hồi ký nguyễn đăng mạnh : hoàng cầm

hồi ký nguyễn đăng mạnh
hà nội 2008

                                                       hoàng cầm
                                                        nguyễn đăng mạnh

Những tư liệu riêng của tôi về Hoàng Cầm, tôi đã đưa cả vào chân dung Hoàng Cầm người và thơ.  Giờ, tôi chỉ chép lại 2 câu chuyện Hoàng Cầm kể tôi nghe mà tôi chưa có dịp viết ra.

1. Chuyện tiết mục quan họ bị đả đào. 

 Năm 1954, chiến thắng Điện biên phủ,  lúc đó, Hoàng Cầm phụ trách đoàn văn nghệ quân đội, thuộc Tổng cục chính trị.  Ông được giao tổ chức một cuộc liên hoan văn nghệ mừng chiến thắng trong rừng Việt Bắc  Trong chương trình biểu diễn hôm ấy, Hoàng Cầm bố trí, xem vào một tiết mục hát giao duyên quan họ.  Đang diễn,  thì, ở  một góc hội trường, bỗng có một đám bộ đội đứng dậy, hô đả đảo.   Chỉ huy đám bộ đội này là một sĩ quan nổi tiếng anh hùng lúc bấy giờ,
tên là Thái Dũng.  [Quân] Pháp rất nể nhân vật này, gọi anh capitaine Manchot (đại úy cụt tay). Thấy Thái Dũng hô lớn, " Trong quân ngũ không được hát hỏng nhảm nhí.  Đi xuống !"*

Đám văn công sợ quá, vội hạ màn.   May có Nguyễn chí Thanh can thiệp, ông nói , đại ý, " Chúng ta chiến đấu vì độc lập tự do cho tổ quốc, nhưng, cũng vì điệu hát này đấy !".* [Và], ông ra lệnh cứ tiếp tục biểu diễn.  Nhưng, các diễn viên mất hết tinh thần, không còn bụng dạ nào àm diễn được nữa.

Chuyện này giải thích trong chiến tranh, vì sao, tình yêu trái gái, bị coi là lãng mạn, tiêu cực, một đề tài văn học mà hồi ấy phải kiêng kị.

2. Tố Hữu ra lệnh bắt Trần Dần.

Hồi Hoàng Cầm cho in tập Giai phẩm mùa xuân có đăng bài của Trần Dần, Tử Phác.  Tố Hữu bèn triệu tập mấy người đến họp.  Hoàng Cầm, Văn Phác  (phụ trách tổ chức của bộ  Văn hoá), Tố Hữu, Chế lan Viên cầm  Giai phẩm mùa xuân [giơ lên], hỏi mọi người, " Các anh thấy tập sách này thế nào? ". Không ai dám trả lời, vì, không đoán được ý của Tố Hữu.  Chế lan Viên nhanh trí, đoán trúng ý thủ trưởng, " Cuốn sách này đại phản động !".  Tố Hữu hỏi Văn Phác,
 "  Hiện nay chúng nó đang ở đâu ?" - Văn Phác, " Thưa, các anh ấy đi thực tế ở Yên viên ". Tố Hữu [ra] lệnh, và, Hoàng Cầm còn nhớ: chỉ có 6 tiếng : " , Gọi nó về, bắt lấy nó !

Thế là, Văn Phác làm giấy tờ để bắt Trần Dần và Tử Phác.   Và đấy là lời Hoàng Cầm thuật lại.

Chiều hôm ấy, có một xe ô- tô nhà binh đến  Yên viên.  Trần Dần, Tử Phác được gọi đến, lập tức bị bịt mắt- Trần Dần thấy trên xe có lính mang súng, lưỡi lê tuốt trần,   Hoàng.Cầm kể, Trần Dần là tay có thần kinh rất vững *. Anh ta bình tĩnh lắng nghe, để đoán xem, xe đi hướng nào.  Qua một cái  cầu dài, thế là đã vào Hà nội. Nhưng, xe lại chạy lòng vòng khá lâu, thế rồi lại đi qua Hà nội-  đến một chỗ nào đấy, rồi  đỗ lại.  Người ta dắt Trần Dần, Tử Phác đi xuống một địa điểm ở sâu dưới đất, vì, cứ thấy đi xuống nhiều bậc, xuống mãi. Trần Dần nghĩ bụng,  chắc bị thủ tiêu. 'Thủ tiêu ở đấy thì bố ai biết được '?*  Coi như mất tích, anh tìm cách phải lên được mặt đất.  Sáng ra, thấy nơi đấy là một cái hầm được đào sâu ở dưới đất, ánh sáng lọt xuống từ nóc hầm, qua một ô cửa sổ có chấn song, ở trên, thoáng nhìn, có một anh lính gác.  Trần Dần thấy trong hầm có một cái phản gỗ, một bình nước.  Anh kéo cái phản ra một chỗ, ánh sáng từ trên nóc hầm rọi xuống, cởi áo ngoài, để phơi áo sơ-mi trắng bên trong, lấy cái lưỡi lam mỏng trong túi, rồi nằm ngửa trên phản, lấy lưỡi lam cứa vào cổ, máu phun ra ngực áo, rồi giẫy, đạp ầm ầm, cốt cho anh lính gác nghe thấy.   Anh lính gác nhìn xuống, thấy thê lương quá. " Nó tự tử, phải cấp cứu ngay".* 

Một lát sau, cửa hầm đực mở tung, người ta đưa Trần Dần đi cấp cứu, ở một bệnh viện gần đó. Té ra là một bệnh viện ở Hà đông, May cho Trần Dần, vớ được người quen, bèn, viết mẩu giấy nhỏ, đưa đến Tổng cục chính trị, nới công tác. [Thủ trưởng]  Nguyễn chí Thanh lập tức đến bệnh viện, ra lệnh tha ngay Trần Dần và Tử Phác.

Hoàng Cầm rất phục Trần Dần, '"thằng cha thần kinh rất vững" *- Hoàng Cầm từng bị bắt giam .( vì, Hoàng Hưng  có ý định đưa bản thảo tập thơ Về Kinh Bắc đưa sang Pháp in) . Hoàng Cầm nói tiếp, " Tôi nhát lắm, mọi tội nhận hết" .( hết hạn tù, được tha, còn xin ở lại, vì, chưa kịp viết kiểm  thảo-   lời Tô Hoài thuật lại cho tôi biết.) Sợ nhất là ở trong tù, nghe có tiếng phát ra đều đều, không biết từ đâu, " Khai thật đi,  khai thật đi... Khai thật, rồi về với vợ con!"*

Chuyện nghe, khá sợ- một hình thức khủng bố về tâm lý.  Chẳng biết Hoàng Cầm có thêm thắt gì vào' sự thật ấy không" . Nhưng, quả là đáng sợ thật, vì đôi khi Hoàng Cầm cũng hay tưởng tượng thêm ra , thêu dệt [cho lâm ly].


                                                             ***

Ai nấy đều thấy, thế giới nghệ thuật thơ  Hoàng Cầm là Kinh Bắc (thời xưa). Đó là quê hương của ông, và, cũng là quê hương nghệ thuật của ông, nơi hồn thơ,[mà]ông thường lẩn quất đi về.  Rời Kinh Bắc là Hoàng Cầm hết thơ.  Mà phải là Kinh Bắc ngày xưa. Kinh Bắc của núi sông,  đồng ruộng miền bắc, từ thời Ỷ Lan nhiếp chính, từ thời nhà Lý mất ngôi,  từ thời bà chúa Chè về với Trịnh Sâm- sau đó, lưu lạc nơi đâu không rõ, khi Trịnh Sâm qua đời,[thì]  Kiêu binh nổi  [loạn]. Một quá khứ đau buồn. Một nỗi buồn vương giả. Cho nên, Kinh Bắc trong thơ Hoàng Cầm vàng son,  diêm dúa, lấp lánh châu ngọc, là xiêm y xanh, đỏ, là vũ đạo uốn éo, là tiếng hát cách điệu  ý ới, ý a...!* Không phải ngẫu nhiên mà  Kim Lân, Tô Hoài, Lê Đạt, cho thơ Hoàng Cầm là vàng mã, trang kim.  Nhưng mà buồn, là sự tàn tạ, là cõi  xa xăm của lịch sử đau thương của những triều đại suy vong.

Một đặc điểm nữa cũng dễ thấy, ở chỗ : Hoàng Cầm nặng về âm tính, nói rõ hơn là 'rất đĩ', ...ông thường cố tình lập đi lập lại những hình ảnh gợi dục: ' môi trầu đờ đẫn', " ngực yếm phập phồng','bầu vú lửa', ' tóc xiêm' * ...-  [ mà nhà văn] Kim Lân khó chịu, cho là  thưỡn thẹo, già mà tình tứ, dơ dáng .*..

Nhưng, thơ Hoàng Cầm chỉ thật sự là thơ - khi có  cảm xúc chân thật, lời thơ tuôn trào theo bản năng tự nhiên - hễ ông cố gò theo lý trí, thì thơ chỉ có xác ( xác Kinh Bắc và cà cả xác tình dục), chứ không có hồn.  Nguyễn đình Thi, Huy Cận cho :  ' thơ Hoàng Cầm là trò chơi chữ, là chữ nghĩa hình thức.'  

 Đọc thơ Hòang Cầm giống như tiêu tiền :  những đồng tiền lấp lánh ánh vàng, ánh bạc. Nhưng, lẫn vào tiền thật, có vô số tiền giả Đúng thế !Thơ Hoàng Cầm có vàng bạc thật ( siêu thơ-  tôi nói vậy ) và, có không ít vàng bạc giả." * 

----
*  chữ nghiêng của BT

      nguyễn đăng mạnh

      ( Sđd: tr. 72- 74)