'một bài thơ cũ: nhà thơ Võ Phiến -- nguồn: nhật báo người việt / december, 1st, 2019

một bài thơ cũ: nhà thơ Võ Phiến 
[1925- 2015 usa ]




Ý nghĩa cốt tuỷ của chính mình
Tất cả đi về hướng nó.  Nó chờ
Nó chờ một con kiến, nó chờ một con voi
Nó chờ một hạt bụi, nó chờ một đoàn quân.


 Trên dòng thời gian đang trôi, những kẻ
                    xanh mặt bảo nhau: "Nó chờ"
Những kẻ mặt xám tro bảo nhau : "Nó chờ đấy".
Những kẻ run rẩy, tắc cổ, nghẹn họng thì thào:
                                                 "Sắp rồi. Nó thôi" .
Trông cái nắng ngoài song cửa, tôi nghĩ:
                                                  "Nó đang chờ".
Mắt nhìn con chữ đang thành hình trên giấy,
            tôi kêu thầm trong trí nhớ:"Nó đang chờ".


Sự chờ đợi không lời mỗi lúc một thiết tha
Và buồn khẩn trương .

v.p.
12. 1995


                                      ***


Lời bình của Đường Bá Bổn


"Nó đang chờ... " -- ấy là vào khoảng năm 1965, "nó đang chờ "Đoàn Thế Nhơn , tay kiềm duyệt viên  Sở Phối Hợp Nghệ Thuật (Sở Kiểm duyệt/ bộ Thông tin Tuyên truyền)  có cấp phép"Việt Nam Bi Thảm Đông Dương"/ bản việt ngữ: Đường Bá Bổn ? . 

Qua khoảng 1, 2 tháng; lần chót, chủ sự Sở Kiểm Duyệt, ông Hoàng Nguyên (một tay sừng sỏ  có nhiều năm làm nghề kiểm duyệt ấn phẩm từ trước 1954 ở Hà Nội , hiện được tổng trưởng Thông tin Trần Chánh Thành trọng dụng)  tiếp tôi: " cuốn sách này chưa nên xuất bản vào dịp này, chúng tôi đã họp nhiều lần ,trước khi mời anh tới để hoàn trả bản
thảo ". 

Câm bản thảo, đi xuống gặp một bạn quen xưa kia còn làm ở bộ Thông tin, anh ghé vào tai tôi ,nói rất nhỏ:

" Chẳng hiểu anh có ân oán giang hồ với tay kiểm duyệt V. P. (*) ; mà anh ta báo cáo
" thằng phản động đầu sỏ này có ý định ca tụng lãnh tụ Nước Việt Nam Dân Chủ Cộng Hoà hay sao, mà dịch cuốn sách nói về  thời hoạt động của Nguyễn Ái Quốc?  Ông chủ sự  không báo cáo cho Mật vụ đã là phúc đức 10 đời cho nhà nó rồi đấy!". (**)
------
(*) - bút danh của tác giả Đoàn Thế Nhơn. 

(**) -lời nói của Phạm Quang Nhàn, nguyên chủ sự Sở Phối Hợp Nghệ Thuật / VNCH. ( về hưu, sau  là giám đốc Nxb Vàng Son, in NHÀ VĂN TIẾN CHIẾN 1930- 1945 / Thế Phong ( Sài Gòn, 1974) . 


                                                            ***

- tháng 11/2019 , Nxb tổng hợp tp. HCM ký hợp đồng xuất bản (tái bản) " "Việt Nam Bi Thảm Đông Dương " / bản dịch Đường Bá Bổn.  

- những năm trước đây, Nxb Công an nhân dân + Nxb Thanh niên đã tái bản + một Nxb ở Đức quốc gọi điện xin phép vợ tôi cho xuất bản cuốn trên . ( theo lời đề nghị của  nguyên giám đốc  Sở Thông Tin tỉnh Yên Bái) . 

-  và lẽ tất nhiên , không thể không nhớ chuyện tử 63 năm trước, tôi đưa bản thảo xin kiềm duyệt bị cấm xuất bản. ( thời VNCH) -- tôi  in ronéo đâu đó khoảng 30 cuốn,
với  " lời xuất bản của đại nam văn hiến" -- rồi năm 1964, chế độ Ngô Đình Diệm sụp đổ, tôi được cấp phép xuất bản.  ( sách in khổ 13  x 19 cm , sách dày 140 trang,Đại Nam Văn Hiến xuất bản / Sài Gòn 1965) . 

"... Cách đây 32 năm, 2 tiếng Việt Nam còn xa lạ đối với chính chúng ta là dân tộc Việt Nam. Thì một ký giả Tây phương, ông Roubaud đã viết một ký sự lịch sử nói về dân tộc này. (...) Bản dịch của Đường Bá Bổn đây, chỉ là góp vào sự đào sới những dư âm nào tiến bộ đã nói đến xứ sở chúng ta . Nhất là quyển"Việt Nam Bi Thảm Đông Dương" xuất hiện vào giữa lúc Việt Nam Quốc Dân Đảng bị đưa lên đoạn đầu đài-- và, thực dân Pháp cấm lưu hành, tàng trữ cuốn sách quí này.  (...) 

Trở lại cuốn của ông Louis Roubaud, cũng phải xác định cùng bạn đọc " 2 điều cần lưu ý :

1)  "- những đoạn nói về Nguyễn Thái Học và Nguyễn , Người Yêu Nước.  " Nguyễn, Người yêu Nước" của tác giả ở đây, là nhỡn quan tiến bộ phán xét về ông Hồ Chí Minh, khi đang chống thực dân Pháp.  (...)

2) - những đoạn tác giả Roubaud nói về những nhà cách mạng quốc gia: Nguyễn Thái Học, Phó Đức Chính, Ký Con ... Roubaud dịch sang  nghĩa tiếng việt  là : Nguyễn, Le Grand Professeur (Nguyễn Thái Học), Droit et Vertu (Phó Đức Chính), Le Petit Sécrétaire (Ký Con) ... thì không thể lập luận ấu trĩ rằng đó là "mạt sát anh hùng dân tộc" được ?!

 - như một ông văn sĩ làm kiểm duyệt (*) , có trình độ tiếng Pháp chưa mấy thấu đáo sự hiểu biết; rồi đề nghị cấm xuất bản cuốn này sang Việt ngữ.  Vì vậy, chúng tôi phải bóp bụng sao bản dịch này thành vài ba chục bả, để gửi anh em văn hựu giữ hộ.  

 Xuất bản cục [Đại Nam Văn Hiến]  chỉ xin dẫn chứng một câu nói của tác giả, ở cuối chương kết luận cuốn sách này, là đủ trả lời rằng mục đích của Roubaud có phải là "lăng mạ anh em cách mạng quốc gia" không ? : 

..."Liệu tôi có thể so sánh truyện ngụ ngôn lâu đời kia của Jean de la Fontaine của chúng ta, với thảm kịch hiển hiện ở Yên Bái; cũng không quên cả Nguyễn Thái Học, đã từ một diễn giả sang một nhà hành động.  Tôi chưa biết rằng bức tượng của nhà cách mệnh kia có được dựng ở vườn hoa ở Hà Nội?  Vậy, tôi cầu mong những người An Nam tương lai có thể để chào mừng nhà cách mệnh ấy; và, cảm ơn tấm lòng của người Pháp, là tôi đây đã từng có lời cảm ơn La Mã [Rome] ..."

-----
(*) Võ Phiến [ i.e.  Đoàn Thế Nhơn, kiểm duyệt viên dưới thời chính phủ Ngô Đinh Diệm. (1963) ].  

 (tr. 7+8 "Việt Nam Bi Thảm Đông Dương" (Đại Nam văn Hiến, Sài Gòn 1965). 


 - về sau này, tay kiểm duyệt viên  hợp tác với nhà báo, nhà văn Trần Phong Giao [1932-2005 tp. HCM]   báo Văn,  trả thù rất ngoạn mục :" vin " vào một câu dịch sai nghĩa trong
" Việt Nam Bi Thảm Đông Dương" kết tội: (*) 
---
(*) - bài ký tên chung:  MÕ LÀNG VĂN. 

"dịch giả VNBTĐD vốn là một thông ngôn quân đội viễn chinh Pháp 'có dốt" tiếng Tây không phải là chuyện lạ gì '..." ( nguyệt san Văn/ chủ nhiệm Nguyễn Đình Vượng) . 



đ.b.b. 
Sài Gòn, December 3rd, 2019.