một chút về thi sĩ trần dần - hồi ký của vân long / nxb đà nẵng 2008

trấn dần /  thơ /  nxb đà nẵng 2008

                                           
                                         một chút về trần dần
                                                  trích hồi ký biên tập của  vân long


Dầu giai đoạn đổi mới văn học, tôi chuyển từ báo Độc lập sang làm biên tập cho nhà xuất bản Hội Nhà văn.  Công việc mới buộc tôi phải đối mặt với những việc công luận đang chú ý đến.  Thí dụ : xuất bản những ấn phẩm của những tác giả mà lâu này bị " treo bút ".

Ngoài việc chính ở nhà xuất bản, tôi còn làm cộng tác viên biên tập cho tạp chí tác phẩm mới.  Việc đầu tiên đánh dấu sự trả lại quyền công bô tác phẩm cho các tác giả Nhân văn giai phẩm, là, hãy in vài bài thơ trên tạp chí của Hội Nhà văn.  Tôi được cử đến lấy bài của nhà thơ Trần Dần [và] Hoàng cầm về in.

Tôi đến nhà ông Trần Dần, ở ngay cái phố gần nhà xuất bản.  Ông ngồi trong một góc nhà thiếu ánh sáng.  Ấn tượng của tôi hôm ấy, là, có cái gì khá đồng dạng, hài hòa giữa tâm trạng, tính khí và thơ ông trong góc nhà này.  Gương mặt râu ria, không cởi mở... Trước khi đưa thơ cho tôi đọc bằng mắt, ông có đọc vài câu thơ xen trong câu chuyện, có 2 câu làm tôi giật mình:

                         Có những chân trời không có người bay
                         Lại có những người bay không có chân trời

Trời ơi ! Mấy chục năm trong bóng tối, mà, ông viết toàn những câu như vậy, thì, " ghê gớm" thực.  Nhưng khi đọc bằng mắt cả loạt bài, thì, không như vậy.  Nhiều bài diễn đạt hơi rối,, khúc mắc.  Cuối cùng, bài đưa in dễ nhất, lại là một chương, trích trong trường ca Việt Bắc, viết năm 1957.  Hồi này , giọng thơ của ông rất sảng khoái, sung sức, có những liện tưởng, so sánh thật mới mẻ:

                       Một đông tết xa nhà
                                         đã gỉ han lên

                       Hãy sống như
                                       những con tàu
                                              phải lòng
                                                     muôn hải lý

                        Mỗi ngày
                                 bỏ
                                       sau lưng
                                             nghìn hải-cảng-mưa-buồn

Cùng với Cổng tỉnh ( thơ+tiểu thuyết ) in sau đó, cũng viết [vào] năm 1959 ( được tăng thưởng của hội Nhà văn 1995), tôi cảm thấy ông và nhà thơ Hữu Loan giống nhau: ở chổ  : giai đoạn  sáng tác sung sức nhất của 2 ông, giai đoạn sau 15 năm cách mạng tháng Tám.  Có phải sự thiếu giao lưu b\ình  hường sau này, đã làm rối mạch tư duy sáng tạo của 2 ông ? Vào cuối 1989, bước vào giai đoạn tác giả có thể tự bỏ tiền để in, với sự đồng ý cấp phép của nhà xuất bản, thì, gia đình nhà thơ Trần Dần mang tập trường ca Bài ca Việt Bắc , tới nhà xuất bản Hội nhà văn.  Là người biên tập thơ, tôi phải đọc lần đầu, để có ý kiến với tác giả và tổng biên tập.

Bài ca Việt Bắc lúc đó gồm 13 chương.  Tôi đọc kỹ hơi thơ và các cậu thơ đều nhất, khi một mạch viết, khỏe khoắn, mới mẻ.  Về hình thức [thơ] leo thang, người đọc có thể [nhớ ngay] đến thơ Maiakovski- nhưng về ý tưởng sáng tạo trong câu chữ, thì chỉ trần Dần mới viết được  như vậy.  Nhà thơ mở đầu chương 1, với những câu thơ trữ tình, gợi kỉ niệm về mảnh đất lịch sử :

                   Đây Việt Bắc
                             Sông Lô
                                   nước xanh
                                           tròng trành mảnh nguyệt

và, người lính coi khinh cái chết :

                  Ở đây
                          Ta đã long đong
                                 Chím mùa xuân sạm lửa

                          đạn
                                như ruồi
                                     bâu kín gót chân đi

[tác giả] có những cách nói rất mới :

                    Việt Bắc 
                           cho ta vay
                                  địa thế
                    Vay từ bó củi 
                                 nắm tên

 có vay thì có trả,[tác giả] dẫn tới :

                     Dù quen tay vỗ nợ 
                                  Cũng chớ bao giờ
                                          vỗ nợ
                                              nhân dân !

những hình tượng cụ thế, giàu phát hiện :


                     Quả đất lớn 
                                mà
                                      tâm địa nhỏ
                     Nó chi li
                                  từng 
                                      hạnh phúc đơn sơ

những ý tưởng mãnh liệt, khái quát được nhiều hoàn cảnh :

\                   Những ngày 
                                  chân trời thấp
                                          làm
                                             cánh chim hèn hạ

đọc thơ Trần Dần, thấy được sự ngang tàng trong từng suy nghĩ của tác giả: : 

                 Chẳng cách nào
                                  dạy ông trời
                                        cao tít mù kia 
                sự
                       lao động đắng cay
                                       trên mặt đất.

con người ngang tàng ấy, trước thiếu thốn" vài trung đoàn ngày tháng không cơm"  ở Việt Bắc, đã trở thành :

              Tôi đã biến thành 
                           cái que gầy khẳng 
                                       giữa
                                  bao nhiêu que củi
                                                       bạn bè tôi 

ông đã trải qua nhiều nỗi đau, nhưng là người có xu hướng cấp tiến, tác giả có nỗi đau còn lớn hơn là thấy những sức ì  cản trở:

               Chẳng có gì
                       đau đớn hơn
                                   là cái sự ì !

                     THƠ TRẦN DẦN 


Tâm đắc  với những câu thơ như thế, tôi nóng muốn tạo điều kiện cho ra mắt bạn đọc được sớm ( mà sớm gì nữa, sau hơn 3 thập kỉ nằm trong bóng tối ) .  Nhưng, đọc đến chương 12, tôi bỗng giật mình.: đó là toàn bộ bài thơ Nhất định thắng .

Trong sự thể đổi mới. thời hạn " treo bút" [đối] với một số tác giả đã chấm dứt, nhưng, đã có văn bản nào đánh giá đúng, sai thời gian ấy !  Tác phẩm của ông đầu tiên  được in ra. lại vông bố đúng vào tác phẩm đã bị phê phán kịch liệt một thời, [bố] ai dám duyệt ?!

(...) Chương Nhất định thắng in xem vào trường ca, sẽ có cái gì tương tự như vậy. Nếu tôi cứ tắc trách đưa duyệt, tập trường ca này không ra mắt được, thì, chỉ có thiệt thòi cho tác giả trước, độc giả sau [ về bình diện ] văn học kháng chiến. (Tiếc một cây, bỏ phí một cánh rừng, anh Trần Dần vốn là người ít giao thiệp, không hiểu cặn kẽ những sắc thái tinh tế về nhiều việc đã qua, tôi phải để anh thấy rõ .)

Nghĩ vậy, tôi bèn gặp nhà thơ Trần Dần, phân tích [cặn kẽ], " Nếu anh không đồng ý, ngày mai tôi cứ đưa duyệt nguyên vẹn, rồi chờ ý kiến tổng biên tập.  ". Sắc mặt Trần dần tối sầm  lại, ông hẹn ngày mai sẽ trả lời.  

Hôm sau, chống ba- toong lên gác nhà xuất bản, ông nói với tôi, " Thôi được ! Anh sát tình hình hơn tôi, anh cứ bỏ chương đó ra ."  Tôi biết ông không vui, nhưng, biết ông đã cảm thông được sự chân thành của tôi, chỉ vì sự nóng lòng tạo thuận lợi  muốn cho i tác phẩm ra đời., sự
 " tái xuất giang hồ" của ông  với bạn đọc .

Việc này, tôi cũng trình bày với tổng biên tập - lúc đó là anh Vũ tú Nam -  anh  cho cách xử lý của tôi là thỏa đáng .. 

vân long
( 1934 -    )

----
* chương bị cắt là chương 13.  Kết thúc "Bài thơ Việt Bắc" không phải là" Nhất định thắng" mà là" Hãy đi mãi." ( tác giả đính chính. ) 


( Sd9d : tr. 80 - 84.   TRẦN DẦN  / THƠ , khổ sách 15x23cm , nxb Đà Nẵng cấp phép, Nhã Nam in ấn, phát hành, sách dày 490 trang, giá bìa 70.000 Vnđ.  Có lời cảm ơn ts Nguyễn thị Hậu , nhân chuyến ra Hà nội công tác, mua tặng.