ở Việtnam mới phổ biến tủ lạnh, cũng không thể tạo được những quả dừa có vị tươi mát đặc biệt như thế.   Cứ ra  đến biển là đứa trẻ trở nên đặc biệt háu đói.  Hồi ấy, sáng sớm, còn phải ra ' nhà dây thép' lấy thư từ.   Có khi, trên đường về, đói quá, nó ngồi thụp xuống.  Các chị lôi mãi, nó mới lê được về đến nhà.  Mẹ đang đợi, đĩa khoai lang ruột vàng lốm đốm đỗ trắng, loại khoai có vỏ trắng được gọi là khoai ' khoai nữ '.

    Nắng lên.   Nó rượt theo những con bướm to sặc sỡ đủ màu.  Mấy chục năm sau, một lần xem ' thế giới động vật ' trên ti-vi giới thiệu các loại bướm quý hiếm ; cánh nhọn tam giác, giống như  hai cánh buồm bằng nhung xung quanh viền đen, giữa,  màu xanh nước biển.   Nó đã chụm  2 ngón tay tóm được đôi cánh run rẩy, bỗng dưng rú lên, bỏ chạy ; từ đuôi con bướm đột ngột thò ra 2 cụm lông như sâu róm nho nhỏ màu vàng.   Nó không ngờ loại bướm đẹp nhất, trong phút chốc, lại biến hóa ghê tởm đến thế.   Không bao giờ nó dám bắt loại bướm đó nữa.

    Ba không bao giờ có tiền để thuê biệt thự ở  premìere rangée ; biệt thự  nắm ở hàng đường thứ 1,sát biển, thường là của Tây, hoặc người đặc biệt giàu có.   Mỗi mùa hè, lại thuê 1 nhà, không bao giờ ở lại nhà cũ... Biệt thự Tĩnh-Gia-Trang có khu vườn  có khu vườn rậm bởi 2 cây  phượng lớn.  Những con ràng rạc như con bọ hung to, cánh sọc vàng đen kêu ràng rạc suốt ngày, át cả tiếng ve sâu.  Dưới cây phượng rực hoa lửa, nhà sử học Nguyễn thiệu Lâu , mắt mơ màng  sau lằn kính trắng, vừa kín đáo nhìn dì Tân, vừa trả lời ba nó  :  ' Non, non, le Việt sử est tout différent ...'*
------
* ' Không, không, cuốn Việt sử khác hẳn ' . 

     Một lần , chiều xuống, nó đứng ở cửa, thấy bên đường có chiếc ô tô trắng đỗ lại.  Trên xe, 1 người đàn bà bận áo dài, quần lụa đồng màu thiên thanh  bước xuống, mỉm cười .  Hồi nó còn bé, những người đàn bà đẹp và mấy ông cầm Tây  gặp ngoài đường  hay mỉm cười với nó, không hiểu vì sao.   Giai nhân đứng thẩn thơ một lát bên vệ đường.  Đó là một trong những vẻ đẹp hiếm hoi, nó được thấy trong đời.   Hôm sau, nó nghe người ta nói : đó là vợ một ông Bố chánh, người đàn bà đã khiến Bảo Đại bị đi khập khiễng  .(?)   Ông Bố chánh Quang đã bắn vào chân người đàn ông chạy ra, từ buồng ngủ của bà Bố [  chánh ] ... Ba nó  luôn có những người bạn đặc biệt.   Người đặc biệt nhất đối với nó bây giờ, có cái tên Ấn  Độ mà nó không nó cần nhớ, bởi đơn giản, mọi người chỉ gọi là ' ông Tây đen '.   Ông đen bóng , đội mũ nhung màu hoa 10 giờ sẫm, toàn mặc đồ trắng - giống như  những ông Tây đen bán vải ở hàng Đào bây giờ.   Một tối, ông báo tin vui : vợ ông đã đẻ .   Bà vợ Việtnam nước da  chỉ trắng hơn 1 it, nằm giữa chăn nệm trắng toát, bà xấu xí, nhưng mặt ngời ngời hạnh phúc.

     Buổi tối, mọi người kéo nhau ra biển ngồi tới khuya .  Thuyền bè nằm ngủ san sát trên cát chờ ra khơi : phải chăng biển hồi đó nhiều cá hơn bây giờ ?  Trăng sáng vằng vặc, vậy mà, ngay giữa khoảng cát rộng mênh mông, trẻ con chơi trốn tìm, chỉ cần ngồi thụp xuống là đã khó bị bắt.   Người lớn ngồi thành từng nhóm, chuyện trò, đàn hát.   Những đứa bé con dân chài mi mắt, tóc vàng hoe, vì không bao giờ đội mũ, da đỏ như đồng, bưng cái khay gỗ, trên bày bánh  patê-sô  hoặc bánh  rơm đến mời mọc.  Bánh rơm  làm bằng khoai lang  thái chỉ, tẩm bột sắn rán thành từng ổ sợi vàng ươm như tổ chim, trên có rắc đường.  Đơn giản vậy mà bánh có vị thanh, thơm.

    Giấc ngủ ở biển thật sâu và bình thản.   Nó ngủ say tới mức , có lần, giữa đêm, nó thấy nằm lùng bùng như trên võng.   Sờ quanh thấy mấy củ khoai, mới biết là mình đã rơi xuống gầm giường , mà vẫn mắc trong màn.  Gầm giường thường để khoai lang.

     Ba nó hay thuê nhà của người quen , được[ hưởng ] giá rẻ.  Biệt thự của ông Nghiêm Toản cho ba nó thuê mang tên đứa con trai lúc ấy mới lên 3 : Nghiêm Bằng.  Nhà ở sát  làng  đạo [ Công giáo ] , tháp chuông nhà thờ vút lên nền trời, đúng như bài tình ca Pháp đang phổ biến thời ấy : ' Mon amour, je revois ton visage ':

                                ' Tình yêu  của ta, ta thấy lại gương mặt em 
                                  Một thị trấn cũ xưa, một tháp chuông làng ...'

     Bên cạnh  biệt thự Nghiêm Bằng là nhà nghỉ mát, dành cho hướng đạo sinh và bọn sói con  theo đạo.  Bọn hướng đạo sinh nam  thường rất ngoan, còn bọn gái lại hay õng ẹo, làm nũng các cố đạo Tây.   Hôm đó, có một đoàn nữ vừa tời.  Họ  ở sát ngay biệt thự Nghiêm Bằng.   Các cha cố Tây đến kiểm tra bữa ăn trưa.   Bọn con gái có vẻ ngoan ngoãn, trước bữa ăn, tất cả đứng dậy, làm dấu, và hát bài :

                            ' Bénissez- nous , Seigneur !
                              C' est si simple repas, cette table foyante ...'
                              ( Xin ban phước lành cho chúng con, lạy Chúa ! 
                              Bữa ăn này  đạm bạc biết bao, nơi bàn ăn gia đình ...')

     Cũng ngay  trưa hôm ấy, họa sĩ Nguyễn tường Lân , bạn của ba nó, vừa xuống tàu , tới nhà chơi.   Đám cha cố đi khỏi, lũ hướng đạo sinh nữ bỗng thành một lũ nặc nô, thò đầu qua hàng rào, hướng về phía họa  sĩ, họ hét một bài  hát quấy đảo cũng rất phổ biến  [ vào ] thời ấy - bài : ' Úi chà là là !...' chỉ đổi lời đội chút :

     ' Móm xều là là, móm xều là là, như thế không chê được đâu ! '  ( bis )  

     Họa sĩ  [ giận ] điên người , đứng dậy, mắng  : ' Đồ mất dạy '. ( cũng ' bis ' và ' ter ' nữa ) !   Thì ra, họ đã đồng hành với nhau từ trên chuyến tàu Hànội- Sầm Sơn sáng nay và đã gây gổ nhau ở đó, chủ yếu do cái cằm khá biếm họa của ông họa sĩ.  Còn nó, nó đứng ngắm cái miệng, cái cằm ông ta, với một niềm vui vô
 tận : thật đúng là ' móm xều ' !

     Vào khoảng năm 1944 , luc nhà túng thiếu nhất, ba nó thuê biệt thự không tên của 1 ông phó lý, cả nhà đặt tên là biệt thự ' phó Lào'  ( dân địa phương gọi tên ông bằng tên đứa con đầu lòng ) .  Biệt thự nhìn ra dãy núi ' Người đàn bà chết đuối '.  Giờ đây,  đi vào đầu thị trấn Sầm Sơn, vẫn thấy bà nằm với mớ tóc xõa  dài khoảng mấy cây số, nét mặt cắt nghiêng in vầng trán, cái mũi, cái cằm thanh tú trên nền trời vùng biển.  Chỉ có phía bụng hơi phồng lên - do uống nhiều nước quá.  Chiều chiều, nó ra ngắm rỉa quạt xanh thẫm in trên nền trời biếc cùng ngôi sao Hôm trắng  xóa long lanh, một giọt nước mắt của trời đang sắp nhòa sau rặng núi.

    Mẹ nó phải đi chợ Thanh bán đường phèn, đường phổi, lụa tơ tầm và vải thô dệt bằng khung cửi.   Lời lãi thế nào không biết, chỉ biết là, mấy chị em suốt ngày ngậm đường phèn và chị hai nó may những chiếc áo bằng tơ và vải thô thêu tổ ong để mặc với quần đùi phồng màu lam rất mốt thời ấy, gọi là bouffant.   Mặt ông phó Lào , đặc biệt là cái mũi bao giờ cũng đỏ lựng, vì rượu.   Thỉnh thoảng buổi tối, ông kéo lê tóc của
 1 trong mấy bà vợ suốt dọc đường trước cửa, đánh vợ, để giải tỏa cơn say.  Thằng Quế, con- trai -một của ộng , cũng có khi bị đánh.   Ông cài 2 cành xương rồng áp sát 2 bên người nó và quất.  Ai can cũng không được.  Chỉ khi ông Tây ở biệt thự trước cửa ra quát, ông phó lý mới thôi.

     Trên bãi biển,  sáng nào cũng có 1 người dài lêu nghêu, đen kịt, trán hơi bóng lộn đang ném đĩa.  Ông ta dừng tay để nói chuyện với ba nó : đó là Nguyễn đức Quỳnh, một nhân vật của nhóm Hàn Thuyên.  Dọc đường  nhựa, sát biển, chiếc  ' ru-lốt  Mê ly '  đang lăn bánh  cùng  gia đình họa sĩ Hoàng lập Ngôn ... Kè đá viền đường nhựa sát biển chạy dài dọc theo khách sạn tây Reynauld.   Trên kè đá ấy , một lần, nó thấy một người trắng trẻo như khẩu giò lụa, đi qua mặt ba nó vẻ tình cờ, dừng lại, nói nhỏ mấy câu.  Sau, mới biết đó là ông Phan Mỹ, lãnh đạo phong trào sinh viên bị mật thám đuổi, đang tạm trốn về đây,.

     Những biệt thự  đẹp nhất của Pháp đang dần dần hoang vắng : Nhật đảo chính Tây.  Trước khi  trường Lycée Albert Sarraut  rút đi, họ tổ chức buổi lửa trại cuối cùng.   Các nữ sinh Pháp xinh đẹp nhất, múa điệu Tahitiennes bên lửa, mặc đúng kiểu các cô gái  Tahiti.  Những bông hoa trắng và tím 5 cánh mọc dại
 ( cũng được gọi là hoa ' tứ thời ' ) kết lại thanh váy khoác ra ngoài xi-líp, coóc-xê, xâu thành  vòng đội lên đầu, rung rinh theo điệu lắc hông hoang dại.   Chỉ còn nhà Navaret Tây lại nấn ná  ở lại, họ mở lò bánh mì kiếm tiền .  Nhà đông con gái rất sexy, da luôm luôm, khá xinh; nhưng quá bỗ bã, bị cả tây lẫn ta coi thường.   Tây đi, bãi tắm  thôi không còn phân chia thành khu tây, khu ta .   Trước đây, nếu không phải là dân vào làng tây, hoặc đi với tây , người việt nào lớ xớ đến tắm ở bãi đá sát chân chùa Độc Cước - được gọi là Terrasse -  sẽ bị  Tây đuổi.  Rồi nhà Navaret cũng phải rút đi ...

    Đi tắm về , theo thường lệ, ba nó có một người bạn nào đó đi kèm, vừa đi vừa nói chuyện.   Nó lon ton theo sau, cố sải chân theo kịp vết chân chữ bát của cha.   Người đi  với ba, đầu hói và  [ da ] trắng .  Đó là ông P.V.Giáo [ Phan văn Giáo ] , chủ nhân một trong những biệt thự lớn nhất, nhưng không nằm trong bộ sưu tầm nhưng biệt thự Sầm Sơn của nó.  Ông đang giục ba nó nhận lời mời thành lập nôi các của Trần trọng Kim.  Ba nó lắc đầu ; bệnh dạ dày, cái bệnh kinh niên ..

     . Chế độ Nhật xuất hiện ở khu nghỉ mát này có vẻ xa  xôi, mơ hồ hơn bất cứ nơi nào, đứa bé đã thấy nó qua 1 khoảng cách chừng 300 mét.   Hôm ấy, mọi người  đều tránh đi qua chợ Sầm Sơn.   Nhưng trên đường đi lấy thư ở ' nhà dây thép' về, vừa tò mò vừa sợ hãi, nó liếc về phía chợ.   Xa xa, phía những lều chợ vắng ngắt , có bóng dáng 1 người quỳ, đầu ngoẹo xuống, buộc vào 1 cây cọc.   Đó là thằng  kẻ trộm bị lính Nhật bắn chết, bêu giữa chợ một ngày một đêm , để răn đe dân chúng.

     Trước khi rời Sầm Sơn, nó lên núi ngắm tòa biệt thự Maiténa , biêt thự  vào loại đẹp nhất Sầm Sơn của 1 chủ ngân hàng Pháp, vừa xây xong chưa kịp ở.  Và cũng không ai kịp ở, vì sau đó, nó bị phá hủy ngay trong những ngày đầu năm 47 [ 1947 ] .  Khi phá hủy khách sạn Reynauld, người ta  kéo được ở dưới giếng lên 1 thùng kẽm chứa đầy bạc Đông Dương, phát hiện chậm  mất chỉ ít ngày, một kho báu đã biến thành đống giấy lộn ... Còn ở cái khách sạn gần biệt thự của viên công sứ Ninh Bình, họ đào được 1 cái quan tài.   Đập ra, ở trong có 1 cái tiểu.  Mở cái tiểu ra, họ tìm thấy 2 thanh bạc, mỗi thanh 10 lạng.  Cạo lớp bạc đi, ở trong là vàng.

    Song, ngày nó rời Sầm Sơn, tất cả hãy còn nguyên vẹn.  Cả những viên cát dã tràng, thủy triều xóa đi hàng ngày, vậy mà lúc nào cũng vẫn hằng hà sa số những viên tròn trịa nho nhỏ.  Nó dậy trước bình minh.  Trên nền trời đen sẫm như nhung chợt xuất hiện những vệt đỏ thắm, hông, vàng, xanh lá mạ, nâu ... Dường như ông Trời  - họa sĩ muốn phết bút thử màu lên cái palét vĩ đại của mình , trước khi nhô ra khỏi biển.

      ... Giờ đây, biển Sầm Sơn đông người đến nỗi mạnh hơn cả thủy triều, họ giẫm nát hết những viên cát li ti, dã tràng se không kịp.   Nhìn  lại tháng ngày của mình, hóa ra, đó cũng chỉ là những viên tròn đơn điệu giống hệt nhau, thủy triều không xóa đi, thì chân người cũng giẫm lên mà không [ ai ] để ý.  Nhưng con dã tràng là tội  đây, vẫn cư vân vê những viên cát, hình như, không thể làm việc khác, một khi sống nhờ biển .[
-----
* chú thích trong bài của tác giả. (BT ).

                     
                            đặng anh đào
                                 16 / 8  -  19/ 8/ 2004

(  Tầm xuân / Đặng Anh Đào  -  Nxb Hội nhà văn tái bản,  Hànội, 2005 -  tr  .151 - 160 )