hạnh phúc cuối đời của nhà văn văn quang -- bài: trần thị bông giấy

Điệu múa cuối cùng của con thiên nga ( tập I ):
nhà văn văn quang  -  Văn Uyển xb, usa 2005

 hạnh phúc cuối đời của
               nhà văn văn quang *                                 
                                               bài :   trần thị bông giấy
Bài I.

 K hi tôi còn  rất bé thì ở Sài Gòn, hai chữ Văn Quang đã là một tên tuổi  lớn trong làng văn nghệ.   Khi tôi lớn rồi lại xảy ra cái nạn 1975 cho tất cả mọi người dân miền Nam.  Anh  đi học tập cải tạo . Tôi bắt đầu giang hồ đây đó.  Chúng tôi chưa từng biết nhau thưở trrước; bấy giờ lại  không bao giờ nghĩ rằng ' sẽ biết nhau' trong hoàn cảnh  thay đổi kẻ Đông người Tây của những con người ở một đất nước tang  thương.

V ậy mà  như một dấu ấn của Định Mệnh,  những câu hát đệm trong phim Chân trời tím cứ đeo  theo tôi suốt thời gian dài ngup lặn trong cái hố đau thương Tình Ái.    Những câu hát rõ ràng đã chiếm hữu một vị trí quan trọng trong tâm hồn tôi, như một   an ủi, nư một chia xẻ, và cũng là một nỗi cam đành chấp nhận ,  bất cứ  lúc nào lại một lần khóc cho cuộc tình bị dở dang :

                                            Anh hứa đưa em về nơi chân trời tím
                                            Mơ chúng ta in bóng trên lưng trời xa
                                            Nhưng em biết muôn đời muôn kiếp sau
                                            Anh với em không hề sống gần nhau .

N hững khi ấy ,  tôi lại âm thầm cảm ơn  ai đó đã từng có cái tâm sự như tôi để viết giùm lên những lời cần viết.    Tuy nhiên,  ở mỗi lúc thất bại trên tình  trường kia,  tôi chỉ biết ngậm ngùi rên lên với chính mình  điệu hát mà chưa từng một giây dừng lại với ý nghĩ ' muốn tìm hiểu xem ai là tác giả  của mối tình đau khổ Tình yêu đồng dạng' với tôi ?

C ái không chờ đợi  đó lại đã đến thật vào mùa hè năm 2000,  về VN,  trong buổi tiệc cưới cô con gái lớn của  Thế Phong, tôi và  Âu Cơ  được xếp  ngồi cùng bàn với tác giả truyện phim Chân trời tím.   Có điều ,  thật phải nói, ở con người  có bộ vó dáng gầy gò,  khuôn mặt không tươi kia như có cái gì khiến tôi tôi không sao đến gần  được như đã từng đến gần  Thế Phong hay Phan Diên   ngay từ lần đầu gặp gỡ .   Trong suốt buổi tiệc,  anh ngồi im,  chẳng truyện trò cùng ai hết.  Cái thái độ lặng lẽ của anh đã làm ngăn chặn từ tôi ngay cả những lối xã giao cần thiết.   Đôi mắt xa với u uẩn đã xóa tan hết trong tôi tất cả mọi nỗi tự nhiên vốn dễ dàng được tuôn ra ở bất cứ lần nào hiện hữu giữa những người bạn văn chương  với nhau.

P hài đợi  đến mùa hè năm 2003, từ Uyên Thao gửi về những cuốn sách nhờ trao lại   mà một cuộc  chuyên trò thú vị đã diễn ra giữa anh và tôi trong một quán café ở Saigon , để từ đó, 'như một  dòng mạch ngầm'  ( chữ anh dùng trong một lá thư  ) như môt tình bạn  sâu sắc đã được kết hợp giữa  tôi với vợ chồng anh.

N ếu  hỏi, đặc điểm nào đã tạo ra điều' kết hợp' nói trên  thì tôi sẽ không có cậu  trả lời xác đáng.   Cái' tình thân' tôi dành cho anh không giống như đã dành cho Thế Phong, Phan Diên ,  Hoàng Vũ Đông Sơn, hoặc bất cứ người bạn nào tôi từng quý mến.   Chỉ biết rằng giữa hai  con người có những điều rất khắc biệt, lại cũng  đã có 'chung một điểm tương đồng  khắng khít '.  Cái điểm tương đồng này chính là ' những kinh nghiệm khổ đau trên tình  trường của thời tuổi trẻ ' .   Điều này ,  tôi nói ra bằng  cái cảm nhận của trực giác chứ không chứng minh cụ thể,  bới tôi chưa từng biết gì về anh, lại cũng không đọc anh nhiều trong thời đoạn cũ.   Dù vậy, rõ ràng là  đã có một' cái gì rất khác' trong ý` nghĩ về anh mỗi lần tôi tự mình kiểm điểm và so sánh mối thân tình dành  cho anh với những mối thân tính dành cho Thế Phong, Phan Diên hoặc các người bạn kia .

Phân tích ra, cólẽ phải thế này :

Trong trái tim tôi, nhiều ngăn ' Tình Bạn'  cùng được xếp hàng cạnh nhau không lẫn lộn.   Mỗi ngăn dành cho môt người bạn riêng biệt.   Tùy theo hoàn cảnh mà từng ngăn được đem ra nhìn ngắm.   Nhưng dẫu thế nào thì tất cả các vị chủ nhân của mỗi ngăn riêng ấy đều có điểm chung là ' sự sở hữu những chân thành qúy mến phát ra từ trái tim tôi'.

Hay nói khác đi, tôi là người ' có nhiều bộ mặt trong cùng thân thể với chỉ một trái tim duy nhất '.   Để xác định rõ hơn cho câu vừa nói,  lại phải nhờ đến lời của cô em gái loạn thần kinh một lần tỏ ra ' không loạn chút nào', khi phân tích về tôi bằng những lới chính xác như sau :

       " Tình cảm chị rất khó dò.   Chẳng thể biết chị yêu thương ai.   Ai cũng có thể nghĩ rằng đang được chị yêu thương, mà thật thì chằng ai dám tin là mình nắm rõ điều đó '.

 Nhận xét này thật đúng nếu nhìn vấn đề trừ cái bản chất của tôi, ' trắng đen rõ ràng không trộn pha lẫn lộn'.   Lấy ví dụ, Thế Phong là Thế Phong và  Văn Quang là Văn Quang .  Hai con người được ví như hai đại lộ song song,  ở giữa nối liền và cắt ngang bởi một con đường nhỏ.   Tôi là kẻ bộ hành đang đi trên con đường nhỏ đó.   Tùy từng khúc quãng, tùy từng trạng thái đổi thay của thời  tiết và tâm tư mà cái đại lộ nào sẽ được tôi thả bước nhiều hơn  .


Bài II

Ba năm kể từ lần đầu gặp nhau trong tiệc cưới, lần thứ hai trong một mùa nghỉ hè VN ( 2003), tôi và Văn Quang mới có dịp ngồi tâm tình trên rất nhiều vấn đề tại căn phòng khách nhà anh.   Chính lần này tôi mới thấy rằng anh không giống chút nào với con người đã vô tình tạo ra trong tôi một nỗi cách xa 3 năm trước đó.   Thái độ anh hoàn toàn cởi mở.   Những câu chuyện ' nói'  và' nghe' một cách đầy tin cẩn được phát ra từ hai kẻ chưa được xem là là bạn.   Tuy nhiên, đó lại là những câu chuyện' chỉ có thể xẻ chia'  giữa những ' người cũ'  có cùng kinh nghiệm như nhau về cái biến động dữ dội của thời cuộc 1975.

Từ bộ dạng gầy gò như toát bật ra cả một sức mạnh tinh thần, tôi khó lòng tìm thấy nơi các nhà văn thời kỳ trước mà tôi  từng biết.   Tiếp liền theo sau những trang ' sử' tang thương phủ tràn lên tất cả thì nơ anh vẫn như còn lưu lại nỗi bất khuất của một ' bại tướng' bởi vào một giai đoạn lich sử rất xa xưa.   Trải qua hàng chục năm dài thống khổ trong các nhà tù CS, vậy mà anh không đưa ra cho thấy cái ồn ào điên loạn của một Phan Nhật Nam ,  không có cái căm thù ganh tị nhỏ nhen của một Hoàng Hải Thủy, không có cả cái trầm tĩnh kiêu ngạo giả tạo của một Uyên Thao, không  luôn cái giả dối kêu gào của rất nhiều nhà văn thành danh trước 75 hiện đang sống trên  nước Mỹ; cũng chẳng có một lần phô bày trước mặt tôi cái cưới  châm chọc của  Thế Phong cho qua ngày đoạn tháng với cuộc đời và hoàn cảnh.   Mà  ở anh chỉ là một sự
' cam phận nhưng không cam phận' , ' vùng vẫy nhưng không vùng vẫy'.   Một kiểu " tâm sự'  như những lời anh viết cho tôi ( nhân một lần được tôi chia xẻ  về những dự trù trên chính tác phẩm này' tôi đang muốn viết ra ) :

" Tâm sự của chị dứt khoát,  rõ ràng về điều lưạ chọn của mình sau những năm tháng ... dường như không đợi chờ già cả, đi tìm mà không tìm gì cả.    Mọi thứ tự nó đến như một định mệnh, như cuôc đời của một tác phẩm tự nó hiện hình, mình không cưỡng lại được.   Điệu múa cuối cùng của con thiên nga, chỉ hình dung thôi, cũng thấy rất đẹp, nhưng trên hết vẫn là sự thiết tha vô cùng của một người đàn bà đã trải qua nhiều năm tháng' không biết múa' và chỉ dành điệu múa ấy cho giờ phút này '.

Và cái tâm tư của tôi cũng chính là tâm sự của một nhà văn trong anh nhưng trên một môi trường khác biệt :

" Tôi nghĩ thế và thú thật là chị đã nói giùm tôi ' điệu múa cuối cùng'  cũa người đàn ông cứ' múa vớ vẩn chẳng ra cái điệu gì' để' đến cuối cùng vẫn biết múa điệu múa của mình' .  Có khác chăng, cái mảnh đất múa của tôi yên ắng hơn, nó lặng lẽ như  một dòng nước chảy ngầm; điệu múa của chị như dòng thác, nó hát suốt những tháng ngày.   Tôi nghe rõ' từng lời' của điệu múa ấy và bó cũng là ' lời không lời' bài hát của tôi đấy chị ạ ". ( thư đề 2/9/2003/ Saigon) 

  Buổi sáng 14/8/2003, ngồi nói chuyện với Văn Quang tại phòng khách nhà anh ở khu chung cư Nguyễn Thiện Thuật,  trong tôi  đã nẩy sinh một sự chân thành khâm phục cho anh.    Cái điều từ chối việc' không đi Mỹ' theo diện H.O được anh gỉai thích bâng quơ, dựa trên lý do tình cảm,  nhưng còn tôi thì lại nhìn ra rất rõ cái tính ' tự trọng' của anh, ' thà chấp nhận ở lại làm kẻ bại tướng chết theo thành dưới lưỡi giáo một' kẻ thù', còn hơn nối gót theo sau một -thứ-kẻ-thù-ngụy-trang-bạn-hữu gấp nhiều phần hiểm nguy thủ đoạn.'   Thệm nữa,  nơi anh còn có niềm tự trọng riêng của ' Một Người Cầm Bút' thì sự' không bỏ ra đi' này hẳn phải là một điều tất yếu đương nhiên .

                                                     ***
 Mùa hè 2002, trong một cuộc chuyện trò kéo dài hơn 3 tiếng đồng hồ với Thế Phong và Hoàng Vũ Đông Sơn tại nhà Thủy Tạ ,  Dalat, tôi đã đưa ra nhiều lý lẽ  nhằm phản đối việc Thế Phong lúc ấy đang  lo xin xuất cảnh sang Mỹ và Hoàng Vũ Đông Sơn lại rất ao ước được sống trên nước Mỹ.   Phân tích cặn kẽ với cả hai về  một thực tế trong đới sống Mỹ ra sao, tôi giải thích :

' Phần hình thức,  các anh đang ở vào cái tuổi đã quá muộn màng cho sự bắt đầu một cái mới nơi vùng trời khác mà không tránh khỏi điều chao đảo tâm tư theo sư thay đổi ấy.   Phần nội dung, nếu nhìn nước VN nói chung và miền Nam, nói riêng ; là một mái nhà quê hương thì những con người như  anh Thế Phong lại càng cần phải bám rễ thật sâu trên phần đất ấy để tiếp tục xây dựng không phải cho anh mà là cho những thế hệ đi sau ' thuộc con cháu miền Nam '.

Tôi nhắc lại câu chuyện với một người bạn cũ gặp tại Rạch Gia ( đã ghi trong' Nước chảy qua cầu'   hai mươi mấy năm trước :

 " Mười năm rồi tôi mới gặp anh, người bạn dễ chịu nhất trong đám bạn ngày nào.   Anh vẫn độc thân, ánh nhìn đượm nét khắc khoải của một nghệ sĩ nhiều hơn một y sĩ.   Mười năm mà anh vẫn không thay đổi bao nhiêu trong những ý tưởng sống.   Ngày xưa, khi quiyết định bỏ cái học bổng dương cầm ở Tân Tây Lan  để thi vào trường Y khoa Saigon, anh đã làm cho cả đám chúng tôi ngạc nhiên.   Trước điều này, anh cười, giải thích : " Đất nước mình còn nghèo quá.   Một y sĩ cần thiết hơn nột nghệ sĩ.".  Mưới năm sau tôi lại cũng nghe anh nói ; " Bánh xe lịch sử đã quay, điều đó không thể chối.   Nhưng đất nước càng bị mắc vào cái vòng quay tệ hại bao nhiêu, thì vai trò người trí thức càng được cần thiết nhiều hơn bấy nhiêu !Tôi hỏi anh nghĩ gì về những người đã bỏ  nước ra đi ?  Anh đáp : " Mỗi người có một hoàn cảnh sống và môi trường suy nghĩ riêng, không thể nói cho chính xác được ai là sai, ai đúng.  Riêng tôi thì lại cho rằng quê hương giống như một mái nhà,  mình có đứng trong ấy mới thấy rõ được những chỗ dột của mái, chỗ thủng của vách để mà sửa sang lại cho hoàn chỉnh.   " Tôi cười, ngộ nhớ cái nhà ấy đã bị kẻ khác chiếm đoạt "?   Anh gật đầu mạnh mẽ; " Thì sự hiện hữu của mình cũng cần phải được phô bầy nhiều hơn.  Trên một mặt, tôi nghĩ rằng ra đi tức là đã đồng hóa với biến mất khỏi mái nhá quê hương của mình rồi đó ."

Xong, nói với Thế Phong :

" Nếu anh không phải là nhà văn gạo cội  của miền Nam  cũ, Bông  Giấy không nói những lời vừa rồi làm chi ?   Mình phải nhìn nhận rằng,  tính kỳ thị phân biệt vẫn là tính cố hữu của loài người, nếu không thế, con người đều biến thành Bồ Tát cả.   Cho nên vấn đề kỳ thị Nam Bắc là điều khó lòng thay đổi trong một thời gian, chỉ  mới 30 năm ngắn ngủi.   Những người miền Nam vẫn là' những đứa con' bị mang số phận hẩm hiu trong sự chiến thắng trành giành của' những đứa` con' miền Bắc.   Nhìn vào xã hội VN hiện tại, không ai có thể chối cãi được sự phân biệt kỳ thị dẫn đến những trù dập,  ngược đãi trên đủ mọi ngành nghề trong tấng tầng lớp lớp dân chúng miền Nam.
 Đó là một vấn  nạn chung của người miền Nam và là một nỗi đau lòng ghê gớm cho bà mẹ Quê Hương rộng lớn.   Anh là  một trong những nhà văn còn sót lại của chế độ cũ đang cố bước từng bước trong một chuỗi dài tháng năm trù dập, kể từ cuộc đổi đời 1975 đó.   Mà với nhà văn, chất nuôi sống tâm hồn và chữ nghĩa  không phải là vật chất.    Bây giờ nếu bỏ sang Mỹ, tức là anh sẽ phải đối diện với hai dữ kiện quan trọng:

 1/ sự hết năng lực để bắt đầu một cái mới tốt đẹp.

2/ sự bỏ rơi tất cả những gì đã từng tạo dựng, đặc biệt ' vai trò những kẻ đại diện cuối cùng cho một lớp người của miền Nam trước kia'.   Cuộc chiến Nam Bắc bây giờ không còn là chiến đấu súng đạn nữa, mà là' chiến đấuu tư tưởng, chiến đấu ý thức hệ giữa hai miền Nam Bắc '.  Đó là cuộc chiến đấu danh dự, và lớp nhà văn miền Nam phải là những người bằng cách' giữ lại tiếng nói của chính mình '.

Tôi kết luận với  Thế Phong:

" Không sự hy sinh nào lại không có` cái giá  được đáp trả xứng đáng.   Một nhà văn miền Nam Cũ, vần đề cần nói đến là việc sử dụng ngòi bút làm sao để đưa ra cho thấy cái ĐÚNG  của một kẻ bại trận đang bị nhận chìm trong một hệ thống đấy mắt xích SAI  LẦM  của đối phương."

Khi  nói với Thế Phong những lời trên là tôi nói bằng tất cả tấm lòng chân thật  của một
kẻ hậu sinh mong chờ nơi người đi trước những điều chỉnh chính mình đã không làm được ở hiện tại.   Cái' thế đứng'  nhà văn của Văn Quang   hay Thế Phong là' một lợi
thế'  so với cái thế của nhà văn hải ngoại của tôi, nếu đem đặt nó vào trong lòng người dân miền Nam và trong cà quê hương.

Với Văn Quang, tôi không làm điều' van nài' anh đừng bỏ ra đi khỏi nước, bới chính anh đã hành xử điều đó rồi từ trong ý thức.   Sự ngưỡng mộ và khâm phục dành cho anh, tôi viết ở trên, chính đã nẩy sinh từ cái nhìn tôi vừa đưa ra.

Ở đây phải viết thêm rằng, không phải chỉ riêng mục đích đề ra trong câu chuyện  nói với Thế Phong về một thứ ' vai trò của giới nhà văn miền Nam trong cuộc chiến ý thức hệ Nam Bắc ' thôi, mà còn cả trên cái nhìn tự trọng theo một  thứ ' kẻ-thù-ngụy-trang-bạn-hữu' mà tôi viết ở trên kia.

Thuở xưa, thời kỳ  60-70, ngay giữa thủ đô Sài Gòn, cách một lòng đường đối diện ngôi nhà gia đình tôi ở là một building bề thế 7  tầng được dùng làm nơi lưu trú cho những viên chức cao cấp trong quân  đội Mỹ.   Không bất cứ một chiếc xe  hay cá nhân nào được vô cớ dừng lại trước khuôn viên tòa nhà.    Hằng ngày chứng kiến người gác cổng xua đuổi khách bộ hành qua lại một cách rất uy quyền hống hách, tôi đã thấy nổi lên trong tâm tư mình một mối bất mãn khôn tả.   Dạo ấy còn quá bé mà tôi đã biết tự đặt với mình câu hỏi : " Hà cớ gì  trên đất nước mình mà mình không được tự do đi lại ?".  Cái  tư tưởng' ghét người ngoại quốc' nẩy sinh từ đó  một cách vô thức.   Lớn hơn chút nữa, nghiền ngẫm đọc lịch sử VN các thời kỳ bị đô hộ mới lại càng thấy ngậm, ngùi hơn  cho một dân tộc nhỏ bé không ngừng đau khổ theo hiểm họa ngoại xâm.

Bây giờ , nhìn về người VN dù trong nước hay ở hải ngoại, luôn luôn tôi vẫn mang mặc cảm nghĩ xót xa cho thân phận ' làm con dân'  của một quốc gia luôn bị phân ly, chia cách.  Đó là kiếp nạn chung của cả dân tộc mà không bất cứ kẻ nào được miễn bài.    Sự đau khổ không phải chỉ người ở trong nước nhận lãnh thôi, mà luôn cả những người hải ngoại cũng phải gánh chịu trên một hình thức khác.   Cuộc sống tha phương có những cái dày vò riêng, phần nào đồng dạng với nỗi khắc khoải mà tầng tầng lớp lớp dân chúng VN đang phải cúi đầu   chịu đựng  trong lòng quê hương xứ sở.

Hai mươi lăm năm   sống đời đất khách, lúc nào trôi cũng mang cảm tưởng như đang mặc chiếc áo của người khác không cách gì vừa với thân thể.   Trong 25 năm đó, dẫu luôn ý thức điều' bánh xe lịch sử đã quay' nhưng cái tâm trạng u hoài của một loải chim cuốc ' nhớ nước đau lòng' cứ còn đeo đẳng lấy tôi.

Trở về VN  liên tục những mùa hè vừa qua, có dịp đi đến  nhiều nơi, tiếp giao thân mật với nhiều tầng lớp, từ bình dân đến trí thức ; tôi nhận biết không phải chỉ tôi hoặc những người VN hải ngoại, mà ljuôn cả đại đa số người dân của  hai miền Nam Bắc cũng còn mang tâm trạng u hoài vừa nói.    Họ sống vật vờ ' không córể bám' ngay trên chính phần đất mà cha ông họ đã dầy công xây dựng.   Một cuộc sống có nhiều đổi mới nguy nga bề thế trên mặt nổi kể từ thập niên 1990, nhưng dưới mặt chìm chỉ là những gì được hình dung như một lớp bùn lềnh bềnh không nền tảng.   Một cuộc sống mà người dân vẫn cứ mang tâm trạng đợi chờ,  nhưng không biết đợi chờ điều gì ở tương lai nào đó ...

30 năm trôi qua  rồi, vật đổi sao dời trên muôn vạn ngả, vậy mà Thời Gian vẫn chưa xóa tan giùm cho họ những nỗi dày vò khắc khoải còn ẩn núp rất sâu trong đáy tim riêng .

Đó  là  niềm đau   của một dân tộc mà nếu cố công đi tìm  nguyên nhân từ đâu xuất phát cũng khó lòng dẫn tới kết luận chính xác.   Không thể đổ thừa hay quy trách cho riêng ai trách nhiệm trên sự đau khổ hiện tại của ' thân phận làm người Việtnam'  dù trong  nươc hay ở hải ngoại.   Mà tôi chỉ biết ngậm ngùi trong một nỗi chua xót lớn lao  bất cứ lúc nào cũng nhìn thấy dáng hình một ngưởi Việtnam mỏng mảnh đứng cạnh một người ngoại quốc cao lớn, cũng y hệt như nhìn về quê hương nhỏ bé từ hàng ngàn năm qua đã phải không ngớt nằm giữa thế lực tranh giành hùng hổ của các ngoại quốc .**

[]
---
*        tựa bài  của  tác giả  : Hạnh phúc  cuối đời của một nhà văn.
* *    bài  viết về nhà văn Văn Quang  gồm  5 bài - đây là  2 bài  I và II.

TRẦN THỊ BÔNG GIẤY.

 ( trích  ĐIỆU MÚA CUỐI CÙNG CỦA CON THIÊN NGA ( 2 tập -
tập 1 : 424 trang, tập 2 : 408 trang- Văn Uyển xuất bản, San Jose, Cali, USA 2005.)