những nhà văn không quân / việt nam cộng hòa - nguyễn mạnh trinh

.

    những nhà văn không quân việt nam cộng hòa
                                                     bài viết : nguyễn mạnh trinh


Lời dẫn
           NGUYỄN MẠNH TRINH sinh 1949 tại Hànội . Gọi động viên, tốt nghiệp Trường Sỉ quan Bộ Binh Thủ Đức, khoảng 1969, 70,  được chuyển sang Không  Lực Việt Nam Cộng Hòa.   Sang định cư ở Hu6 Kỳ,  bắt đầu viết văn.  Tác phẩm xuất bản:    THƠ NGUYỄN MẠNH TRINH ( Nxb : báo  Người Việt Hoa Kỳ, 1985 ), TẠP GHI VĂN NGHỆ ... Chủ trương Tủ sách TÁC GIA / TÁC PHẨM / ĐỜI ,  và là 1 trong ban điều hành tạp chí văn học Hợp Lưu,, hiện đang  lưu hành tại Mỹ.
              Bài báo trích đăng dưới đây, do anh  ĐÀM XUÂN CẬN  ở  Cabramatta ( Úc ) gửi cho , được đăng trên báo Văn  nghệ ở Úc.  ( ghi chú : Nguyễn Mạnh Trinh gửi riêng cho Văn nghệ ).   Sở dĩ nói rõ vậy ,  bởi lẽ,  bài này được đăng  tải trên  nhiều báo ở Huê Kỳ,  nội dung bài , tác giả có thêm,  bớt ,  khác nhau  đôi chút . 
                 Xin lỗi tác giả,  tôi tạm lược bớt 1 số đoạn , thay bằng ( ... ) .

ĐƯỜNG BÁ BỔN


             (... )  Đáng lẽ [ bài này *  ] phải là  Những nhà văn KQ mà tôi biết mới đúng.  Những cụm từ ấy đã có . nhiều người sử dụng.   Nên, xin  như một hiểu ngầm khi dùng [ tựa bài  ] như trên.   Có lẽ KQ là 1 quân chủng hào hoa, nên số người cầm bút rất đông đảo - dù sau  này, khi đã ... tan hàng, chất KQ vẫn còn  đậm đặc  trong tác phẩm.  Tính chất trẻ trung, chan chứa sinh lực, nhìn cuộc đời, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào  cũng lạc quan, không [ chịu ] đầu hàng số mệnh .

            Người KQ của Không lực Việt Nam Cộng hòa, dù viết văn hay làm thơ, dù đang chiến đấu hay không còn dịp để chiến đấu nữa, vẫn 1 thái độ đẫm chất nhân bản, không đầy chất sắt máu như những tiểu
thuyết cũng chung một đề tài KQ, nhưng khác chiến tuyến của miền bắc, như Mặt trận trên cao của Nguyễn Đình Thi, hay Vùng trời của Hữu Mai, Chim Én bay của Nguyễn Trí Huân.  Những người KQ miền Nam, viết văn, làm thơ bằng trái tim rất người của họ  và chất lãng mạn- từ đời sống, trong suy nghĩ, đã làm văn chương trở thành 1 nét đặc biệt biểu trưng cho một thời đại nhiều biến cố của dân tộc Việtnam. 

           Không  lực VNCH chỉ có 1 thời gian ngắn 20 năm để thành lập và phát triển không lực.   Trong thời gian ấy, đã có nhiều tác giả và tác phẩm, có những nét riêng của những cuộc sống nhiều thay đổi, của thời thế lịch sử và của những nghịch cảnh  của từng đời thường của mỗi cá nhân.   cái chung bàng bạc trong cái riêng của 1 nền văn học khai phóng và tự do - nên phản ánh được 1 phần nào nỗi niềm cúa thế hệ thanh niên trong chiến tranh. 

            Một điều khác lạ là, trong các vị tư lệnh KQ, có tới 2 người  là  nhà văn, có tác phẩm  và biểu trưng được phần nào tinh hoa của quân chủng. 
             Đó là nhà văn Toàn Phong ( 1930 -     ) và nhà văn Trần Văn Minh ( 1932- 1997) .

                                                 nhà văn toàn phong *

            Nhà văn Toàn Phong, tức đại tá  Nguyễn Xuân Vinh  ( 1930 -      )   , giữ chức tư lệnh từ tháng 2 / 1968 đến tháng 8 /1962  , tác giả Đời phi công, Theo ánh tinh cầu - không chỉ là nhà văn mà còn là  khoa học gia  có nhiều cống hiến cho thế giới.    Đời phi công  là những bức thư   của người phi công gửi cho người yêu tên  Phượng.    Những bức thư kể lại   một cuộc sống vừa lãng mạn  vừa văn chương, chuyên chở được suy tư và mơ ước của một phi công Việtnam thời chiến.    Đọc những trang văn Đời phi công  , không khỏi liên tưởng đến những  trang thơ hào hứng của Chinh phụ ngâm, hay những trang  trong truyện  Saint- Exupéry, của những không gian bao la  , qua Những  chuyến bay đêm, Hoàng tử bé , của những giấc mơ đi thăm viếng giải Ngân hà. 

           Đời phi công đã  ảnh hưởng  rất lớn tới tuổi trẻ thời đó và hình anh chàng phi công đã là một ước nguyện của nhiều người.   Đọc Đời phi công , như phiêu lãng  với nghiệp dĩ 1 đời và mở ra vòng ôm rộng lớn  của tổ quốc không gian.    Cuốn sách này  đã được Giải văn chương toàn quốc 1961- trong 1 bài phỏng vấn,   tác giả   Đời phi công đã nói về átc phẩm đầu tay :

            "... Đời phi công là 1  tuyển tập những bức thư cúa phi công viêt cho 1 thiếu nữ, còn đang là sinh viên đại học, để kể cho nàng nghe cuộc đời những  người hàng ngày bay trên gió, bạn với mây
trời.    Tôi bắt đầu viết văn năm 1959, đăng mỗi tuần  1 kỳ vào ngày thứ hai trên Tự Do, một nhật báo có nhiều    đọc trên toàn quốc -  chủ nhiệm, giáo sư Pham Việt Tuyền.    Giới trẻ hồi đó hay đón đọc, vì ai có 1 chút mơ mộng, cũng có thể tưởng tượng được rằng : nếu sau này trở thành phi công, thì mình cũng có thể là người viết những bức thư tâm tình đầy thi vị như thế này ...    Nhằm mục đích  nêu lên tình người và tình yêu tổ quốc mà tôi viết Đời phi công.   Nhờ sự phổ biến sâu rộng của cuốn sách  này, mà giới thanh niên và sinh viên hiểu biết thêm về không quân Việtnam- và chúng tôi tuyển mộ được nhiều thanh niên ưu tú để gửi theo học những khóa huấn luyện bay nhiều loại phi cơ tới tân của Không, Hải quân Hoa Kỳ ..." .

                                                   trần văn minh
                                                   ( 1932 - 1997,  San José  )  

           Nhà  văn Trần Văn Minh ,  tư lệnh không quân từ 1967 đến ngày rã ngũ , tháng 4 / 1975   . tác giả những tập truyện ngắn Chết non, Trong đục  xuất bản trong nước ( trước 1975 )  và Chốn lao xao ở hải ngoại.    Theo  phần tiểu sử  ở cuối tác phẩm Chốn lao xao : 

           "... Tác giả Trần Văn Minh   là một người lính cầm bút có tên tuổi trong giới văn nghệ sĩ quân đội [ Việt Nam Cộng Hòa  ] . Ông viết văn , làm thơ đăng trong các tập san Không quân, ký dưới nhiều bút hiệu :  Trần Văn Minh, Trụ Y, Trần Mộng Thường,  M.Đ. , cô Dương...  Và có 2 tác phẩm đã xuất bản, với tên thật làm bút hiệu.    Những bài thơ [ do ] ông sáng tác, phản ảnh chất hài hước trong nghịch cảnh, vui, tếu trong gian nan, biểu tượng sức sống tuổi trẻ trung của một quân chủng oai húng, hào hoa, mà ông từng là cánh chim đầu đàn..." 

           Từ những truyện ngắn  viết ở trong nước, đến những bài cảm hứng viết tại hải ngoại, tác giả
Trần Văn Minh , dù trải qua nhiều sóng gió  trong cuộc sống - nhưng vẫn  là 1 tâm hồn tiếu ngạo, dù mai mỉa, nhưng đậm đà tình nghĩa; nhất là  đối với những người đã chung mầu cớ, sắc áo.

            Trong Chốn lao xao, có lần cựu tướng, nhà văn tâm sự :

             "...  Tôi ấy à ?!  Mười mấy năm nay, cái lạc hằng ấp ủ của tôi thì thật đơn sơ, là sẽ đưa hường nhan tri kỷ về lấy lại mái nhà xưa trong Tân Sơn Nhất   , không có tiếng động cơ phản lực gào rú ngày đêm - đêm mưa  nàng gơi đầu  trên cánh tay tôi,  nghiêng người ôm tôi; hai đứa nằm lặng yên trong bóng đêm, nghe tiếng mưa rơi rạt rào trên mái ngói, nặng chĩu tàu [ chuối ] tiêu ngoài vườn cũ sau hè, nghe tiếng kêu thương của con nhạn lạc ngang trời trong gió mưa, để ... để làm gì tôi không biết nữa  !   Chỉ thế thôi !   Có chút xíu thế thôi, mà, hỡi ôi, mười mấy mùa mưa đã về trên trại Phi Long dập vùi,  tả tơi hoa cỏ, mà mộng nhỏ chưa thành [thì ] đầu đã bạc , gối đã  mỏi, lưng đã chùn, [ thân ] người đã xác xơ ! " .  

                                                        cung trầm tưởng 

          Một  KQ làm thơ  nổi tiếng là Cung Trầm Tưởng, một người đã  đem hình ảnh rất Paris, rất tây phương mang vào thi ca Việtnam :

                                          ' Mùa thu Paris  
                                            trời buốt ra đi
                                            hẹn em quán nhỏ
                                            rưng rưng rượu đỏ  tràn ly
                                            Mùa thu đêm mưa
                                            Phố cũ hè xưa
                                            Công trường lá đổ
                                            Ngóng em kiên khổ phút giờ
                                            Mùa thu âm thầm
                                            Trong vườn Lục Xâm
                                            Ngồi quen ghế đá
                                            Không em buốt giá từ lâu
                                            Mùa thu nơi đâu ?
                                            Người em mắt nâu
                                            tóc vàng sợi nhỏ
                                           Mong em chín đỏ trái sấu "

               Cung Trầm Tưởng  tên thật là CungThúc  Cần , sinh 1932 tại Hànội gia nhập Không quân , học tại Pháp, tốt nghiệp  Học viện hàng không quân sự Salon- nơi xuất thân hầu hất các cấp chỉ huy  Không lực sau này. 

                Sau 1975 , học tập cải tạo 10 năm, hiện định cư tại bang Minnesota, Hoa kỳ.   Thời kỳ 20 năm văn học miền Nam, ông là nhà  thơ có nét đặc biệt riêng, và  ông cũng là người chủ trương Tủ sách Con Đuông , nhằm phổ biến  tác phẩm, trong vòng hạn hẹp, gạn lọc.   Sang sống ở hải ngoại, ông  cho xuất bản  3 thi phẩm : ' Bài ca níu quan tài  , Lời viết hai tay, Những dấu chân ngang trên một triền phiếm định.' 

            Hơi thở của ông  viết ở hải ngoại rất khác biệt với thơ của ông  thời trong nước.   Thơ lục bát của ông trước 1975, mở ra phương trời lạ, cùng những ý tưởng độc đáo.   Còn bây giờ, ở những tập thơ xuất bản , ông viết thơ lại khác biệt lúc trước, cả, từ ý lẫn lời.   Thơ, mang theo nhiều suy tưởng, nên chất cảm ít đi , nhưng chất luận lý lại tràn đầy  và nét khai phá dường như cũng phong phú  trong cung cách sáng tạo.   Có  người nói, thơ, nhiều khi dị ứng với  lý luận; mà chất cảm phải có nhiều để tạo được sự chia xẻ.   Đó cũng là 1 ý kiến , nhưng, thi sĩ , làm sao không suy tư cho được, khi cuộc đới đầy những biến cố làm thay đổi ( nhiều khi ) toàn bộ con người.    Hình như, tới bây giờ, những bài thơ, như Chưa bao giờ buồn thế của CTTưởng , vẫn là 1 khuôn khổ đẹp cho những bản tình ca muôn thuở :

                                     ' lên  xe tiễn em đi
                                       chưa bao giờ buồn thế
                                       trời mùa đông paris
                                       suốt đời làm chia ly
                                       tiễn em về xứ mẹ
                                       anh nói bằng tiếng hôn
                                       không còn gì lâu hơn
                                        một trăm ngày xa cách
                                        ga lyon đèn vàng
                                        tuyết rơi buồn mênh mang
                                        cầm tay em muốn khóc 
                                        nói chi cũng muộn màng  ...'

                                                 huy quang
                                 ( 1930 - 2005  )  

            Nhà văn Huy Quang - Vũ Đức Vinh  cũng là 1 cây bút KQ  kỳ cựu, dù ông  là người đi song hành giữa chính trị và văn chương ở Việtnam và giữa công việc xã hội văn học ở hải ngoại.   Ông đã viết những tiểu thuyết : Đôi ngả, Những mái đầu xanh từ 1952  xuất bản ở  Hànội,   có thời  làm tổng  giám dốc  Đài Phát thanh Quốc gia.  ...

              Sang  Hoa Kỳ rất sớm, ông chủ trương báo Đất mới  ( 1975- 1984) .

              Khi ở trong quân chủng KQ , ông là người sáng lập tập san  không quân Lý tưởng , nơi quy tụ  nhiều cây bút nổi tiếng của văn học Việtnam.    Dù là người đi song hành trên nhiều lĩnh vực, nhưng ở nhiều mặt, ông đã đạt kết quả tốt đẹp ... Là nhà văn, ông viết, với cái tâm của mình cùng sự chân thực. 

            Đọc những bài ghi chép lại, như những dòng hồi ký cũ , những giây phút lịch sử trong  Về 1 người đã khuất Huy Quang - Vũ Đức Vinh ** mới thấy  được sự cẩn trọng cúa người kể lại, như vai trò 1 chứng nhân lịch sử.   Viết về những giây phút cực kỳ sôi động của tết Mậu thân ( ...)  với nhiều chi tiết độc đáo . biểu trưng được những giây phút đầy chất thua, được của thời thế lịch sử.

            Không phải ông KQ Vũ Đức Vinh chỉ viết về đồng đội của ông, mà còn viết về  Huyền  Vũ [ nhà bình luận thể thao  nổi danh  ] , về Phan Nghị [ nhà báo xông xáo trong nghề ]   khi còn ở trong nước, hoặc viêt về nhà  văn Thanh Nam , khi ở hài ngoại.  Một đoạn , ông viết về Thanh Nam :

           "... Qua thơ Thanh Nam, người đọc  cảm thấy hồn thơ man mác trên từng ý, từng lời.   Thơ của ông còn 1 đặc điểm là được víết bằng men rượu, qua hơi rượu .   Không phải là hơi rượu cuồng say Lý Bạch, hay hơi rượu ngạo thế, khinh đời của Vũ Hoàng Chương, mà là hơi rượu đủ ngát tỏa hồn thơ.   Có thể nói, rượu xuất hiện [ trong ]  hầu khắp thơ Thanh Nam :

                                  '  Hãy uồng cho say trời sắp sáng
                                    Mai nay hai đứa đã hai phương  '
                                                        (...)
          Nhà văn  Huy Quang- Vũ Đức Vinh đã viết 1 đoạn về nhà  văn Dương Hùng Cường khá lý thú :

            "... Anh Dùng Hùng Cường là 1 trong những ứng viên hoa tiêu, ngay trong thời kỳ Không quân Việt Nam Cộng Hòa mới thành lập  , nhưng chắc sinh cùng ngày vơi nhà thơ Tú Xương, khoa cử lận đận, đã không qua kỳ tuyển chọn, cuối cùng trở thành chuyên viên điều hành không lưu.   Ngành này cũng như  ngành hành chính, tài chính, tiếp liệu, vũ khí, kỹ thuật, thông tin, xã hội, an ninh, phòng thủ- được liệt vào các ngành mang chức năng hỗ trợ và gọi là  không phi hành. 
                Nhà văn, nhà báo họ Dương  thành chim không bay , hay gọi là Không quân bò sát , sau trở thành nhà báo hoạt kê Dê Húc Càn. Anh tự ví mình như kiêp Kiwi để tự diễu, rồi cũng từ đó chọc chơi mấy ông hoa tiêu có cánh mà ngán bay, thì cũng không hơn gì Kiwi.   Có lú anh còn đi xa hơn, chọc quê, chọc phá mấy ông lớn ngoài Không quân trong giới' chính trị chính em ' - khiến Phủ  Đầu Rồng    nổi nóng và tư lệnh Trần Văn Minh  than trời, vì cứu không nổi ?! 

                 Dê HúcCàn lần đó đã   [ phải ] khăn gói giã từ Tân Sơn Nhất của Sư đoàn 5 KQ,  ra chân núi Sơn Trà của Sư đoàn 1 KQ gặm cỏ gần 1 niên ..."  

                                                 dương hùng cường 
                                                      ( 1934 - 1987 Saigon  )

         Đọc Buồn vui phi trường , thấy được đời sống những người   lính mũ xanh cúa thời kỳ có nhiều biến cố của dân tộc.  Lúc ấy quân chủng còn những bước chân chập chững sơ khai.   Những người trẻ mới xuất thân từ Rochefort,  Salon, Marakeck đã đặt nền móng cho một không lực hùng hậu gồm hơn 50.000 chiến sĩ trong hàng ngũ và 2000 máy bay đủ loại.[ đứng thứ ba trên thế giới ]     Những phi trường lúc ấy còn nhỏ bé, sinh hoạt rời rạc, không như về sau này nhộn nhịp cùng với nhịp độ của chiến tranh. 

           Tác phẩm thứ 2 của Dương Hùng Cường là Vĩnh biệt Phượng, một chuyện tìnht hời chiến của những chàng phi công .  Tâm và Dương là 2 bạn thân cùng đơn vị, là cặp bài trùng của phi đoàn khu trục ở Biên Hòa.   Dường như trong 1 phi vụ hành quân,  Dương đã bị bắn rơi à trải qua những giây phút thập tử nhất sinh thóat hiểm.  Trong khi đó, ở trên trời, Tâm đã nhất quyết khiông rời vùng để cover  bạn.   Kết quả, là Dương thoát hiểm trờ về tới căn cứ.   Rồi, đến khi Tâm bị bắn rớt,  Dương đau đớn mất một 1 bạn thân.   Họa vô đơn chí với gia đình Tâm- Thư Hương, em gái của Tâm, bị 1 anh chàng bác sĩ sở khanh dụ dỗ đến mang thai, và Dương, vì tình bạn, đã cưu mang cái bào thai ấy và nhận lấy Thư Hương làm vợ, dù đã có người yêu là Phượng, một mối tình trong sáng, thánh thiện.  

            Kết quả" Vĩnh biệt Phượng "  :

             "... Phượng bàng hoàng   như bị ai đập mạnh[ bằng ] 1 nhát búa.  Bàng hoàng hơn cả sá nay, nghe tin tâm chết.   Tai Phượng như ù đi, không còn nghe thấy Dương nói gì nữa.   Hình như Dương còn nói nhiều l;ắm, nhưng Phượng như bềnh bồng lảo đảo muốn ngã.   Nàng phải vịn vào một thân cây để đứng vững.   Dương muốn đỡ lấy Phượng, nhưng rồi lại thôi, sau một giây ngập ngừng.
             Như thế, mối tình ấy tới đây là hết rồi.   Tróng khoảnh khắc, Phượng thấy như trên thế gian này  có hai người chết, một người là Tâm nằm trong kia và  một người là Phượng đang đứng ở đây.  Mắt nàng mở lớn nhìn vào khoảng trống trước mặt và nàng biết rằng bây giờ  chỉ cần nhẹ chớp mắt là nước mắt sẽ ào ào tuôn ra. Tiếng Dương thoảng như tiếng gió:" Vĩnh biệt Phượng ".

           Trong 2 tác phẩm,  Dương Hùng Cường đều lấy khung cảnh nghĩa trang , để cho những nhân vật của mình chia tay nhau.  Ở Buồn vui phi trường  cũng là  nghĩa trang , khi người đàn bà vừa mất chồng nắm tay đứa con thơ đi trên con đường nghĩa trang của buổi chiều nhạt nắng.  Bóng dáng ấy cô đơn và buồn thảm quá !

            Hình ảnh của người phi công hào hùng dường như bị nhòe đi, bởi những dòng lệ thương xót.   Tôi đọc truyện của Dương Hùng Cường trong sự chia xẻ, bởi tôi biết, tác giả đã [ chịu ] ảnh hưởng rất nhiều của đời thực .  Bàng bạc trong truyện là tâm cảm cúa người lính rất yêu quân chủng của mình và những nhân vật là tổng hợp của nhiều khuôn mặt có thực của đời quân ngũ.   Cái đặc thù ấy, là của riêng những người cầm bút Không quân .

                                                 hoàng song liêm

              Nhà thơ Hoàng Song Liêm cũng là 1 vóc dáng thi sĩ quen thuộc của quân chủn KQ.  Trong tập thơ vừa xuất bản ở hải ngoại, thơ trở thành 1 cống hiến cho đời để văn chương  [ thi ca ] được trân trọng.
(...) Đọc bài thơ Rồi 1 ngày qua đi , để thấy cái chạnh lòng của 1 người thơ nhiều suy tưởng:

                                   ' Rồi ngày và tháng cũng qua đi
                                     như chưa bao giờ có thật
                                     Anh còn gì trong nắm tay xuôi ?
                                     Tuổi và năm cũng trôi về nẻo khuất
                                     Nỗi nhớ trong Em rồi cũng phai phôi
                                     Mặt trời chiều nay vẫn đấy
                                     Hỏi thầm bóng cũ ta đâu
                                     Vầng nguyệt đêm nay vẫn vậy
                                     Còn không hai bóng chung đấu ?  
                                                  (... )

               Bây giờ đọc bài thơ về làng cũ của Hoàng Song Liêm, tôi lại còn nguyên cảm xúc cũ :

                                 ' Ôi nhớ quá bừng lên từng tuổi dại
                                   như gã tiều phu tìm trầm ngậm ngải
                                  Tôi trở về như một khách hành hương
                                  Tôi chắt chiu từng mảnh vỡ thiên đường
                                  thành chuỗi ngọc tuổi thơ hồn nhiên sắc biếc
                                  Tiếng cu gáy ườn ngày xưa tiễn biệt
                                  Lời chim sâu ríu rít ngọn tre già
                                  Bên ao đình còn gốc đa xưa
                                 Chùm khế ngọt giậu mướp vàng xóm giếng  '                                   
                                                            (... )

                                                     thế phong

            Nhà văn Thế Phong đã nổi tiếng từ trước khi gia nhập  vào quân chủng Không quân  , cũng là một vóc dáng lạ của văn học.   Ông đã viết những tác phẩm như : Nửa đường đi xuống, Thế Phong, nhà văn, tác phẩm, cuộc đời ... với giọng văn  khác thường ...  đã kể lại những bất  toàn của chính bản thân mình  bắng giọng văn thật tự nhiên  và tương tự như thế, với những người ông biết, hoặc có liên hệ.   Ông chủ trương nhà xuất bản Đại Nam văn hiến  và cũng là một thi sĩ , có lối suy nghĩ khác thường và là một người phê phán chiến tranh bằng thi ca.  

             Gần đây, ông viết Hồi ký ngoài văn chương có đề cập nhiều khuôn mặt quen thuộc của KQ. Một điều đáng tiếc, là ông nêu ra quá nhiều những dữ kiện không đẹp, hay, đã có những nhận xét không được trong sáng lắm về nhân vật này, tác phẩm nọ.   Viết hồi ký,  có lẽ là dịp để cho ông giãi bày ra tất cả những ấm ức về cuộc đời mình,  nên người đọc chỉ thấy nhiều những nét bi quan hơn là lạc quan của văn chương.

              Trong  khuôn  khổ của một bài viết tạp ghi, tôi không thể nào viết đầy đủ về những khuôn mặt văn chương của KQ.***  Có lẽ, tôi phải cố gắng để tiếp tục viết về: ( nếu có cơ hội )

                                               Phan Lạc Giang Đông
                                               Trần Ngọc Tự 
                                               Đào Vũ  Anh Hùng
                                               Trường Xuân - Lê Xuân Nhị 
                                               Võ Ý
                                               Lê Bá Định 
                                                       v. v ...

            Không  Lực  Việt Nam Cộng  Hòa  có rất nhiều văn nghệ sĩ, ở tất cả các bộ môn.  Nhạc có Ngô MạnhThu , Nguyễn Trung Cang ... hội họa có Ngy Cao Uyên,  Cao Bá Minh .. làm thơ, văn chuyên nghiệp thi vô số kể.  Tôi cũng là 1 Không quân, nên viết những trang chữ này, trong lòng cũng lây thêm cái hãnh diện của 1 người được chia sẻ.

            Và nghĩ tiếp, có lẽ tinh hoa dân tộc đã đổ vào quân đội  chăng, nên mới có những sự kiện này ?     []


 NGUYỄN MẠNH TRINH
 ( gửi riêng cho Văn Nghệ ) 

------
*            [ ... ]   và   tựa nhỏ của Biên tập.
**     THANH TUNG VU (  xuất bản ở Mỹ, 2006, 571 tr. )
***     TẬP THƠ TRUYỆN KHÔNG QUÂN THỜI CHIẾN  ( Nxb Vàng Son, Saigon 1954, dầy hơn 600 trang,  sau 1975 tái bản ở hải ngoại  ) giới thiệu gần 30 tác  giả  KQ , như:   Phùng Ngọc Ẩn,  Trần Viễn Phương, Lê Văn Trước,  Zô Ta ( Phạm Bình An),  Nhân Hậu,  Võ Quang Thẩm,  Kha Lăng Đa, Minh Triệu, Hồng Yến Điệp Minh Hoàng,  Phạm Hồ, Hồ Phong,  Mây Trời ( Trần Trung Chính ) , Huy Sơn- Dương Thuận  ) v. v... những  khuôn mặt văn chương điển hình  Không lực VNCH, còn  nổi danh hơn nhiều , nếu,  so với  Huy Quang- Vũ Đức Vinh , Hoàng Song Liêm ...)
       (TP chú thích ).

nguồn:    báo VĂN NGHỆ ( Úc )
          (  thứ năm ngày 11 tháng 12 năm 2008 - tr. 36-37 )