NHÀ VĂN SƠN NAM VÀ NỖI ĐỜI TRÔI NỔI . / bài của KIÊN GIANG- HÀ HUY HÀ .

CUỘC ĐỜI SỰ NGHIỆP   : nghệ sĩ  PHÙNG HÁ +  nhà văn SƠN NAM
Nguyễn Thanh Nhã sưu tầm,  biên soạn   / Nxb Văn học 2011.


                                               N h à   v ă n   S ơ n    N  a  m 
                       v à   n ỗ i   đ ờ i   t r ô i  n ổ i *
                      bài viết : Kiên Giang - Hà Huy Hà .
              "... nhớ ơn người vú  nuôi gốc Miên ( Campuchia ) Phạm Minh Tày lấy bút hiệu Sơn Nam . ..."



         Phạm Minh  Tày   ( nhà văn Sơn Nam ) đã chuyển kiếp từ ngày 13 - 8 - 2008 .   Hạt bụi không nghiêng mình nhớ đất quê mà du cư đến Bến Cát Bình Dương , an giấc ngàn thu ở  công viên   Nghia trang Chánh-Phú- Hòa .
         Đồng  bào ở Kiên Giang,  nhất là các bạn trong Hội  Văn học Nghệ thuật  Kiên Giang hơi bàng hoàng khi Sơn Nam  không gói mình trong câu thơ :

                              Sống thì xuôi ngược bôn ba
                              Chết về  đất mẹ quê cha ngủ vùi ...

        Riêng tôi cảm thấy  áy náy hụt hẫng khi Sơn Nam  vẫn rời cố thổ ở phút cuối đời .   Lắng lòng suy tư ,  hóa giải sự đắn đo ,  không riêng của tôi mà một số con cháu thân nhân vẫn thỏa lòng nhìn thấy Sơn Nam an giấc ở phần mộ nằm trong công viên Chánh-Phú-Hòa cũng ấm áp khang trang .

        Một ông già miền Nam  hốc U Minh  trên 60 năm cuộc đời   hành trình đầy chông gai   hố sâu ... an giấc ngàn thu ở Bình Dương ,  từ tấm lòng ái mộ mộ nhân tài hiếm hoi ở miền Nam  .   Đó là một ân huệ .

      Trên 50 cây số ,  người có lòng với Sơn Nam thuở sinh tiền nên không thể xem là khỏang cách vô cùng cách trở .   Khoảng cách này cũng là một thử nghiệm với ai còn thương kính Sơn Nam :

                            Thác  còn tinh anh hồn văn gửi lại
                            Non trăm đầu sách quý của Sơn Nam

         Nhớ đời Sơn Nam   .   Tôi mong mỏi giới bạn đọc cho phép tôi kể sơ mối quan hệ đời thường ,  đời văn học nghệ thuật và mấy đêm sau cùng với Sơn Nam  ở nhà tang lễ 25 Lê Quý Đôn, tp. Hồ Chí Minh .

          Năm 1945 ,  Sơn Nam học trường Collège de Cần Thơ  với phẩm chất học sinh  giỏi được phụ cấp .   Tôi thi rớt ,  học trường tư thục Nam Hưng Cần Thơ .  ( ở trường Delanuoe ) ,  nay là trụ sở  UBND phường An Lạc .   Từ đó,  hai đứa học trò đồng hương mới có dịp gặp nhau lần đầu trong tình đồng hương .

          Năm 1946 - 1954 , cùng tham gia kháng chiến  ở tỉnh Rạch Giá ,  tôi là Thanh niên Cứu quốc, phụ trách  Đoàn văn nghệ lưu động thiếu nhi , Sơn Nam được gỉai thưởng Văn nghệ Cửu Long với đầu sách    Bên rừng  cù lao Dung  rồi Tây đầu đỏ  năm 1952 .

          Ở  Rạch Giá  ,  Sơn Nam từng làm thơ ký cho tiệm tạp hóa  Bỉnh Thái Xương .   Ẩn náu  ở Bỉnh Thái Xương,  Sơn Nam  đanh truyền đơn ,   đêm đêm dán truyền đơn ở nhiều trọng điểm ( chợ búa, bến xe ) .   Ban ngày  len lỏi khắp xóm nghèo,  phố rách .  Đó là những cuộc thám hiểm ngầm .  Nhìn bao quát nắm trọng tâm .  Đo là quá trình viết  và lách của Sơn Nam  gạn lọc trong nhiều tác phẩm .  Tình đồng hương càng đậm đà trong tình văn học và nỗi đời trôi nổi .

        Trong chiến dịch  Long-Châu-Hà,  tôi  là  phóng viên chiến trường ,  Sơn Nam  xem lại và duyệt sơ bài, trước khi đưa in - bột nếp để dán ở công sở -   " nhà việc "  sau khi quân ta chiếm cứ được .  Vốn thích xem hát đình ( hát bội ) ,  anh Sơn Nam vẫn chú ý ( tới) cải lương .    Năm 1956 ,  Sơn Nam  trong thời lang thang , đươc soạn giả Hà Triều và   Hoa Phượng  mời về nhà ở mướn,  ở sau  lưng Nhà đèn Chợ Quán .  Nhà nhỏ vẫn chứa đông bạn bè  trốn quân dịch  và anh em gốc kháng chiến .

          Hoa Phượng là thơ ký đánh máy  ở Viện Hối đoái  lãnh lương rồi nuôi hết anh em .   Chính Sơn Nam đã gợi ý  cho  Hà Triều và Hoa Phượng  viết tuồng từ đề tài Nhật Bản ; các vở  Cầu sương thiếp phụ
chàng * *,   Trăng thượng tuần sắp lặn  đều do Sơn Nam  cung cấp chứng liệu .

          (  Có một lần )  ,  anh Sơn Nam mua được ở vỉa hè  một tập sách nhỏ, đó là vở tuồng chèo Nghĩa Kim Bằng , anh đã gợi ý cho tôi  soạn vở  Người đẹp bán tơ  ( Lưu Bình Dương Lễ ) .  Đa số kịch bản cải lương của Hà Triều và Hoa Phượng ,  và ( cả tôi ) đều ăn khách .   Đương nhiên ,  đàn em phải rỉ tai bồi dưỡng ,  đúng ra là giúp đỡ  ( đàn anh) trong cơn chìm nổi .  Trong giai phẩm Giải Thanh Tâm và giai phẩm  đoàn Thanh Minh,  anh Sơn Nam  đã viết nhiều bài về sân khấu,  gợi ý cho soạn giả cải lương viết tuồng có ấn tượng, định hướng đậm đà bản sắc dân tộc ,  nhất là ở miền  Nam ( này ) .

             Trước chiến dịch Long-Châu-Hà ,  ở vùng nam Thái Sơn,  trước khi xuất quân vào ba bản :   Vĩnh Trạch , Vĩnh Hạnh  - các chiến sĩ đều được thưởng thức  chương trình văn nghệ  dưới   bầu trời đêm .

                Riêng Sơn Nam hứng khởi đọc thơ :

                         Ngồi  trên cầu khỉ cheo leo
                         Em bé mắt nheo
                         Nhìn theo bộ đội
                         Bô đội đi rồi ,  em vẫn ngó theo ...

               Rất  tiếc  tôi không nhớ  đoạn thơ sau .  Lời thơ chân chất,  đã phản ánh rõ nét ánh mắt của trẻ con ở nhà quê đều thương mến chiến sĩ .

                Sơn Nam ít làm thơ .  làm thơ phải  xuất thần.  Xuất thần kể như giọt nước  bị dồn nén .  Trước con người thật có ấn tượng có phẩm chất hoặc trước bối cảnh  kỳ vĩ thì cảm xúc xuất thần mới phát tiết cao độ ...

                 " Làm thơ nghèo  khổ lắm.  Phải chịu nghèo khổ mà vẫn làm thơ thì mới ra thơ ...".

                Lời nói  Sơn Nam thật đúng khi tôi vào tuổi 80 .

                Nhà văn Sơn Nam   có biệt tài kể chuyện tiếu lâm,  chuyện khôi hài rất hấp dẫn.  văn hóa văn minh miệt vườn  vẫn ăn rễ từ nông thôn , từ lễ hội .   Cúng Kỳ Yên ở đình là lễ hội lớn ở thôn quê .  Nơi nào có đền thờ  Lễ Thành hầu-Nguyễn Hữu Cảnh đều được Sơn Nam  thăm viếng và chiêm bái .

                Trước năm 1975 ,  Sơn Nam   và  tôi xuống Châu Đốc ,  đến chuà Phi Lai  để nói chuyện về công trình khai hoang .   Sau khi đồng bào ở quanh chùa Phi lai bị thảm sát ,  tôi và Sơn Nam đều sụt sùi -  khi đứng nhìn vô số đầu lâu được gom lại  trong vòng" bò le " ... đan bằng tre .    Sau chuyến nói chuyện  do Sơn Nam chủ xướng  và chương trình thi ca câu hò câu hát dân gian  do tôi trình bày -  để tránh né  sự theo dõi -  tôi và Sơn Nam  tạm ẩn náu tại nhà của một nhà giáo , nhà thơ Liêm Châu ở Châu Đốc .

                Đa số anh em được Hà Triều và Hoa Phượng nuôi đều là dân trốn quân dịch  và dân có gốc kháng chiến .  Ở lâu sợ bể,  Sơn Nam  quyết định phân tán mỏng ,  chia nhau tìm nhà  trọ,  nhà mướn ở ven đô .  Chính vì thế ,   tôi và Sơn Nam  sống lang thang .

                Sau khi Sơn Nam  gặp tôi ,   chủ nhiệm Ngô Công Đức   và Tổng biên tập Hồ Ngọc Nhuận  báo Tin Sáng  sẵn sàng  yểm trợ Sơn Nam .

                - Đăng mọi bài của Sơn Nam .
                 -Trả thù lao cao .
                 
                 Khi Sơn Nam lâm bệnh năm 2003, báo Tin Sáng đã   trợ giúp một số tiền lớn .

                  Sau ngày 30 - 4 - 1975 ,  mỗi lần báo Tin Sáng tổ chức tiệc  tất niên ,  Sơn Nam vẫn được mời ở hàng cổ thụ .  Dù Ngô Công Đứic qua đời ,  nhưng góa phụ Ngô Công Đức  vẫn đến phúng viếng   Sơn Nam .

                  Suốt 2 đêm trắng với Sơn Nam ,  tôi dã  nghe và thấy biết bao   tấm lòng thuộc mọi đẳng cấp ,  thành  phần xã hội Sài Gòn ,  ở nước ngoài ( đối )  với nhà văn Sơn Nam . 

                  Ngoài tràng hoa lớn của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng,  các con cháu của Sơn Nam  không thể đếm hết mấy trăm tràng hoa cườm,  hoa tươi,  thư pháp,  bưu thiếp tang .

                  Gần nửa đêm 16 - 8 - 2008,  có nhiều người tóc bạc ,  phục sức đơn sơ ;  có lẽ ở xa,  cũng là bạn tâm giao,  bạn nghèo của Sơn Nam  đã đến bái lạy qua hai hàng nước mắt .

                  Sơn Nam và tôi sống lang thang trong cảnh không nhà trên dưới 30 năm,  nên rất xúc động khi đọc sổ tang :

                " Nhớ  năm nào tôi với  anh sát cánh quyết tâm giữ lại Lăng Ông Lê Văn Duyệt .  Lúc đó anh là người góp phần lớn để thực hiện một việc không phải là  dễ dàng  .  Và công lao đó tôi đã thay mặt Đảng bộ,  cấp cho anh một ngôi nhà ."
                ( Nguyễn Chơn Trung -  6  Quang  - nguyên chủ tịch UBND quận Bình Thạnh ).

               Một trong những giám đốc  sở Văn hóa thông tin tp HCM đã ghi trong ' Sổ tang " :

               " Rất thương tiếc  và cám ơn Sơn Nam  có công lớn,  bằng tấm lòng tài năng hiếm có góp phần khơi dậy niềm tự hào và lòng biết ơn văn hóa , hào khí Đồng Nai,  Việtnam do nhiều thế hệ hun  đúc , trường tồn ".
                ( Dương Đình Thảo )

            Thành  ủy và UBND tp. HCM với sự hiện diện của các ông  Lê Thanh Hải ,  Nguyễn Văn Đua  và bà Phạm Phương Thảo,  đã ghi : 

              " Thành ủy  vô cùng thuông tiếc nhà văn Đất Phương Nam Sơn Nam .   Nhà văn lớn đã góp phần  to lớn bảo tồn phát triển văn hóa dân tộc ,  sức sống mãnh liệt của tổ quốc ,  làm giàu đời sống văn hóa tinh thần cho đồng bào nhân dân ".

               Rất  nhiều người bạn  cùng quê hương,  nhiều bạn làng văn,  nhiều nàh văn ,  nhà báo,  nhiều người Việtnam ở nước ngoài  đã ghi nhiều tình cảm ,  ý tưởng trong sổ tang ;  kể cả bản thư pháp  và bưu thiếp tang - nên không thể tóm lược hết .

                Giáo sư Trần Văn Khê  đã viết ngắn  gọn,  khái quát  rất cao  :
          
                " Trong  suốt cuộc đời,  anh đã đem Văn hóa miền Nam  Việt đến bao người nhiêu người Việtnam trong và ngoài nước ..."

               Tôi đã đọc  Tình nghĩa giáo khoa thư   trong chuyến xe  đò từ Sài Gòn ra Phan Thiết 1964 : Chuyện đời thường mà phi thường .

                Sơn Nam  nói về 2 bạn học cũ .    Ra trường ,  người bạn  ở  Cà Mau mua  báo chậm trả tiền .  Người bạn ở Sài Gòn là nhân viên thu tiền ,  đòi tiền .  Xuống Cà Mau,  hai bạn lâu gặp nhau ngủ chung ở xứ muỗi .  Kể chuyện đi học xong lại kể chuyện ở  Cà Mau ,  cực khổ nhiều vì sinh nhiều con .  Người bạn đi đòi tiền cảm thấy thương bạn nghèo,  không nỡ đưa biên lai .  Trở về Sài Gòn ,  người bạn cũ ở Sài Gòn  không bị phê bình, thì ( cũng) bị đuổi việc  .   Mặc !

                 Tình nghĩa giáo khoa thư của Sơn Nam  cũng là tình người sâu lắng ,  cao khiết .  dễ gì còn nhiều người  ấp ủ tình nghĩa giáo khoa thư  để đối xử,  ứng xử nhuần nhuyễn  trong cuộc đời còn nhiều thói đời mưa nắng .

                 Nhớ ơn người vú nuôi gốc Miên ( Campuchia ) Phạm minh Tày  lấy bút hiệu Sơn Nam  .  Đó cũng là  chất ngọc trầm tích của tình nghĩa giáo khoa thư .

                             Hạt bụi  nghiêng mình vào cõi nhớ
                             Gởi lại Tình nghĩa giáo khoa thư .

               Tình  nghĩa đó chơn chất,  sâu lằng mà vô tận .

                Nhớ thương anh Sơn Nam , tôi mượn Tình nghĩa giáo khoa thư của Sơn Nam để nhớ hoài Sơn Nam - sau khi đọc nhà văn Văn Phụng Mỹ *** trong dòng chữ : " Vĩnh biệt bạn già Tình nghĩa giáo khoa thư ".  
    []

KIÊN GIANG - HÀ HUY HÀ .

( trích   CUỘC ĐỜI SỰ NGHIỆP " PHÙNG HÁ " +   SƠN NAM "
 do Nguyễn Thanh Nhã sưu tầm,  biên soạn . 
 Nxb Văn học , Hà Nội 2011 - tr. 221 - 228 ) .


-----
*    -  tựa chính của  Kiên Giang- Hà Huy Hà   : " Tình nghĩa giáo     khoa thư   trong tâm hồn nhà văn miền Nam gốc U Minh ". 
 -  Kiên Giang - Hà Huy Hà  ( Trương Khương Trinh :  1929 -           )       
 -     tựa bài   hiện thời của  BT.

 * * -  vở tuồng  Cầu Sương hay thiếp phụ chàng "  của Hà Triều và Hoa Phượng  ra sau  vài năm -  soạn giả  đã mượn   tựa tiểu thuyết"  Cầu Sương hay thiếp phụ chàng", một tiểu thuyết của văn sĩ  Ngọc  Giao ( 1911 -  1997 )  phát hành ở Hà Nội năm 1954 ( Thế Giới xb ) .
 -   Bài điểm sách đã lên án tiểu  thuyết này" đạo" một tác phẩm Somersest Maugham  .
 -   Người viết điểm sách, có lẽ là Thượng Sỹ, bị  đánh,  " té nhào" xuống hồ Hoàn Kiếm ? 
               (T.Phong chú thích ) 

  ***  bút danh khác của nhà văn TrangThế  Hy ( 1924 -      ) 
             ( T.Phong chú thích )