thanh tịnh : hồi ức nguyễn đăng mạnh

hồi ký nguyễn đăng mạnh
hà nội, 2008

                                                 nhà văn  thanh tịnh
                                                 hồi ức : nguyễn đăng mạnh

    Tôi quen Thanh Tịnh từ hồi làm Tổng tập văn học Việt nam  (tập 30 A + 30 B) . Tôi tuyển  một số truyện ngắn của ông trong tập Quê Mẹ.  Ông cứ cảm ơn tôi mãi về chuyện này  *.  Thưc ra, đó là do chất lượng các tác phẩm của ông.  Tôi rất thích tập truyện Quê Mẹ.  Ông viết rất hay về những người đàn bà nhà quê hiền lành, chất phác , ở một cùng sông nước miền trung.  Văn của ông thường ẩn giấu một nụ cười hóm hỉnh, kín đáo và, rất nhân hậu.
----
*  năm 1982, Thanh Tịnh tặng tôi tập  thơ, ghi lời đề tặng :'  Kính tặng anh Nguyễn đăng Mạnh quý mến, với tất cả lòng biết ơn chân thành '.  (Chú thích : NĐM)

    Ông sống độc thân  ở một căn phòng trên tầng 2 của trụ sở tạp chí Văn nghệ quân đội  (số 4 Lý nam Đế ).  Trong phòng,  ông bày la liệt các thứ  đồ cổ : bát, đĩa, ấm, chén, lọ, ngựa sành, tượng phỗng, lu, đỉnh, ký, đôn, chậu - không kể tranh ảnh.  Có cả mấy viên gạch cổ mới đem ở Liễu Đôi về.  Ông còn chỉ tôi xem xác ướp một con kỳ đà rất lớn, treo ngang trên chiếc gương ở phòng toa-lét ...  

     Không biết ông kiếm đâu ra những của ấy.  Ông giảng cho tôi nghe, con kỳ đà có khả năng dùng rằng để giữ thuyền rất chắc, như 1 cái neo sắt vậy.   Ông chỉ vào bát đĩa, ấm chén, bình hoa... giảng đĩa này là thời Lý, bát này thời Trần, bình này thời Lê ... Tôi chẳng  hiểu gi về đồ cổ.  Tô Hoài thì cho là,  ông ta bịa ra, tán ra thế thôi, chứ nhiều bát đĩa của ông là lấy ở Bát tràng về.

    Thanh TỊnh vốn là một hướng dẫn viên du lịch thời Pháp.  Ông có bằng guide du lịch cao cấp đào tạo ở Angkor- Căm-pu-chia.  Sau cách mạng tháng 8, ông đưa 1 đoàn du lịch từ Huế ra Hà nội và dự hội nghị văn hóa toàn quốc, rồi, bị nghẽn đường, không trở về được - vì, đúng lúc - cuộc kháng chiến toàn quốc bùng nổ.  Vậy là, ra đi tay không, vợ con bỏ lại hết ở Huế.

   Ông có lệ, hễ có khách đến chơi, cần trò chuyện riêng, ông lại đốt một nén hương.  Ngửi thấy mùi hương, biết có khách,  người ta không đến quấy ông nữa.

   Nghe ông nói chuyện, tôi cũng biết được một ít về kiến thức chuyên môn của ngành du lịch :
     - thời Pháp có 2 cấp đào tạo hướng dẫn viên du lịch ( guide touriste).  Một là,  cấp xứ
( Đông dương gồm 5 xứ: Bắc,  Trung, Nam kỳ, Miên,  Lào ). Cấp này phải có bằng thành chung
( diplôme)  . Hai là, cấp toàn Đông dương,  thì phải có bằng tú tài, thi tuyển ở Angkor.  Thanh Tịnh thuộc lọai cấp thứ hai. 

    Quan sát một phong cảnh phải xác định point touristique.  Thí dụ, đứng bán ở quầy bán hoa trông sang Bách hóa tông hợp mà nhìn hồ Hoàn kiếm là point touristique  tốt nhất, bao quát được toàn cảnh, cả các di tích .

    Lại có saison touristique. Thí dụ, lăng Minh Mệnh thì [nên] xem vào mùa thu, mai vàng nở đẹp.LăngTự Đức thì xem vào mùa hè, sen nở trong các hồ.Lại còn temps touristique : cảnh này  thì xem [vào] ban đên, cảnh kia xem buổi chiều .


  Thanh Tịnh cũng thích nói chuyện lịch sử, chuyện cổ sử.  Và tôi để ý, thấy ông thích những lời nói hay, nhưng, cách diễn đạt thông minh, thú vị.  Ông nói : Hoàng minh Giám, hoặc Phan Anh có đưa sang Pháp mấy mũi tên đồng  của ta từ thế kỷ thứ 3 trước Công nguyên .  Lúc ấy, người Âu châu vẫn còn là vượn có đuôi.  Tên không bắn bằng cung, ná, mà, bằng súng, bắn đi hàng loạt, như những viên đạn nhọn.  Không phải tên bịt đống, mà, là đạn hình mũi tên có ngạnh.   Hiện nay chưa hiểu bắn bằng  cái gì, súng gì.  Lại có đạn đá nữa.  Boris Polévoi nói :

 ' Một dân tộc đúc đạn  đồng chống giặc là một dân tộc quyết chiến.  Nhưng, khi họ  ngồi đẽo những viên đạn đá để đánh giặc, thì thôi, kẻ thù chỉ [còn] có [ cách] đi về.'.

    * [...]  người biên tập tạm lược 16 dòng [BT]

     Ông kể chuyện vợ chồng Charlie Chaplin thăm Huế.  Họ nói về cái nón Huế.  Người Tậy có parasol, parapluie, paravent.  Cái nón thì đủ cà : che mưa, che nắng, che gió.  Nó lại là cái quạt, ạo ra gió nữa.  Bà vợ thêm : nó còn che được sự thẹn thùng của cô gái Huế. đa

    Ông rất khoái, khi khái quát được đặc điểm của 3 thế hệ người một cách ngắn , gọn và dùn toàn vần  đ:   trẻ đi đàn - lớn đi đôi - già đi độc.  Sự khái quát này, chắc có liên hệ đến số phận bản thân ông.

    Vì có chuyên môn [về] hướng dẫn du lịch, nên, mỗi khi có khách nhà văn nước ngoài sang thăm, cần đi tham quan đâu đó, ông lại được hội Nhà văn nhờ giúp.  Không phải chỉ vì ông biết cách giới thiệu những đền đài, thắng cảnh một cách ngọn ngành đâu ra  đấy, vì, ông còn biết cách đối đáp với khách văn, và, biết khôn khéo tháo gỡ trường hợp khó xử.  Về mặt này, Thanh Tịnh cũng láu lỉnh, tinh quái ra trò !

   Một lần, ông đưa Boris Polévoi đi thăm đền bà Triệu (Thanh hóa ).  Xem phía ngoài xong rồi, Polévoi muốn vào xem ở hậu cung , [nơi] có tượng bà Triệu, Thanh Tịnh nói với bà tự, xin vào  trước xem thế nào.  Ông thấy mấy tay dân công đang ngủ, cởi trần, phơi slip ngay trong hậu cung. Tởm quá , không thể để Polévoi vào được, ông nói với nhà văn Nga :
' Người Việt nam  chúng tôi, có lẽ ' kính như thần tại', nghĩa là kính trọng thần như lúc còn sống, bà Triệu là con gái chưa chồng, nên, nếu là bà Polévoi thì mới vào được.  Mà, chỉ rằm, mồng một mới mở cửa ...'

    Về sau, Polévoi đi thăm đền hai bà Trưng. Ông đem 3 bó hoa, tặng 2 bà 2 bó, còn 1 bó thì nhờ  bà Triệu đi thăm 2 bà giùm. 

    Thanh Tịnh ở ngoài Bắc, không lấy vợ.  Ông vẫn chung thủy với bà ở trong Nam.

    Sau 1975, ông trở về, vợ ông đã đi lấy chồng khác, con ông thì đi ngụy quân - cũng không tha thiết gì với ông cả.   Ông lại quay trở về Hà nội, sống độc thân  ở 4 Lý nam Đế, như cũ, , có  câu thơ cám cảnh thân phận mình :

                                        Ra đi mấy chục năm trường
                                        Ăn cơm tập thể, nằm giường cá nhân

   Cuộc đời buồn thế, mà ông hay nói chuyện  vui , đùa. Có lẽ, chính vì đời buồn quá, ông phải cười [nhiều để] cố mà quên đi.  Đùa ngay với nỗi đau của mình- khi về quê -  người ta bảo về làng mà ở.  Trả lời :  ' ... bây giờ nhà thờ tổ không cỏn, nhà ở cũng không' nhà tôi' cũng  không - đã thành' nhà' của người ta mất rồi ...!'.

    [Thanh Tịnh] đọc cho tôi nghe một vế  câu đối, không biết do ông đặt ra, hay, người ta thách ông.  Vế câu đối chưa có ai đối lại được:

             ' Nhà văn, nhà báo, nhà giáo, nhà thơ, cả bốn nhà đều không nhà ở'  ...

     Ngồi với tôi hôm ấy (19-9-1982) ở 4 Lý nam Đế , ông kể cho tôi nghe nhiêu chuyện vui.  Còn nhớ mấy chuyện, như sau :

   - ' trong tập ' Những người thích đùa ', có 1 truyện không được dịch.  Có 1 anh muốn tự tử, dùng nhiều cách mà không chết được, vì mua phải toàn đồ rởm : dao rởm, thuốc độc rởm, giây thừng thắt cổ rởm.  Có người mách cho 1 cách chết ngay, chết chắc  chắn :
' đọc báo N.D  liền 3 ngày ' .
   -   có người thắc mắc đến chất vấn Võ văn Kiệt:' Sao Thanh Nga trước 1975 đóng vai chông cộng, mà nay, lại cho đóng vai bà Trưng ?  Võ văn Kiệt trả lời: ' ... hay là, mời bà Nguyễn thị Thập, Nguyễn thị Định đóng vậy ? '
   - ở khu phố ông [Thanh Tịnh] , người ta bắt được một thằng chuyên ăn cắp xe đạp. Họ bắt nó biểu diễn mở các thứ khoá.   Các loại khoá ngoại tốt nhất, nó đều mở được hết. Hỏi nó :' khoá nào mày cũng thấy khó mở nhất, không thể mở được ? Đáp:' Khoá Việt nam' .  Vì khoá xe rồi, vẫn đứng nhìn.  Mà chính chủ nó cũng không mở được.  Phải dỗ mạnh mấy cái mới mở được '.
    - anh có biết thế nào là chủ nghĩa khoa học không ?  Khoa học thì phải thí nghiệm.  Khoa học khác thì thí nghiệm trên loài vật.   Còn chủ nghĩa xã hội  khoa học thì thí nghiệm trên loài người .'

     Một lần, Thanh Tịnh đưa mấy nhà văn tây đi du lịch.  Họ nghĩ ra cái trò: thi kể chuyện tiếu lâm, xem chuyện nước nào hay hơn.  Ông kể chuyện này :
     ' Ngày xưa đàn bà vừa đẻ con, vừa phải cho con bú, vất vả quá, trong khi, thằng chồng chả phải làm gì, chỉ đi chơi.   Các bà kiện lên Ngọc Hoàng đòi xử cho công bằng.  Ngọc Hoàng bèn lấy vú đàn bà lắp cho đàn ông.  Chồng phải cho con bú.  Nhưng thằng đàn ông ham đi chơi lang thang.  Con đói không được bú, khóc ghê quá.  Các bà không chịu được, lại kêu với Ngọc Hoàng .  Ngọc Hoàng bèn lấy lại vú ở thằng đàn ông lắp lại cho đàn bà.  Từ đó thằng đàn ông cứ trông thấy vú đàn bà là nó nhìn chằm chằm và đòi chộp lấy.  Vì vú của nó, nó đòi lại ...'.
     mấy ông tây phục quá, đành chịu thua .

    Vì tinh hay đùa, vui, lại biết làm thơ, nên, hồi kháng chiến chống Pháp, Thanh Tịnh
thường trổ tài làm những bài vè rất vui, gọi là độc tấu, vừ kể vừa làm điệu bộ, tựa như một vở kịch vui chỉ có 1 vai độc diễn.   Trường  Chinh, Tố Hữu khen lắm, tác dụng tuyên truyền chính trị rất tốt.  Thời kháng chiến, bộ đội ngồi trên bãi cỏ, quanh đống lửa trại xem độc tấu , Thanh Tịnh thú vị lắm. rất vui mà chẳng cần phông, màn, trang phục gì cả.
  [...] - tạm lược 8 dòng . [BT] 

   Hồi ấy, độc tấu Thanh Tịnh bị Đoàn phú Tứ chê lá bồi bút, cu-li bút, hạ thấp nghệ thuật , thành thằng hề. Thanh Tịnh trả lời : nếu có thể làm cho dân, cho lính trong kháng chiến được vui, thì tôi sẵn sàng làm hề, loại hề bét nhất, mười lần hề cũng được ! 
    [....]   tạm lược 9 dòng .[BT]


                                                                        ***

  Thanh Tịnh qua đời, dễ đã hơn 10 năm rồi !
  Không biết cái kho đồ cổ của ông này còn không ?  Không biết người t có giữ cái phòng [của]  ông ở, [để]  làm lưu niệm không ?

              LÁNG HẠ, 10-6-2007
    nguyễn đăng mạnh.