nhà văn tác phầm cuộc đời - thế phong - 8

                                 nhà văn tác phẩm cuộc đời     8
                                          tư-sự-kể : thế phong

                                                       4

     Tiền in do tôi lo liệu.   Nhưng bây giờ phái  có cái máy chữ để đánh stăng-xin 
 ( stencil ) .  Song, tiền ăn còn lo ,  nói  chi đến sắm nổi chiếc  máy chữ ?  Tôi lên tìm  Uyên Thao ,  ở nhà anh có chiếc máy chữ  cũ, hình như tuổi nó cũng đã vai chục năm - tôi nói đùa -  máy sản xuất  vào thời kỳ Tây hạ thành Hànội.   Cái  clavier máy chữ ấy mòn  tới mức độ  mất rất nhiều nét chữ-  thôi đành vậy ,  cứ đem về nhà trọ ờ Nhà thờ Bắc Hà đánh  tạm .    Có ngày, nó hư hỏng tới 2, 3 lần, tôi lại đem ra nhờ anh thợ sửa chữa đồng hồ sửa .  Còn giấy stencil  xin từng tờ; hoặc mua lẻ, nửa hộp, tùy theo số tiền có.   Vì vậy, cuốn sách ra mắt trong bao nhiêu nỗi khó khăn,  hàng ngày, tác giả ăn 3 đồng xôi ;  ngồi vào bàn làm việc đến trưa,  có khi chiều, rồi đợi hàng bún riêu rong đi qua ăn tạm 1 tô đỡ đói lòng, hoặc mua  bánh mì  vừa ăn vừa  tiếp tục làm việc tới 12 khuya.   Sợ hàng xóm la lối , tôi tháo trần chiếc máy chữ ra, đặt trên nó trên chiếc chăn nhà binh,  giảm bớt tiếng ồn .

     Một hôm,  hết giấy stencil, đi lang thang tìm cách có tiền  mua đánh máy tiếp  - thì gặp anh bạn già , anh ta đang theo học ở  đại học Văn khoa, theo lối auditeur libre.  Anh ta biết tiếng tôi, vì viết ở tạp chí Văn hóa Á châu mà chủ nhiệm là Khoa trưởng  văn khoa Nguyễn Đăng  Thục.  Anh ta rủ tôi về nhà anh để nói chuyện văn nghệ cho vui.   Tôi theo anh về ngõ  Bùi Viện , nơi đó anh ở  một mình , với chồng sách báo cũ.  Tôi biết anh có tiền  - sáng hôm sau, tôi định tâm dậy thật sớm để lấy.  Thực hiện xong, chuồn về nhà trọ, đồng thời , viết  mảnh giấy để lại.  Anh còn 500 đồng, tôi lấy hết, đi thẳng ra hiệu mua nguyên 1 hộp  giấy  xáp ( stencil ), bất chấp sự thưa  kiện , tôi chỉ cần có tiền để thực hiện bằng được  tập  sách kia xuất bản.  Tự nhủ rằng, lúc viết  bộ sách phê bình văn học  này, ngoài việc lấy trộm 1 số tiền   " nhà triệu phú Trần Hoài "  ở Cap Saint Jacques  , mà lần ra ngoài ấy - tôi còn nhớ rõ - anh bạn ký giả  Văn Nhân  cho tôi  ăn ngủ  tại nhà anh ít ngày, khi tôi thiếu nợ tiền ăn, tiền nhà ở Xóm Chùa - Tân Định - để yên ổn viết tiếp tập  Nhà văn khàng chiến trong bộ sách phê bình kia.   Tuy  bị vận sui, đứng, ngồi không yên ,  thiếu nợ, chưa biết đào đâu ra tiền.   Khi  nói với Văn Nhân,  tôi  sẽ đi Vũng Tàu, anh ta bèn giở cỗ bài tây xem bói,  cho biết,  tôi sẽ có tiền trong lần đi này.    Quả là  tôi có tiền thật,  đó là " đạo" món tiền để dành  triệu phú Trần Hoài .  Nghĩ tới chuyện này, tôi bụm miệng tự cười  mình  mãi.   Khi  có tiền rồi, tiếp tục ngồi đánh máy , đâu đó  ngoài 200 trang  giấy xáp, đánh xong, lại chẳng còn tiền mua giấy duplicateur  thuê in.   Nghĩ đi nghĩ lại,   liền chạy tới tìm thiếu tá  Phạm Văn Sơn , nhà viết sử, lúc đó anh đang là  chỉ huy trưởng trường Quân báo Cây Mai - gặp anh rồi, tôi  xin được  chục  rames giấy
duplicateur,   đưa ngay  giấy tới  nhà  in ronéo trên đường Nguyễn Thiện Thuật .  Chủ nhà in ronéo cho biết,  chưa đủ giấy in 100 cuốn cho tập Nhà văn hậu chiến 1950-1956 trên 200 trang, khổ giấy 21 x 33.  Và hiện tại tôi chưa biết xoay đâu ra tiền  trả nhà in  nữa.   Tiền bìa in ty-pô, Nhật Tiến cho 300 đồng, coi như  đủ.   Cũng rất may mắn,  cậu chủ nhà  in ronéo là  học trò cũ  nhà văn Nhật Tiến,  sẵn sàng cho in chịu, không phải đặt tiền trước, hình như tôi chỉ mới  tạm đưa  trước  được 300 đồng thì phải ? Cậu bảo tôi đưa nốt số giấy in còn thiếu , đâu đó  chục  rames .

       Tôi  lại tìm gặp thi sĩ Chế Vũ ( lúc sinh tiền ) để xin chi viện, nhưng anh cho  biết sắp ra thơ,  chẳng còn biết vay ai đây ?   Anh nhờ tôi  tìm nhà in  nào in đep, mà  rẻ, lại nhanh càng tốt, và  tất nhiên  sẽ phải đưa tiền  đặt cọc nhà in .  Rắp tâm,  có tiền đặt cọc kia, tôi sẽ mượn đỡ trước một khoản nhỏ để mua giấy duplicateur .  Và rồi,  anh ta không dại gì giao tiền đặt cọc nhà in cho tôi ; mà anh buộc tôi đưa tới nhà in  để anh giao thẳng  chủ.  Tôi đành chịu trận thất bại , định  chặn lai ít tiền đặt trước  như dự tính ban đầu.   

       Song lại có một may mắn  khác, khi Chế Vũ trao tiền tạm ứng  rồi,  chủ nhà in  bỏ vào ngăn kéo,  chưa kịp khoá lại,  đi ngay   xuống  xưởng  in.  Tôi  đang  ngồi  sửa   lại maquette  mẫu tập thơ ,  kịp  đưa cho nhà in.  Gặp cảnh này, nhìn trước nhìn sau không có ai, tôi mở ngăn kéo rút đại một ngàn.   Chủ nhà in đi ra  , nhận tập maquette, và cảm ơn  đã giới thiệu  tác giả đem thơ in  ở đây.   Tôi ra về,  mua thêm mấy rames giấy duplicateur ,  lại   thẳng ngay  tới nhà in ronéo. 

      Lần sau trở lại nhà in sửa bản  mo- rát , chủ nhà in  hỏi tôi, liệu còn nhớ,  buổi  Chế Vũ đưa tiền đặt trước ,  là 3, hoặc 4 ngàn đồng ?   Lắc đầu như không  biết , tiếp tục sửa morasse  tập thơ Khát Vọng  / Chế Vũ  .    Hẳn là chủ nhà in Thư Lâm ấn thư quán , nếu  sau này, ông ta  đọc tập  tự-sự-kể này,  hẳn  đã dược trả lời chậm về số tiền 3, hoặc 4 ngàn mà Chế Vủ đặt trước  , mà 6, 7 năm trước đây  đã hỏi tôi.   Cuối cùng, tập " Nhà văn hậu chiến 1950- 1956 " cũng  phát hành được,  sách bán khá chạy,   giá  đắt: 200 đồng / cuốn , so sánh lương công chức hạng thấp nhất ,  2000 đồng / tháng . 

    Tôi còn nhớ,  sách chưa phát hành, tạp chí Bách Khoa đã đăng quảng cáo 1/ 2 trang ủng hộ, nên , văn sĩ Triều Đẩu chạy tới  nhà xuất bản Huyền Trân,  ở 504 đường Hồng Thập Tự ( Saigon 3 )  đưa 200 đồng  mua 1 cuốn và muốn được gặp mặt  tác giả.  Cô Đỗ Thị Chi, em vợ nhà văn Nhật Tiến  thấy tướng tá  đọc giả kia   bậm trợn , hệt an ninh chìm ,  trả lời  sẵng giọng:

         "... ông ta đi vắng rồi, sách in có giấy phép Bộ Thông tin đàng hoàng, hai ba ngày nữa ông trở lại mới có sách ".   

       Cô Chi kể lại, một đọc giả khác từ  miền Trung  vào, hỏi , tại sao nhà xuất bản Huyền Trân in  sách  Thế Phong ?   Vì tôi, một người được  chính phủ lưu ý, còn viết sách chính trị *  , tất nhiên sẽ mang lại nhiều hệ lụy tới nhà xuất bản. Cô Chi là công chức,  không sợ sệt, trả lời, mua sách thì đợi vài ba ngày nữa; còn hỏi chuyện  lăng nhăng xin miễn , mời ông khách lạ ra khỏi nhà cho; nếu không  sẽ  gọi  cảnh sát.  Sách tuy in ronéo, nhưng có giấy phép   hẳn hoi;  tại sao chính phủ lại  phải  lưu ý tác giả ; vì nếu tác phẩm phạm đường lối chính trị , hẳn Nha Thông tin  Nam phần  đã chẳng cấp phép ?  
-------
*  Muốn hiểu chính trị hay Tổ chức chính trị thế giới  / Thế Phong /  Hà Việt  Phương 
( Nguyễn Đức Quỳnh ) viết Tựa / Thế Giới xuất bản, Saigon 1955 . 
--------
    Anh chàng lạ mặt từ miền Trung kia  đành xin phép rút lui.    Tôi đem " Nhà văn hậu chiến 1950- 1956" đi phát hành ở đường Lê Lợi,   lại đối mặt với  ông bạn già có cửa hàng bán bánh kẹo, học đại học Văn khoa theo lối auditeur libre kia,  người đã bị   tôi " đạo" 500 đồng "-   tôi đành  bấm lòng ký  tặng  1 cuốn và hứa sẽ trả lại anh, khi sách bán được.   Thâm tâm tôi không muốn ký tặng , nhưng không muốn  này, sẽ bị  làm khó dễ , thôi,  thà tặng  sách  là cách tốt nhất, cũng là tạ tấm lòng tốt  anh ta  .  Anh cũng như nhiều người khác , tôi chưa bao giờ trả  được nợ , ngoại trừ những dòng chữ bội bạc  này.

    Thấy sách bán khá chạy, tôi nhất định cho in tiếp toàn bộ Lược sử văn nghệ Việtnam , bất chấp có giấy phép hay không ?    Tôi lại ghi số giấy phép ma vào sách, vì khi tôi làm ủy viên Báo chí tổng trưổng thông tin , tôi đã xin phép sẵn một lô giấy phép, bây giờ  chỉ điền số kiểm duyệt vào cuốn nào  muốn  xuất bản.   Không có cách nào truy nã tôi cả, dầu ông Hoàng Nguyên  rất thủ đoạn, nhiều mánh lới  đi nữa !  Sách tôi xin kiểm duyệt chỉ nộp 1 bản , không có  bản thứ 2 lưu tại nha, sở ,thì lấy gì để  truy  ra nguyên bản ?    

    Khi xuất bản Nửa đường đi xuống,  giấy phép  mang số 300 TXB do Nha thông tin Nam phần cấp ngày 19 tháng 3 năm 1956 - thực ra , đó là  giấy phép cuốn truyện  mang tựa Hình ảnh một đám cưới.   Sách Nửa đường đi xuống lưu hành , bán ở ngoài phồ, ông chủ tịch Hội đồng Kiểm duyệt Hoàng  Nguyên đành chịu thua, chỉ còn cách yệu cầu  công an tịch thu sách ,  cùng buông lời  dọa dẫm  người bán mà thôi.   
  
    Nhạc sĩ Phạm Duy nhìn thấy Nửa đường đi xuống bầy ở tủ kính nhà sách Portail 
( Xuân Thu ) trên đường  Tự Do ,  chân dung ảnh tác giả ở   bìa 1,  chiếm khoảng diện tích 21 x33, giá 200 đồng / cuốn , anh ta  nói lớn " đại văn hào đây rồi ! "   ngay khi gặp, ở  trước quán La Pagode. 

      Một  ông  Tàu * chuyên mua sách cũa tôi  cho biết, công an  tới  tiệm   sách  hỏi giấy  - tôi đành biên cho  anh ta, sách  có  giấy phép của Nha  thông tin cấp , tôi  giao cho anh ta phát hành và  được quyền tàng trữ những tựa  sách, in   rô-nê-ô,  do Đại Nam  văn hiến  xuất bản.    Sau này, một nhân viên kiểm duyệt tại Bộ thông tin bị thuyên chuyển sang ngành khác, cho  biết, ông Hoàng Nguyên đề nghị bỏ tù tôi; nhưng , nếu vậy, chỉ  làm cho cộng sản  có đề tài tuyên truyền,còn  nếu đưa tôi ra tòa án, sách tôi có giấy phép,  tất  sẽ  bị vô hiệu hóa .  
--------
*    Ông Vinh, chủ nhà sách Đại Hưng trên đường Cao Thắng ( Saigon 3). 
-----
      Một buổi,  chủ nhà xuất bản  Nguyễn Đình Vượng *  liên lạc với tôi, họ  dự định in tự-sự-kể  Nửa đường đi xuống - như thiếu tá Lê Đình Thạch  chủ báo quân đội  cho biết, đó là do sự  đề nghị từ  văn sĩ Nguyễn Mạnh Côn  ( sau lần  tranh luận văn chương về cuốn sách  Hoàng  Trọng  Miên" đạo" sách Nguyễn Đổng  Chi ở Hànội ).  Tôi đến 38 Phạm Ngũ Lão,  gặp  ông  Vượng , tôi đồng ý  cho họ  xuất bản, vậy  nhà xuất bản  đứng tên  xin kiểm duyệt đi, được phép hãy báo tác giả  , rồi  sau đó sẽ  ký giao kèo .  Lẽ, tôi biết trước, sẽ chẳng bao giờ được cấp phép, bởi, trong tự-sự-kể kia lên án một xã hội no ấm trong sự phồn thịnh giả tạo.   Tới mấy năm sau, tôi vẫn không nhận được hồi âm  từ  chủ nhà xuất  bản Nguyễn Đình  Vượng.
------
*  còn là chủ  tạp chí  Văn, thuê Trần  Phong Giao, Mai Thảo, Nguyễn Xuân Hoàng  thay phiên làm thư ký tòa soạn.  Một điều lạ nhất  đối với tôi,   văn sĩ Nguyễn Mạnh Côn  , " thầy văn chương " của  
Trần Phong Giao , sao tay này  gợi ý cho nhà xuất bản Nguyễn Đình  Vượng in tự-sự-kể Nửa đường đi xuống của tôi ?   Làm vậy, anh ta sẽ không sợ phật ý " tay em văn chương "  còn là   nhân vật tiểu thuyết  qua vai" nhà triệu phú Trần Hoài ?" trong  " Nửa đường đi xuống "  ? 
-----
      Tiếp theo Nhà văn hậu chiến 1950- 1956  phát hành, báo Journal d' Extrême Orient   viết :  

    ":... Après "Việt Nam Văn Học Toàn Thư ", oeuvre  de longue minutieuses recherches de l' auteur Hoàng  Trọng Miên , la littérature vietnamienne  s' enrichit avec " Lược  Sử Văn Nghệ Việtnam "  par  Thế Phong.  Un abrégé d' histoire des lettres vietnamiennes commenté  par  les écrivains d' après guerre, utile à l'élite intellectuelle.  Cette ouvrage est tiré sur ronéo. "

       nhật báo Ngôn Luận,   báo Tầm Nguyên , tạp chí Bách Khoa, Văn hoá Á châu  nồng nhiệt giới thiệu  trên báo - còn  nhà văn học Nguyễn Hiến Lê,  có thư riêng :

       "...  nhưng đả mạnh là những người sung sức như anh.  Nên là chuyện thường (...) Những nhận xét của anh về Triều Sơn, Hoàng  Thu Đông [ Hoàng Trọng Miên ] đều đúng cả.  Đó là những nhận xét của tôi ... "   

         thừa thắng xông lên, tôi cho xuất bản tiếp  " Nhà văn tiền chiến 1930- 1945 " .

       Lần này có máy chữ  tốt   tòa soạn Văn hóa Á châu, tôi đánh máy đẹp hơn in rõ ràng, sáng sủa.   Sẵn tiền phụ cấp của Văn hóa Á châu đài thọ,  đâu đó 1000 đồng tiền trông coi nhà in + tiền bài mỗi số -  có tháng tôi được lãnh  4  nghìn đồng, cuộc sống khá thoải mái.   Tiện dịp, tôi  xin  trả lời chung , có người kêu ca , sách in ronéo lem nhem, chữ còn, chữ mất, mực in  chữ có chữ không  - những  đọc giả này làm sao biết được lý do kỹ thuật đớn đau được hòa bằng máu + mồ hôi mặn , chỉ vì  không đủ tiền in , phải chạy từng đồng bạc.   

        Khi cho xuất bản thi tập " Nếu anh có em là vợ "  không  đưa đi kiểm duyệt, không đề giấy phép ma nữa , song , nơi trang 4 ghi hàng chữ : " Phụ  bản đặc biệt của tạp chí " Sinh Lực" , và  câu chuyện khai chiến với chính quyền bắt đầu khởi sự.

     Trích  một đoạn  văn đã viết về giai thoại này , đã cho in trong một cuốn khác *  
khi đó   chẳng còn sợ hãi nữa, tôi  công khai in sách không kiểm duyệt, bất chấp  luật lệ  dân chủ pháp trị .  Cũng may, sách bán chạy, các hiệu, quán sách đều nhận cả .  Quán duy nhất  bán nhiều nhất- quán sách, báo  cô Nguyệt - ở góc đường Công Lý +  Lê  Lợi.

        Giai thoại đó bắt đầu  khi nhận công văn thượng khẩn :

-------
* trong cuốn MƯỜI NĂM VĂN NGHỆ / THẾ PHONG , Đại Nam văn hiến xuất bản , Saigon,  tháng 4- 1963- tr. 57. 58 và 59.
-------- 

VIỆT NAM CÔNG HÒA                                  
     BỘ THÔNG TIN                                    Saigon ngày 4 - 12 - 1959 
 79- 81 Phan Đình Phùng                            GIÁM ĐỐC NHA THÔNG TIN BÁO CHÍ 
      SAIGON                                                      
            *                                                          Kính gửi  Ô. Ô . -  VÕ VĂN TRƯNG
                                                                                                - THẾ PHONG 
    D.T. : 21696                                                Số 249 ,  Nguyễn Thiện Thuật 
Số  / 5411 / BTT / BCI                                                    ( Báo SINH LỰC )  
    THƯỢNG KHẨN                                                                 SAIGON 
        
                                                       Thưa quý Ông, 

                                   Trân trọng mời quý Ông đến  Nha tôi  vào hồi 9 giờ ngày 5- 12- 1959 để tôi được thưa
                                   chuyện về một av2i chuyện cần. 

                                                                                             Kính thư 
                                                                              K.T Giam Dốc Nha Thông Tin và Báo Chí
                                                                                            NG. V. N. 
                                                                                          ( đã  ký và dấu ) 

       Khởi đầu bằng công văn  thượng khẩn  này, tôi sẽ kể sơ lược  giai thoại  về cuốn thơ " Nếu anh có em là  vợ "  phát hành.  Thứ nhất,  cuốn thơ mang tên hết sức là  tình ái.  Chủ  nhà xuất bả  Thế Giới từng in mấy trăm tựa sách văn  nghệ có tiếng  từ  Hànội , rồi   Saigon , nay  muốn in thành sách, nếu có giấy phép - vì nhà xuất bản của ông chưa in 1 tập thơ nào.  Và " Nếu anh  có em là vợ " được in ra ,  sẽ là tập thơ bán chạy đấy " - ông Nguyễn văn Hợi nói vậy  !

     Vậy thì, ông nhìn theo nhỡn quan nào, chủ nhà xuất bản đầy kinh nghiệm , hoặc ,  ông tin  rằng  tập thơ sẽ bán khá chạy như cuốn Muốn hiểu chính trị của tôi mà ông đã in từ 1955.  Báo  pháp ngữ  dịch " Si vous m' aviez pour femme " - hình như đây,  câu nói từ người đàn bà với người đàn ông ?  Còn ý tác giả  lại khác  : lời  người đàn ông nói với người đàn bà  .  Cứ thử suy diễn ngược xem sao ?  Nêu  tác giả sai, vẫn được quyền nói, không ai dám cãi *  .   Và thiếu nữ Việt dưới triều đại  bà  Trần Lệ Xuân mặc áo  dài hở cổ rộng cũng chưa chắc dám nói :  " nếu anh có em là vợ "?  Ông Hợi nghĩ đến lối nói trao tình ái, ban đầu còn e dè, sao có thể nói  thành lời - theo ông - họ sẽ mua tập thơ này thay lời muốn nói, gửi  cho nhau ,   không cần nói gì cả, vẫn ý  nghĩa - hoá ra lại nói được nhiều hơn  điều cần nói : 

      " Si  vous m' aviez pour femme" tel est le titre évocateur d'un  florilège poétique, en tout une soixante  de poèmes dans lesquels le jeune auteur se plai^t à traiter  de thèmes fort varíés : l' amour, les songes et rêveries, la sottise et l' injustice humaines , etc ...avec beaucoup de  sensibilité, d' imagination et aussi avec une finesse, spirituelle d ' observation qui dénotent chez Thế Phong de louables efforts et une vaste culture.
      L' inspiration est plus varíée que dans des précédents ouvrages, prenant tour à tour le ton  d'une causerie et d' une confidence.
     Les noms de Nietzsche, Stendhal, Maxime Gorki inspirent l' auteur qui témoigne de son humanisme et de sa sensibilté. 
      JOURNAL D'EXTRÊME ORIENT  ( Saigon, le 3 Decembre, 1959) 

                                                                                 ( còn tiếp )
      Thếphong