Thi nhân & thi ca ... : bích khê - bài : lê ngọc trác
THI NHÂN - THI CA & CẢM NHẬN / LÊ NGỌC TRÁC -
NXB VĂN HỌC, HÀNỘI 2013
Lời dẫn .- Thi nhân - thi ca & cảm nhận / Lê ngọc Trác - bàn về 18 nhà thơ , từ tiền chiến đến đương đại : Bích Khê, Đinh Hùng, Hồ Dzếnh, Hoài Khanh, Kiên Giang - Hà Huy Hà , Ngũ Hà Miên, Nguyên Sa, Nguyễn Vỹ, Quách Tấn, Phạm công Thiện, Tế Hanh, Thế Phong, Thanh Thảo, Trần tuấn Kiệt, Trần ngọc Hưởng, Trần hoàng Vy, Vũ đức -Sao Biển .
- một số bài trước khi in sách, đã đăng tải trên web Newvietart.com / Từ Vũ ( France ), như bài viết về Thế Phong . Một điều rất lạ đáng khâm phục , ấy là cách viết , có ghi sách tham khảo, tác giả chỉ dùng tới khi thật cần thiết phải trưng dẫn - còn - tự thân bày tỏ nhận xét riêng, chiếm nhiều trang về các tác giả đề cập. Ông bàn tới 6 tác giả tiền chiến, 12 hậu chiến đã vững vàng chân đứng chỉ có 9 - còn ba phương danh, có thì có đấy - theo tôi - có chân đứng thì chưa. Đó là Trần ngọc Hưởng, Trần hoàng Vy , Ngũ hà Miên , người sau cùng được Nguyễn đình Tuyến đưa vào ' Những nhà thơ hôm nay ' ( Saigon 1967 ).
- nói vậy , tôi chi ghi cảm nhận riêng , chẳng lẽ ' Thi nhân Việtnam / Hoài Thanh + Hoài Chân' được viết ra toàn là thi sĩ hàng đầu - được vậy - hẳn không thể không cậy nhờ một số ' tay làm thơ mà tây Phú lãng sa gọi là versificateur làm trái độn đấy ! ' .
- một tập biên khảo viết với sự cố gắng hoàn toàn văn nghệ, không giống một số sách ' thương mại hóa phê bình giới thiệu, sổ tay văn học' hoặc ' làm tuyển tập thơ nhiều tác giả ' như nữ sĩ
Hoàng hương Trang, thi sĩ Phổ Đức v.v. ... - ' tác giả được in bài + chân dung ảnh - khi đã
' đóng lệ phí + bài gửi '-thì phương danh mới được xuất hiện trong ' Văn thơ giữa đời thường ( Sổ tay thơ ' / Nguyễn lang Quân chẳng hạn. ( Nxb Chi nhánh nxb Thanh niên tại tp. HCM , 2004).
- chúng tôi giới thiệu tập sách mỏng ( 150 trang ) dày giá trị văn chương , một cây viết phê bình thơ rất hiếm, đáng được xưng tụng !
ĐƯỜNG BÁ BỔN
SAIGON, MAY , 19, 2013
1.- BÍCH KHÊ: NGƯỜI CÓ NHỮNG CÂU THƠ HAY NHẤT VIỆTNAM
bài : lê ngọc trác
Cách đây gần 50 năm, tôi và bạn bè tôi còn là học trò lớp nhất trường làng, chúng tôi say mệ và thuộc lòng bài thơ Làng em của thi sĩ Bích Khê :
Nơi đây : Làng cũ buồn thu quạnh
Anh có khi nào trở lại chưa ?
Ngày đi chậm lắm . Dòng sông biếc
Cùng sáng trong trời sợi sợi mưa
Nơi đây: Thành phố đời ngưng mạch
Mấy nàng lưu khách vẫn buồn mơ
Đường lên hội quán sương khuya xuống
Đâu mấy chàng trai dõi nhớ hờ ?
Anh có khi nào còn trở lại
Chờ lúc hoàng hôn trăng đã lên
Tìm ngõ nhà em anh sẽ thấy
Khóm lan thơm nặng khi ưu phiền
Là lúc đêm về trên mái ngói
Những nhành nhãn muộn cánh dơi lay
Em đang nổi bệnh trong phòng vắng
Tình đậm theo trăng sáng sáng đầy ...
BÍCH KHÊ
Đây là một trong những bài thơ Bích Khê viết về nơi ông từng sinh sống, gắn bó suốt cuộc đời. Đó là phố cổ Thu Xà, một Hội An thu nhỏ của Quảng Ngãi ngày xưa. Nơi đây chỉ cách làng chúng tôi ở một con sông nhỏ . Chính vì vậy, cùng với những câu thơ đẹp
Làng em của Bích Khê rất gần gũi thân thiết với chúng tôi . Khi lớn lên chúng tôi càng say mê nhiều bài thơ Bích Khê , như : Mộng cầm ca, Tỳ bà , Hoàng hoa, Tranh lõa thể, Xuân tượng trưng, Duy tân , Ngũ hành sơn ... Thơ Bích Khê thật đẹp, thật sang trọng, tràn ngập nhạc điệu và màu sắc. Và, cũng chính Bích Khê qua thơ của mình đã góp phần làm đẹp thêm tiếng việt. Cùng với các bài thơ Ngũ hành sơn, Hải Vân , những địa danh, thắng cảnh Quảng Ngãi: sông Trà, núi Ấn, chùa Ông và làng em Thu Xà ngày xưa ấy đã đi vào trang thơ Bích Khê, để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người yêu thơ.
Bích Khê tên thật Lê Quang Lương, còn có bút danh Lê mộng Thu. Sinh ngày 24- 03 - 1916, nguyên quán ở xã Phước Lộc, huyện Sơn Tịnh, tỉnh Quảng Ngãi. Gia đình Bích Khê nhập cư sinh sống ở thị trấn Thu Xà ( nay là xã Nghĩa Hòa, huyện Tư Nghĩa / Quảng Ngãi ) . Năm lên 14, 15 , Bích Khê đã biết làm thơ Đường, viết ca trù, hát nói; đến tuổi 16- 17, Bích khê đã có thơ đăng trên các báo Tiếng dân, Tiểu thuyết thứ Năm, Ngày mới, Phụ nữ tân văn ... Nhiều bài thơ của Bích Khê đã chinh phục được nhiều nhà nho khó tính thòi bấy giờ .
Năm 1935, qua Mộng Cầm ( cháu gọi Bích Khê bằng cậu ) , Bích Khê gặp Hàn Mặc Tử- và - Hàn Mặc Tử cũng rất quí mến tài thơ Bích Khê. Cuối 1938, Bích Khê góp thơ thành tập gởi cho Hàn Mặc Tử ; [ chàng ] bèn trả lại , với lời chê quá kém. Trước lời phê bình nặng nề [ kia] , Bích Khê xé nát tập thơ, viết thư cho Hán Mặc tử, với lời tuyên bố :
' ... trong 6 tháng sẽ trở thành một thi sĩ phi thường; bằng không, sẽ không làm thơ nữa ...'
Thật ra , cũng như Yến Lan, Quách Tấn ; Hàn Mặc Tử biết Bích Khê là người có tài nên khiêu khích, mỉa mai làm cho Bích Khê bật nẩy thiên tài [ chăng] ?
Kể từ sự kiện này, Bích Khê từ bỏ dòng thơ cũ, bước hẳn sang lãnh địa thơ mới, Bích Khê đổi mới sang tạo trong thơ một cách triệt để , quyết liệt. Thời kỳ này, Bích Khê tiếp cận, chịu ảnh hưởng Baudelaire, Valéry, thuộc trương phái tượng trưng Pháp. Nhưng, Bích Khê đã tạo được bản sắc riêng. Chỉ 3 tháng sau, Bích Khê gởi cho
Hàn Mặc Tử tập Tinh huyết - một tập thơ được viết bằng 'máu huyết, tinh tủy, châu lệ và tất cả say sưa đắm đuối của 1 tâm hồn thi sĩ '.
Hàn Mặc Tử mừng ứa nước mắt, trước sự thành công của bạn. Cuối năm 1939,
Tinh huyết / Bích Khê ra đời , Hàn Mặc Tử gọi là ' một bông hoa lạ nở hương qúy trọng, thơm đủ mùi phước lộc . Một đóa hoa thần dị ...' .
Tập Tinh huyết được bạn đọc , nhất là giới trẻ tiếp một cách nồng nhiệt .
Chế Lan Viên nhận xét :
' Bích Khê thật sự là một đỉnh núi lạ trong làng thơ mới '.
Tháng 11 năm 1941, Hoài Thanh + Hoài Chân đã nhận định :
' Tôi đã gặp trong ' Tinh huyết ' những câu thơ hay vào bậc nhất trong thơ Việtnam. Tôi đã đọc không biết mấy chục lần bài ' Duy tân' , tôi thấy trong đó có những câu thơ thật đẹp . Nhưng tôi không dám chắc bài thơ đã nói hết cùng tôi những nỗi niềm riêng của nó. Hình như vẫn còn gì nữa... Còn các bài khác, hoặc chưa xem, hoặc mới đọc, mới có đôi ba lần. Mà thơ Bích Khê, đọc đôi ba lần thì cũng như chưa đọc ... '
Phan Thanh Phước, tác giả Vương hương, người cùng thời với Bích Khê đã từng nói :
'... một bài thơ của tôi xong là tôi tự thấy có kém sút một ít trong sức khỏe. Như vậy, tức nhiên có một phần sức khỏe của tôi đã đi vào trong thơ tôi. Tôi tự hỏi, thế là trong thơ tôi có cả hồn và xác của tôi chăng ...?'
Câu nói trên , có lẽ đúng, với trường hợp Bích Khê. [ Ông ] bị bệnh phổi từ 1937, có lẽ thơ đã làm Bích Khê thêm nặng bệnh. Cả Hàn Mặc Tử và Bích Khê đều mắc bệnh nan y. Thời bấy giờ, y học chưa tiến bộ, nên Bích Khê, Hàn Mặc Tử đều phải sớm từ giã cõi đời. Bích Khê mất vào ngày 17- 1- 1946 tại quê nhà Thu Xà / Quảng Ngãi. Cùng với Tinh huyết, [ ông ] đã để lại cho đời các tập thơ Tinh thơ, Đẹp, Ngũ hành sơn, Mấy dòng thơ cũ .
Những nhận định về Bích Khê của Hoài Thanh + Hoài Chân đến nay đã được 68 năm, đi qua thế kỷ vẫn còn nguyên gái trị. Gần 70 năm qua , có rất nhiều nhà phê bình, nghiên cứu văn học , nhà thơ, nhà văn viết về Bích Khê. Có người làm luận án văn tốt nghiệp cao học về đề tài thơ Bích Khê. Tất cả đều có chung một nhận định :
' Bích Khê là một trong những người tiên phong đã đưa lịch sử thơ ca lên một bước mới. Thơ Bích Khê là kết quả đẹp đẽ của 1 tư duy nghệ thuật tích hợp, nhuần nhuyễn, tinh tế các yếu tố Đông, Tây , trong sáng tạo nghệ thuật. Bích Khê là 1 nhà thơ hy sinh toàn diện cho thơ '.
Riêng với chúng tôi, khi đọc thơ Bích Khê, thường nghĩ đến tình bạn cao đẹp giữa các nhà thơ tài hoa : Hàn Mặc Tử, Quách Tấn, Chế Lan Viên, Yến Lan , Bích Khê. ( những nhà thơ này được [ một số ] nhà phê bình văn học xép vào ' trường thơ Loạn ' hay' nhóm thơ Bình Định' ).
Qua các bài viết , hồi ký, thơ văn người trong và ngoài cuộc, chúng ta vô cùng kính phục, ngưỡng mộ tình bạn [ giữa ]Quách Tấn, Yến Lan, Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, Nguyên Đình. Có thể nói đây là tấm gương sáng về tình bạn. Họ thân thiết như anh em ruột thịt. Mỗi người mỗi hoàn cảnh, tôn giáo khác nhau, quan niệm sáng tác cũng khác nhau . Nhưng, giữa họ là sự chân thành, gắn bó, thủy chung, tôn trọng, giúp nhau cùng tiến bộ. Và, tất cả đều thành danh trên con đường sáng tác thơ ca. Họ đã để lại cho đời những kiệt tác, đóng góp rất lớn vào kho tàng văn học. Dù trong nghèo đó, túng thiếu, Yến Lan, Quách Tấn , Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, Bích Khê và Nguyên Đình gắn bó giúp đỡ nhau trong cuộc sống .
Khi Bích Khê bị bệnh nan y phải vào bệnh viện ở Huế điều trị, dù khó khăn; mỗi tháng Yến Lan góp 30 đồng , Chế Lan Viên 10, Nguyễn Đình 20, QuáchTtấn cũng 20; tất cả gửi ra Huế giúp Bích Khê chữa bệnh. Có cuốn sách nào hay, dù là sách mượn , trong 1 thời gian ngắn nhất [ gửi cho nhau đọc , rồi mới hoàn ] trả chủ nhân . [ Và ] Chế Lan Viên đều tranh đọc trước, xong, chạy bộ tời đưa cho Yến Lan. ( xưa ,sách hay quý hiếm- đâu có được đầy đủ báo, sách in, sách trên Internet như bây giờ ). Khi nhớ Hàn Mặc Tử, Bích Khê đã viết bài Hàn Mặc Tử, dọc xong, chúng ta nghe lòng rưng rưng :
...Mướt trong màu tuyết vẽ
Hai ta đều quạnh quẽ
Đứt ruột thương nhớ nhau
Nấn ná sẽ lìa nhau
Chiêm bao còn thấy nhau ...'
BÍCH KHÊ
Hàn Mặc Tử qua đời, Quách Tấn viết những câu thơ ứa lệ :
' Ôi Lệ Thanh! Ôi Lệ Thanh
Một giấc trưa nay lại giật mình
Nhan sắc châu sa màu phú quý
Tài ba bút trổ nét tinh anh
Rượu tần thu cũ say sưa chuyện
Hương lạ trời cao bát ngát tình
Tôi khóc tôi cười vang cả mộng
Nhớ thương đưa lạc gió qua mành '
QUÁCH TẤN
Đến khi Bích Khê qua đời, Quách Tấn [ lại ] viết :
' Ngắm vọi trời Thiên Ấn
Cố nhân ơi ! Cố nhân !
Bóng theo Hàn Mặc Tử
Tâm gởi Ngũ Hành Sơn
Danh vọng đài mây vút
Anh hoa biển sóng dờn
Đã hay nghìn tuổi thọ
Thương nhớ lụy đòi cơn '
QUÁCH TẤN
Những bài thơ thương nhớ bạn Bích Khê của Quách Tấn đã đi vào văn học sử.
Xin ngàn lần , vạn lần trân trọng cảm ơn quê hương, đất nước đã sinh ra Bích Khê, Hàn Mặc Tử, Quách Tấn, Chế Lan Viên, Yến Lan ... những nhà thơ tài hoa, chân chính . Và, chính họ là những người đã làm đẹp thêm quê hương đất nước thân yêu.
lê ngọc trác
-----
Tài liệu tham khảo & trích dẫn :
- Thơ Bích Khê ( Nxb Đồng Nai, 1999 ).
- Thi nhân Việtnam ( Hoài Thanh + Hoài Chân , Hànội 1942 )
- Đời Bích Khê / Quách Tấn (1970 )
- Từ điển nhân vật lịch sử Việtnam / Nguyễn Q. Thắng + Nguyễn bá Thế (1999 ).
--------
( nguồn : Thi ca - Thi nhân & Cảm nhận / Lê ngọc Trác - Nxb Văn học, Hànội 2013 - in chân dung ảnh Bích khê 3 x 3,5 cm - tr. 5 - 12 )
[ .... ] chữ của Biên tập .
0 Nhận xét:
Đăng nhận xét
Đăng ký Đăng Nhận xét [Atom]
<< Trang chủ