Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé ... / bài : băng sơn

 trăm ngôi nhà nghệ sĩ hà nội : hồ dzếnh


  h ồ  d z ế n h  :
                            ' em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé ' *

                                             bài : băng sơn

                   '... N hà văn Băng Sơn kể lại  : "   vào khoảng  đầu   những năm 60,  thời gian ông chuyển sang làm thơ ,  được họa sĩ  Đỗ Quân giới  thiệu tới phố Trấn Quốc  Toản  ( Reinach )  để mua một chiếc máy chữ.   Tưởng là  ai  , không ngờ là Hồ Dzếnh.   Một chiếc máy chữ xách tay hiệu Baby, hộp vuông.   Không hiểu sao một nhà văn lại bán đi chiếc máy chữ của mình,  dù rằng loại máy chữ không có clavier  quốc ngữ .... Phải chăng   vì ông đã thay một chiếc mới tốt hơn, hay vì ông không còn viết văn nữa;   vì chán viết ?   Ông Băng Sơn mua máy chữ mà không dám hỏi, vì  biết chủ là Hồ Dzếnh, mà ông từng đọc thơ Hồ Dzếnh trước đó hàng chục năm - khi chính bản thân ông lúc đó còn đóng kịch,  diễn vở kịch Mẹ Việtnam ,  trích trong   tập  thơ Hoa xuân đất Việt của Hồ Dzếnh.   Nhưng Hồ Dzếnh không biết  người mua chiếc máy  chữ  là ai ,  cũng  là điều tốt trong chuyện mua, bán máy .,. " 

                     N gười mua máy chữ là Băng Sơn biết rất rõ bà Hồng  Nhật,  vợ góa cố thi sĩ
Trần Trung Phương,   người làm thơ   cho thiế`u nhi kah1 hay,  với chủ trương rất mới vào lúc ấy' chơi mà học, học mà chơi '.    Nhưng tiếc sao,  thi sĩ mất sớm  ,  mà sau này,  vì cùng hoạt động trong nội thành, cảm thông đồng cảnh -   Hồ Dzếnh và bà Hồng Nhật đã làm lại cuộc đời,  làm nhiều người vui sướng đồng tình -  vì đúng là  cặp trai tài gái sắc.   Sở dĩ Băng Sơn biết bà Hồng  Nhật,  vì bà có một cửa hàng sách kiêm bán một số đồ dùng văn phòng,  mỹ phẩm ở ngã ba phố Huế và Trần Quốc Toản- nhà sách Bình Minh  ,  một cửa hàng xinh xinh ,  ngăn nắp,  sáng sủa, đẹp đẽ - đẹp như chính chủ nhân của nó, và đẹp như khuôn mặt cô gái ngồi  bán hàng, tên An, người phố Lê Văn Hưu ( mẹ cô, bà Loan  ở phố ấy,  từ khá lâu có quen biết với gia đình bên vợ của Băng Sơn ).  

                      K hông những thế,  Hà Nội vào thời  điểm àny,   cái gì cũng ít ỏi.   Băng Sơn làm thơ thì ,không sống nổi,  ông còn đi dạy học và còn nghề tay trái  là làm ra những tấm bưu thiếp,  đem gửi bán ở nhiều hiệu sách -  trong đó có hiệu sách Bình Minh, nên quen biết bà Hồng Nhật, tuổi đàn chị.    Ngoài ra,  lớp thanh niên Hà Nội lúc đó,  thường kháo nhau,  Hà Nội có  vài ba người phụ nữ Hà Thành cực đẹp ,  đáng để chiêm ngưỡng - đó là bà Vượng - người đứng bán sách  ngoại văn ở phố Tràng Tiền và bà Hồng Nhật,  chủ hiệu sách Bình Minh.   Phải nói thêm một chút,   thanh niên biết vậy -  biết bà Vượng là phu nhân nhà nhiếp ảnh Lê Vượng, biết bà Hồng Nhật là vợ  nhà thơ Hồ Dzếnh. ...  Nhưng nhiều người vẫn thích ,  lâu lâu đảo qua các phố ấy,  ngắm các bà  trrong giây lát,  ngắm một cách kính cẩn,  một cách tôn  thờ,  như em ngắm chị,  một pho tượng thánh,  chứ hoàn toàn không có ý gì vẩn đục,  bờm xơm.   Và đó,  cũng chính là tính cách của con trai Hà Nội nhiều  thời.

                     T rở lại chuyện Hồ Dzếnh,   ông cũng ở ngay tại  căn gác hẹp cửa hiệu sách này,  cứ như cái tổ chim .   Không ai nhìn thấy ông đứng bán hàng bao giờ.   và có khi ông đã thành chiếc bóng của bà  Hồng Nhật,  hoặc cũng là cái bóng chính mình,  bóng của một nhà thơ nồi tiếng mộtt hời -  khiến Thạch Lam cũng phải tự nguyện  viết tựa cho cuốn sách đầu tiên của Hồ Dzếnh -  khi Thạch Lam đi tàu từ Hà Nội về Cẩm Giàng thăm mẹ là cụ Thông Nhu - tình cờ phát hiện  người ngồi bên cạnh là Hồ Dzếnh đang đọc lại tập  Chân trời cũ ,  một quyển sách ( sau này )  đã từng làm nao lòng  không biết bao người đọc,  gây ấn tượng cảm thương,  ngậm ngùi,  pha thêm một chút bi thương về thân người trong truyện.    Nó nổi tiếng ngay,  rồi bị hắt hủi một thời gian và sau này,   như rượu ngon càng lâu càng nồng,  nay có vị trí xứng đáng trên văn đàn Việtnam,  được viết ra bởi một người  - cha là Trung hoa, mẹViệtnam,  sinh ra ở Thanh Hóa,  lớn lên phiêu bạt mười phương,  rồi nằm, xuống tại Hà Nội.

               V ào cuối thế kỷ  XIX ,  đầu thế kỷ XX, nhiều người Trung hoa chạy loạn sang Việtnam,  rồi lấy đất Việtnam làm nơi cư trú lâu dài.    Một buổi chiều,   có một  người đàn ông Tàu, vai đeo tay nải đến Thanh Hóa, thì dừng lại ;  gọi con đò qua bến Ghép, với cái giọng líu lo ' t..ò.. ò  ..ơi ' .  Không hiểu sao   cô  lái đò nghe được,  quay lại đón khách sang sông và sau nên duyên vợ chồng.  

               Đ ó chính  là   cha mẹ  đứa  trẻ với tên Hà Triệu Anh,  đọc giọng Quảng đông là Hồ Dzếnh sau này . (  ... )

            C uộc đời Hồ  Dzếnh còn để lại mưoi cuốn sách, không nhiều  - như  một số nhà văn khác - nhưng ấn tượng về thơ và về câu chuyện về nhà văn,  thì ai  đọc một lần là không thể quên được !   Ông từng có những câu thơ như một triết lý nhẹ nhàng,  thâm trầm;   chỉ như tiếng thở dài không  âm vang,  không đao to búa lớn,   mà vẫn cứ tạo ra bâng khuâng thiên cổ.   Ấy là câu thơ nói về người con gái lỡ hẹn,  đã hẹn àm không đến :

                                   ' Em cứ hẹn nhưng em đừng đến nhé '
                                         (..........................................)

             T ưởng chỉ là nhẹ nhàng thế,  nhưng Hồ Dzếnh cũng có thể yêu đến chết,  khi ông viết :

                                   Trời đẹp như trời mới  tráng gương
                                   Chim ca tiếng sáng rộn ven tường
                                   Có ai trong cửa ngồi hong tóc
                                   Cho chảy lan thanh một suối hương ...
                                   ... ........... 
                                   Giữa một giờ thiêng  tình rất đẹp
                                   Rất buồn và rất,  rất thanh thanh
                                   Mày ai bán nguyện người ai nhỏ
                                   Em ạ yêu nhau chết cũng đành ...

         V à ông yêu đời đến nỗi,  ngay từ lúc trên 30,  đã tự tưởng tượng ra cảnh mình nằm trong quan tài,  nghé mắt ra ngoài,  tủi thân;  vì thấy đời vẫn rộn rã ở ngoài đó :

                                   Ta toan  giận dỗi xa đời
                                   chợt hay khăn liệm quanh người vẫn thơm
                                   nát thân không nát nổi hồn
                                   lẫn trong cáic hết vẫn còn cái đau ..'

           Đ ã có  nhiều người nói nhạc sĩ Đoàn Chuẩn ,  con chim của mùa thu,  vì hầu hết các ca khúc của ông đều viết về mùa thu.   Còn Hồ Dzếnh  thì được gọi là  thi sĩ của buổi chiều,  mặc dù ông chỉ có một bài  thơ viết về buổi chiều, nhan đề Mầu mây trong khói - mà nhạc sĩ Dương Thiệu Tước  phổ nhạc, trong 6  tháng mới xong, đặt tên ca khúc Chiều - đã vang lên trên sóng điện,  trong nhiều lầu son ca hát và trong lòng người nhiều thập kỷ !

             K hông hiểu ông  là ngưởi Việtnam thuần túy,  nhìn cây,  nhìn mây đồng bằng Việnam mà cảm xúc hay trong cân não kia,  có chút gì nghĩ đến quê cha,  một quê hương ở tận đẩu tận đâu không hề biết;  vì thế,  nó còn mông lung hơn,  hoài niệm nhiều hơn,  và cũng nghi ngút hơn chăng ?    Không ai biết .   Có người hỏi nhạc sĩ Dương Thiệu Tước rằng  - có phải  ca khúc phổ nhạc của ông làm cho Hồ Dzếnh nổi tiếng,  thị họ Dương đáp :  chính bài thơ làm cho họ Dương thơm lây, vì bài thơ quá hay, hoán chỉnh;  nhất là nỗi buồn trong đó.   Họ Dương chỉ là người phụ họa.   Có lẽ nhạc sĩ Dương Thiệu Tước có phần khiêm tốn  chăng ?   Thực ra,  thơ đã hay, mà nhạc càng hay;  nó vượt qua thới gian , không gian  rồi .    (....) .
              
             B ài thơ Mây trong mầu khói   chỉ có 13 câu,  gồm 65 chữ , xin trích toàn văn :

                                    Trên đường về nhớ đầy 
                                    Chiểu chiều đưa chân ngày
                                    Tiếng buồn vang trong mây
                                    Chim rừng quên cất cánh
                                    Gió say tình ngây ngây
                                    Có phải sấu vạn cổ
                                    Chất trong hồn chiều nay  
                                    Tôi là người lữ khách
                                    Màu chiều gió làm khuây
                                    Ngỡ lòng mình là rừng
                                    Ngỡ hồn mình là mây
                                    Nhớ nhà châm điếu thuốc
                                    Khói huyền bay lên cây .
                                           1943
                                        thơ  HỒ DZẾNH .
                                   (....)   

                  Hồ Dzếnh ra đi ngày 12-8-1991 tại phố Ngô  Thì Nhậm , Hà Nội     (.....)
                     [] 
                BĂNG SƠN.

                -------
*   tựa bài viết của tác giả :   MỘT CHÂN TRỜI CŨ LẶNG LẼ.
     trích  TRĂM NGÔI NHÀ NGHỆ SĨ HÀ  NỘI   / BĂNG SƠN  /
          Nxb Thanh niên Hà Nội 2008) .