HÀ NỘI 40 NĂM XA / ngày 4 tháng 10 năm 1995. ( tiếp và hết chương)

Chương 4

                                                                                  ngày 4 tháng 10 năm 1995

Đạp xe đến Yết Kiêu chẳng gặp ai: Kim Cúc, Minh Ngọc,  Hoàng Như Mai và cả Lý Lan, hóa ra mãi đến 16 giờ mới bắt đầu.   Tôi vào quán, sao bữa nay đông khách - đa số  ngoại kiều Pháp, còn lại là  sinh viên việt học tiếng pháp ở đây.
Bà chủ quán hỏi:
-... cam vắt không đá, phải không ?
-   ...( lắc đầu ) vẩn một  đen nóng và  một gói  3 số.
Bà chủ quen, bởi sau  buổi họp, tôi và Lý Lan thường  vào quán uống cam vắt không đá.   Bà hỏi cô bạn đâu rồi- còn tôi, có phải học viên đang theo học sinh ngữ pháp không ?  -.. cô bạn cũng dễ thương đấy chứ, khuôn mặt bầu bầu trông lâu phát ghét !
... rất sính văn chương dân gian, song chỉ một chữ ghét này lại rất khó lý giải - với người rất gần thì ghét không còn là ghét; trái lại  không hạp nhãn thì ghét đúng là ghét thật sự !
Ngồi một mình chẳng biết cùng ai trò chuyện, bèn lấy tập thơ  Tahar Ben Jalloun ra đọc .   Tuyển tập thơ  gồm nhiều bài được chọn từ các tập khác, liệu có thể làm sống động lại trong tim tôi, chính là tôi và thế giới làm tôi đang sống ! ( trong đó).   Câu đề từ Jelloun chú thích phương danh Aimée Césaire - tiếp, tự bạch về một số bài  làm vào thời kỳ đầu - phản hồi từ căm giận, sự cần thiết để làm  bất cứ một cách nào đó để chống lại áp bức, bất công, man trá và bội phản.   Cũng rất không thích làm thơ tình, kể cả ở thập niên 60 ( chính xác 1965) , tác giả đang theo học ban triết Đại học Rabat.
Cảm thấy lý thú đây,   ngày mai  Tahar Ben Jalloun sẽ đăng đàn diễn thuyết - hẳn  sẽ thâu thập được nhiều ý mới lạ.   Tự phô bầy thân phận nhà văn nhược tiểu dân tộc- người dân Maroc  ( nay  Morocco) học và viết tiểu thuyết bằng tiếng  phú lãng sa- có  giỏi giang mấy vẫn mang  tâm trạng thống khổ,  nềm nhục nhã  của  dân bị thống trị chịu nhiều bất công quá đáng !
 Nhìn ra ngoài, bóng chiều xế đổ nghiêng trên hè phố đã bớt  gắt, và bây giờ nhìn thấy dáng Lý Lan đang băng qua đường.   Trông vẻ dáng bên ngoài không thể biết người Sài Gòn, mà có khi còn bị lầm cô gái kia chính tông gái  bắc hà.   Gặp, cô trách ngay, sao mấy buổi họp xong, đi tìm lại không gặp được ?  ( .. đi đâu mất tiêu luôn, chỉ mới chở được một, hai lần rồi lặn luôn hà ?!.
Giờ vào  phòng  họp theo chương trình - Didier  Éribon nói về khoa học nhân văn ở Pháp   thập niên 50 -  đề tài này nghe chung chung chẳng hiểu  nhà văn hiện đại Pháp nào được đề cập ?!  Chỉ diễn giả cùng người sắp xếp chương trình  biết nhà văn nào  được nói về mà thôi ? Chọn hàng ghế sau cùng ngồi, ấy nhờ một câu trong Thánh kinh nhắc, kẻ nào thích ngồi trên một khi bị lôi xuống hàng ghế dưới, vậy chẳng phải bị bẽ măt sao ?
 Lý Lan ngồi sát cạnh, nhắc nhở đoạn nào hay, nhớ phải dịch ngay cho nghe, không được chần chờ.   Nói vậy, nhưng cô biết sau mỗi đoạn   đều có  thông dịch làm việc này - trừ buổi nữ giáo sư Lê Hồng Sâm hướng dẫn chương trình   các nhà văn dịch thuật -  thì  không cần thông dịch viên - đa số thính giả chẳng hiểu  mô- tê đầu đuôi ra sao -     hệt  vịt nghe sấm rền ,   lục tục  bỏ ra về - hội nghị đành tan hàng rất sớm.
 Từ phòng họp bước ra, Lý Lan phát biểu ngay:
"-...sao  ông đặt câu hỏi gì về triết lý mà rắc rối thế, khiến diễn giả trả lời câu hỏi này quá khó !  Thật tình mà nói, tôi rất ưa dáng dấp ông ta khi diễn thuyết, vừa ăn nói chừng mực, giọng điệu ngắt câu, lên bổng xuống trầm , nhịp nhàng, lại lưu loát ( cười)  mà tôi có hiểu nội dung ra sao đâu ? Tự nhiên ý nghĩ chọn ý trung nhân   người tây phương lại là ý kiến hay  đấy !.
Chúng tôi lại vào quán cạnh Trung tâm, nhìn vào bàn trong có đủ mặt diễn giả - nào Éribon, Touissaint, Olivier + phu nhân -ca sĩ , ngồi từ trước, đang  bàn cãi sôi nổi về buổi nói chuyện vừa xong.   Nhớ lại Éribon vừa dứt, diễn giả  đặt câu hỏi có vị nào phát biểu, xin mời...
Đứng  phắt dậy, tôi nói bằng  tiếng phú lãng sa :
- Thưa ông, một câu hỏi nhỏ nêu lên mong được giải đáp-  khoảng đầu thập niên 60, Nxb Bernard Grasset xuất bản  Cuộc cách mệnh của  các nhà  văn hôm nay ( 13 )   Albérès dẫn chứng Henri Lefèbvre nhận xét về Sartre : ". đối  với nhà văn, thì  anh ta  đích thị là triết gia; còn đối với triết gia , anh ta chỉ là văn sĩ -triết gia mà thôi " -  ông có ý kiến  sự khác nhau ra sao ? Xin cảm ơn !

                                                                  ***
Như Lý Lan  ca cẩm ở trên, Didier Éribon diễn giả đẹp trai, bắt mắt dưới cái nhìn  của nàng - xin khất trả lời câu hỏi hóc búa  , trả  lời chung c:hung :  " với tôi, ông là triết gia".   Câu này chỉ là một định đề ( 14), trả lời mà  chẳng trả lời,  tựa hồ đánh bùn sang ao    đó mà !
Robert Lacombe bước vào quán, đi lại phía các bạn ngồi chờ, bỗng nhìn thấy tôi và Lý Lan, liền quay trở lại kéo ghế ngồi.   Lacombe bắt đầu chất vấn - tôi đặt câu hỏi với Éribon rất interesting và  phải đọc sách Albérès mới trả lời được câu hỏi  này -  Didier khất trả lời là khôn ngoan , vì  anh ta chưa đọc ! . Vậy ra tôi đọc khá nhiều   tiểu thuyết Jean-Paul Sartre,  phải vậy không ?  
...trả lời;
-...văn chương hiện sinh của Sartre không chỉ  ảnh hưởng trực tiếp ở Pháp mà cả  ở Việtnam nữa - tôi nhớ  chịu ảnh hưởng sâu đậm theo lối sống nhân vật truyện hiện sinh chán chường  - cô Monique tự tử theo thuyết hiện sinh ! Một nhà  phê bình thân thiết  tác giả - Francis Jeanson - được coi  commentateur chevronné ( 15 )- viết  một  cuốn sách phẩm bình mang tựa  Jean- Paul Sartre par lui même rất  hay !  Còn thêm một chuyện kể nữa, trước khi qua đời ,đâu đó khoảng 2 tuần lễ, ông trả lời phóng viên báo   Paris Match  -  đại khái suốt đời đi tìm surhomme ( tạm dịch người-cho-ra-người ) - nhung chỉ tìm thấy sous-homme ( người-chẳng-ra người) - tác giả đã không nề  hà  chối bỏ L' Être et le Néant... để chỉ mong làm hòa cùng  Thượng đế mà thôi ! (16).
Tác giả muốn triệt tiêu kiểu nhìn lên ( regard d'autrui)- và  sao nó vẫn cứ nhẩy phóc  ở cửa ra vào rồi nhìn về phía ông - sau cùng ông tin làm hòa cùng Thượng đế là điều làm đúng nhất !
Và tôi cũng rất không ngờ- buổi nay Éribon lại nói về Jean-Paul Sartre- chương trình ghi chung chung, nói về khoa học nhân văn mà thôi.   Có thể nói thêm về nhân vật có thực ngoài đời- cô Monique đã dấn thân thật sự như trong  như  trong Văn chương là gì ? (17) - ngay dòng chữ đầu tiên , tác giả phê phán lối dấn thân một thanh niên ngu xuẩn khuyên người ta nên gia nhập  đảng  Cộng sản  ? ( P.C.) .

Robert Lacombe bắt tay từ biệt chúng tôi , còn nhắc :
-... tối nay Trung tâm văn hóa Pháp mời phái đoàn tp. HCM tham dự  cùng các nhà văn Pháp , Thụy Sỹ, Bỉ tại quán ăn Hoa Ban- chủ quán Huy Thiệp.  
tôi hỏi:
-...bữa ăn không ghi trong chương trình hội nghị,-  có nghĩa - khách có tham dự hay không  , được quyền chọn lựa theo sở thích ?
Lacombe gật đầu, riêng Lý Lan ghé nói nhỏ vào tai  tôi-  khuyên nên tham dự, còn làm thông dịch viên, vì cô rất thích làm quen diễn giả Didier Éribon,  chẳng lẽ chỉ nói chuyện  bằng khoa chân múa  tay ?
cười cười,  tôi đáp:
-... riêng phụ nữ  đôi khi   không cần nói bằng lời, chỉ mắt  liếc nhìn  nói điều muốn  nói là ép- phê  ngay thôi , cô bé văn sĩ ơi !
 Sau tôi lấy xe đạp đứng chờ Lý Lan bước lên ngồi sau xe  đi dạo phố Huế- tiện thể  qua phố Tuệ Tĩnh thăm Phương Quỳnh
-....đồng ý không? -  tôi hỏi Lý Lan.
 Lý  Lan gật đầu cái rụp, trên đường đi- nhớ đã đọc bài phỏng vấn nhỏ , bèn  kể  về HuyThiệp, chủ quán Hoa Ban .
Có đoạn:"....nhà văn phản động ( chỉ có ở bản  anh ngữ)  Nguyễn Huy Thiệp tuyên bố rửa tay gác kiếm ...- nhà báo  tiếp:" .... Mỹ bỏ cấm vận , Thiệp ngưng viết, quay sang kinh doanh..." - hai phóng viên Mỹ gốc Việt viết vậy.   Vậy thì riêng tôi cũng muốn tới ăn ở nhà  hàng Hoa Ban- tiện dịp biết  nhà giáo viết văn kiêm chủ quán ăn , bằng xương thịt- tác giả truyện ngắn Phẩm tiết và Tướng về hưu  viết  rất đạt !
Phương Quỳnh ở trên lầu 1- phòng treo đầy tranh các họa sĩ tài danh tiền chiến- lại có đôi ba bức của họa sĩ đương thời có máu mặt.   Phương Quỳnh  nữ văn sĩ, tác giả  một tập truyện ngắn, còn được coi như  một dealer bán tranh cho  khách  nước ngoài - và hình như  từ lâu đã bỏ nghề viết truyện !?
Gặp Lý Lan lần đầu- Phương Quỳnh rất niềm nở tiếp đón nhà văn trẻ từng mạnh miệng  trả lời phỏng vấn văn chương, chẳng ngại ngùng, e dè,sợ điều cấm kỵ:
"....tôi ấy à , tôi thường nói với bạn bè tôi, những truyện tôi gửi cho chủ bút, một là đăng, hai là không.   Tôi không thể chịu được khi người ta chuyển đổi, sửa văn tôi.   Những người phụ trách bài vở, nếu không biết luật này, tôi sẽ nổi giận và không bao giờ còn cộng tác nữa ...." (18).
Phương Quỳnh được bạn bè ở thành phố Bác kể chuyện Lý Lan có chiếc trán rồ, nhô ra như auvent, trời mưa khó ướt , có nghĩa biệu hiện sự bướng bỉnh  - đã  từng từ chối làm ủy viên Hội Nhà văn tp. HCM, đòi rút khỏi chức vụ được bầu bán  vv..
.Lý Lan ký tặng Phương Quỳnh truyện Chiêm bao thấy núi mà cô mang theo.   Không nấn ná  ngồi lâu hàn huyên được -một là -   sắp tới giờ phải qua nhà hàng Hoa Ban-  hai là -  ở đây đang  hiện diện  một khách nam đang   thao thao bất tuyệt: tình yêu là một triết lý chỉ có nghĩa khi  2 kẻ  nam nữ yêu nhau thật sự, tự dâng h iên cho nhau  - chủ đích  thuyết phục Quỳnh  ngả vào lòng chàng si gái càng sớm càng tốt !  bởi cô nàng Phương Quỳnh  thay  đổi  ý rất nhanh, khó  ngờ, cũng khó đoán trước  ?!
 Tôi   biết   tay  dịch giả Người tù khổ sai đã cuỗm   gần một chương -  đã dịch rồi - của  một dịch giả dịch trước anh ta  trên  dưới 30  năm . (  Người tù khổ sai  / Henri Charrière / Bản việt ngữ Thái Huy Quang / Nxb Vàng son, Saigon 1973  ).   Tây có thành ngữ plagiarism lines  for - nôm na   nạn đạo văn bám vào  đối với bất cứ ai - tài giỏi thật hoặc tự kỷ ám thị -  sau cùng chỉ   biết  tin vào  cái tâm  kia mới bằng   ba  chữ tài ! ( ý thơ Nguyễn Du chăng?- xin lỗi,  không nhớ).
Từ giã Quỳnh, Lý Lan hỏi đi đâu bây giở ?   cứ đưa nàng về nhà  trọ  ở Cửa Đông trước, tiếp đi ăn tối ở Hoa Ban .
 Lý  Lan lại hỏi:
"-... đạp xe đạp có mệt không?  có nhớ lúc  Phương Quỳnh  hỏi  không ? - cô ta rất tiếc , xe gắn máy  đã cho mượn, chứ đap xe đạp chở trẻ con còn ói máu  n ữa là ... :
hình như tôi đã trả lời :
"...-- tuy mệt thật, nhưng phía sau chở Lý Lan lại không biết mệt  là gì - hơn nữa nếu tôi đạp xe một mình lại không  vui- một người, một ngựa  ngắm cảnh, xem hoa, viếng chùa chiền, di tích lịch sử- hết lê la trước Phủ Tây Hồ,  qua Nhật Tân,  sang đê Yên  Phụ,  xuống phố Phó Đức Chính, thả dốc qua Hàng Than,  Hàng Bún, Châu Long - lại lang thang sang Cửa Bắc, vào Nhà thờ C ửa  Bắc,đến tìm số nhà   80 Quán Thánh  có phải  chỗ này  xưa kia là trụ   s ở báo quán Phong Hóa, Ngày  Nay nhóm Tự  lực văn đoàn không ?   Nhớ lại  chuyện nhà văn trẻ Từ  Ngọc(19)  gửi bản thảo tiểu thuyết Ngược Giòng  dự thi, lại bị một nhà văn trong Ban giám khảo hớt cốt chuyện, đưa lên báo đăng feuilleton trên báo Ngày Nay.
  Như muốn  nói thêm với Phương Quỳnh  điều chưa nói ra:
-...Này nhé, như cô chẳng hạn - cô quen đi xe Dream - một khi phải theo dõi anh chàng trung niên  gàn bát sách  gò lưng đạp xe đạp  ngược gió -bỗng gặp cái dốc  mà xưa kia anh ta từng lao xuống, xe bon bon chạy - nay về già vẫn dám thứ sức lao dốc Nghi Tàm  - và tuyệt nhiên không còn tìm thấy hồ Quảng Bá ?!
Hà Nội bây giờ đầy rẫy biệt thự song lập đắt tiền cho ngoại kiều thuê.   Chỉ trên đê Yên Phụ thôi, có một căn nhà đã xây lên lại bị đập đi, lại xây tiếp, lại bị  đập - nhưng vẫn còn một căn duy nhất xây lên vẫn sừng sững ngang nhiên thách đố  đập ?!  Và căn nhà đó tồn tại., cô biết chủ căn nhà là ai không ?  Hỏi là trả lời.    Vậy thì, cô theo  dõi gã trung niên cũng chán phèo, chỉ còn nước bỏ về - để gã một mình lang thang một mình đi đâu thì đi cho khuất mắt ?!

Phương Quỳnh tiễn chân, nhìn theo tôi chở Lý Lan ngồi phía sau xe đạp - vẫy tay - trở vội lên lầu cùng vị khách si tình  nóng ruột chờ.
Còn Lý Lan  ra sức thuyết phục tôi tham dự bữa ăn  kia -   tại sao tôi  đổi ý- cô vặn vẹo hỏi, liệu có điều gì làm phật lòng khiến giận dỗi âm thầm , không tham dự bữa tiệc mời của Tòa Đại sứ không ?
Chỉ trả lời bâng quơ- đường đi quá xa - qua ba cánh đồng húp bát cháo lỏng, thà nằm nhà gãi háng như  chí sĩ Trần văn Hương  ( nhìn cái gì lăn tăn , gãi mà chưa " đã" ấy nhỉ ?!)   cho  sướng thân già !
Đã tới Cửa Đông rồi- kìa số 53 trên lầu 1-   tôi thả Lý Lan xuống- nhìn dáng đi vùng vằng, sao thấy não lòn.   Cũng đành, thôi kệ !!!
                                                                   ***
Gọi cửa - nhìn đồng  đã hơn 8 giờ tối.   Chị Thái- vợ Kiều Liên Sơn -ngạc nhiên - v ì  tôi  báo đi ăn tiệc.    Cháu Trung chạy  lon ton chạy ra đón , câu  đầu tiên "-.. bác về có mua kẹo cho cháu không ?
[]
------
(13) La révolte des  écrivains d'aujourd'hui.
(14) postulatum
(15) bình luận gia kinh nghiệm.
(16 ) tư liệu về J.P. Sartre trả lời phỏng vấn Paris Match, tôi dẫn theo lời kể của  học giả Hoàng Xuân Việt.
(17) "Qu'est ce que la littérature ? / Jean-Paul Sartre ( Nxb  Gallimard, Paris 1948)- có hai bản dịch :
        a)" Văn chương  là gì ? ", dịch giả Nguyễn văn Tạo ( Nxb Chi Lăng, Saigon 1968).
        b) " Văn học là gì ?" dịch giả Nguyên Ngọc ( Nxb Hội nhà văn, Hà Nội 1998) - do QũyVăn hóa Pháp                Hà  Nội tài trợ.
         -nguyên văn :" .. Si vous voulez engager, écrit une jeune embécile, qu'attend vous pour inscrire au P. C?
(18)    bài báo này của Laurent Passicousset :"... Moi,  je propose mes histoires à mes amis les rédacteurs en chef et c'est à prendre ou  à  laisser.   Soit ils publient l'intégralité, soit rien du tout, je ne supporte pas qu'on change quoique ce soit  à mes textes.  Les reponsables des publications  savent que s'ils ne respecte pas les règles.   Je me fâcherais et nous ne travailler plus ensemble.
(19)  Giáo sư Nguyễn Lân sau này. Xem thêm trong Thư viết ở  Saigon / Thế Phong ( Nxb Văn Uyển, San Jose/ California 2000).


THẾPHONG
( trích  HÀ NỘI 40 NĂM XA  Nxb Thanh niên tái bản 2006 -  trang 73-96.
bản tu chỉnh:  3/11/2011).