" TẤT CẢ DÒNG SÔNG ĐỀU CHẢY" và PHAN LẠC GIANG ĐÔNG.

Tôi nhớ rất rõ lần gặp lại Phan Lạc Giang Đông sau  75 - đó là năm 1989 - lúc này Đông đã dọn nhà về phường 16  quận  Tân Bình . Tôi  đèo nhà-báo-lão Giang Kim ngồi sau xe Mô-by-lét xám đến thăm Đông, vào một chiều chủ nhật  hơi mưa.  Gặp khá nhiều văn hữu trước 75 - rất quen tên lại lạ mặt - như thi sĩ Phổ Đức chẳng hạn .  Bỗng nhiên, Đông đề nghị : ".. hay là  em  đưa anh và bác Kim tới thăm  anh Tuyên, liệu có tiện không ?" 
Nguyên đại úy  VNCH Phan Lạc  Tuyên  tham gia đảo chính Ngô Đình Diệm thất bại, dùng xe díp chạy qua Campuchia, theo Giải phóng  miền Nam,  Sau  chế độ  VNCH biến dạng ,  rồi 30 /4/ 75, Tuyên  về " gỉải phóng Saigon"  - tôi biết chứ - nhưng không tự ý đến  gặp - chỉ là bữa nay Đông rủ đến thăm anh ruột, thì  " đi".
Nhà của Tuyên ở đâu gần Trung tâm Công nhân 3 thì phải - nhà  tôn rộng rãi  có vườn  cây - từ lối đi  vào  bắt gặp  một  tượng Phật lớn. Vào nhà, gặp ngay  hai  ba  kệ sách , báo bày ngổn ngang .
 Tiến sĩ Phan Lạc  Tuyên tốt nghiệp ở Ba Lan - " tiến sĩ giấy" như nhiều tiến sĩ bây giờ , mua luận đề, sao chép -   riêng Tuyên  thì cóp- pi  tư liệu  " Mẫu hệ Chàm" đã xuất bản ở Saigon  của Nguyễn khắc Ngữ. Tiến sĩ " trẻ"   khai rút tuổi,  sinh năm 1930 - thay vì 1928 tại Hữu Bằng ( tỉnh Sơn Tây)  -  tiểu sử trích ngang in trong tập thơ đã xuất bản ở Saigon trước đây. .
Cái xiết chăt tay sau 29 năm không gặp nhau - Tuyên giới thiệu tủ sách  xong -  lấy tay chỉ lên tấm ảnh  lớn bốn người chụp chung ,  kí ch cỡ  30 x 40, ảnh đen trắng .
Phan Lạc Tuyên mặc com-lê, thắt cà -vat, đứng cạnh   lãnh tụ áo bốn túi, cạnh là một" nữ  chiến sĩ gái Nam Bộ mặc bà ba đen,  cổ quấn khăn rằn".
Phan Lạc Giang Đông  đi bên cạnh, nghe  tôi nói với Tuyên rất rõ :
-Này Tuyên,  đã được nghe mày đọc 2 bài thơ rồi  - một bài  từ 1962  làm ở Hà Nội, bài kia ở Nhà thờ Dòng Chúa Cứu Thế Saigon sau 75 - và  lại được  nhìn" tấm ảnh lịch sử, có 1 không 2 !".  Mày hỏi tao thích chân dung nào nhất trong 4 vị ư?  Rất chân thực đáp : " đó là Nàng  chiến sĩ  gái  Nam Bộ, cổ quấn khăn rằn". Mày muốn  biết tại sao ử? bẩm sinh viết văn, làm thơ,   hỏi  tao thích con số  nào nhất, xin  thưa chỉ thích " số 35",  và ở tấm ảnh này, đó  là  " Nàng thơ chiến sĩ gái Nam Bộ"!
Đông cười ,  tiếng cười  vỡ toang vang động tỏ vẻ thích thú, sảng khoái - như lần nào tập thơ " Thông điệp" của Đông in rô nê ô,  trong Tủ sách  Đại Nam văn hiến, không giấy phép- có một bài  ca tụng' Đông phương hồng" - tôi  viết  giới thiệu , biên tập , chẳng hiểu sao lại"tặc lưỡi như con   Thạch Sùng " rồi cho  qua luôn.  Lúc này tôi  và Đông đang là lính  của quân chủng :  " hào hoa  là lính  Không quân / Anh có cái quần đem bán in thơ "!
 Sau 30 / 4/ 1975,  trung úy Phan Lạc Giang Đông phải đi , trình diện học tập cải tạo dài hạn - đã có  dư luận xầm xì, có  kẻ không ưa  cho Đông có" đài ăng ten bắt được sóng  từ xa ", nên được  ra trại sớm .
Một lần , Đông tới tìm gặp   ở sạp bán nón ( mũ)  vợ tôi, trên  lề đường Hai bà Trưng ( trước cửa  Trường Bà Sơ Thiên Phước Tân Định  cũ). Nơi này nhiều văn hữu lui tới  tìm gặp tôi : họa sĩ Động  Đình Hồ, văn sĩ Thanh Hữu, thi nhân  Bùi Giáng, Lam Giang ( Nguyễn Quang Trứ) vv... Vợ tôi  bảo:
- Chú " Giang Cuội" mời đi uống cà phê, cứ đi đi,  đã có con  bán phụ rồi !
Giang Đông dẫn tôi tới quán ăn  Phương Đông ( góc Hai bà Trưng + Hồng thập  Tự ( cũ )- tôi nhớ rõ  số nhà 104 -  trước 75  là trụ sở" Hội đồng Tôn Giáo "( Cao Đài, Phật giáo,  Hòa Hảo, Tin lành, Công giáo.. ) thường họp hành .
Thời bao cấp, được mời tới quán ăn, thật tình rất" phấn khởi" !. Đông  bảo  :
...- bữa  nay  em " đông bạc, mới   đi  buôn đường dài Hà Nội về  :"    anh  tự do chọn món  khoái khẩu, uống" la de" tùy thích, hút  " 3 số 5" cho đã !"
Sau bữa ăn đó, không còn gặp Giang Đông - qua " tin  Bê-ba-xu",  nghe lóm được chuyện Giang Đông   tố cáo anh ruột" loạn luân" với vợ  em ruột - Đông   gửi   thư  ra Hà  Nội , ghi  đích danh  người nhận :  Chủ tịch  Hội  đồng Bộ trưởng Phạm văn Đồng .   Và  sau, lại nghe tin vui,  Giang Đông đã định cư Hoa Kỳ, diện H.O ở  Seattle , viết báo" Tây bắc", làm thơ rất ồn ào -  Lưu Bá Bắc chuyển  sang anh ngữ    " Tất cả dòng sông đều chảy" , tăm tiếng Phan Lạc Giang Đông  nổi tựa sóng cồn  , dư luận  văn chương hải ngoại tán thưởng.
Riêng tôi ,nghĩ vẩn vơ - thi sĩ Giang Đông  sẽ không đề cập  dòng sông không chảy đâu , hoặc có chảy lại  lừ đừ,  đập thủy điện be bờ, ngăn luồng, hoặc dòng  sông bị lấp chỉ còn dòng chảy  con  lạch, hoặc có dòng sông bị tắc nghẽn   không chảy được nữa!
Tên dòng sông thường được  văn sĩ đưa vào tác phẩm , chẳng hạn "Dòng sông định mệnh" / Doãn Quốc Sỹ - ông này  tăm tiếng đấy -  từ dạo dòng sông định mệnh  từ sách tuôn chảy - mà trước đó  bản thảo  là một "  cuộn giấy   nối dài vô tận , dán vào nhau ,  có thể quận tròn đựng trong ống quyển"! Còn thiếu gì văn sĩ khác  bắt nguồn tác phẩm  lấy  tựa sáh là  dòng sông -  Herman Hesse cũng đặt tựa  dòng sông cho   một cuốn  tiểu thuyêt  đấy thôi !Cuốn truyện này được dịch sang việt ngữ  ở thời Việt Nam Cộng Hòa -sau 1975   nhà thơ Ý Nhi, trưởng Chi nhánh Hội Nhà văn tại tp .HCM   tái bản.
 Phan  Lạc  Giang Đông   được  giải thưởng thơ ở Huê Kỳ -  dùng hiện kim mua xe hơi  Mỹ chạy bạt mạng trên highway - chủ nhân tự lái gây tai nạn giao thông . Cũng chẳng khác gì chuyện xưa, tích cũ" tái ông thất mã" - song với Giang Đông  lại " ép-phê" ngược,  tiêu tán sức khỏa, tim gan, phèo, phổ, bị" xâm thực" - cuối cùng ra đi :" .. không mang va li, quần áo bỏ lại, chân không ba ta, giã từ  cuộc đời,.   bè bạn.. ( không nhắc  tới vợ cái, con cột, đành chịu  không biết lý do tại sao ?)- còn người tình thì không thể không rồi !  - trước 75 đã  khắc họa nàng thơ  trong thi tập " Đắc Khanh & Màu sắc quê hương " ( Nxb Bùi Hoàng Khải , Saigon 1965) .

(... nên kể  thêm chuyện phiếm về  giám  đốc  nhà xuất bản chỉ in  thơ Phan Lạc Giang Đông và  2 tập truyện ngắn " Chết Non" ," Trong Đục" / Trần Văn Minh  ( tác giả còn   là Tư lệnh Không lực VNCH ) .  Trung úy Khải cùng khóa  không quân học ở Pháp hay Marrakeck- với  nhà văn sĩ quan   KQ Dương  Hùng Cường.  ( viết potin ký Dê Húc Càn) .
Dê Húc Càn  kể:" ...thằng" Khải nhừ"  biết " cóc" gì văn với chương"! -  nhà nó ở Hà Nội bán phở., nên anh em đặt tên nó " thằng Khải phở nhừ" .Bây giờ nó  sếp sòng một nhà xuất bản  mang tên nó , mà chỉ  in sách  tướng tư lệnh , nên  mạnh miệng  :"tướng mới đái  dắt  mà  văn đã hay rồi !".Ở bên tây, đã " ma lanh" -  vào lớp , giơ tay nói:"Prof. , je suis myope"- là   được ưu tiên ngồi bàn  đầu.. Quả " tinh, tướng phát  xuất khi tóc mới  mọc chỏm!".
 Giang Đông kể  chuyện giám đốc  nhà xuất bản  Bùi Hoàng Khải  mê " giai nhân  nữ ca sĩ" hết xảy !  Sếp   nhờ Đông đưa báo" Lý tưởng" " Chính huấn"  ra tặng ca sĩ Tuyết Mai ( nhà ở  hẻm Hai bà Trưng ) -  "..  phi công K, sai em đưa báo Không quân .biếu giai nhân"..
 Một lần,   nữ ca sĩ này hỏi tôi:"... vậy ở KQ có biết thiếu tá phi công B.H. Khải ?" -" Sếp tôi đấy, sao lại không biết ?  Nhưng dạo này hoa tiêu chỉ còn đeo trên áo bay một nửa cánh bay  thôi"."- Sao lại vậy?  -" Vẫn bay tốt, vì Sếp mắt tinh  nên  đặc cách " bay đêm !" "- Anh  có bị Sếp nào ức hiếp không ? có thì  nói cho tôi biết để can thiệp nhé !".

 Tôi gật đầu cảm ơn, lặng lẽ ngồi sau xe gắn máy  hạ sĩ I Giang  Đông hướng thẳng về Tân Sơn Nhất .  Sau  đợt V.C tấn công vào Saigon dịp tân xuân Mậu Thân, Giang Đông   được đặc cách cử đi  học sĩ quan   tại Trường  Võ  khoa ị Thủ Đức, ra trường lại được đặc cách trở về KQ . ( thường ra, hạ   sĩ quan, binh sĩ  được  gửi đi học Thủ đức, mãn khóa  sẽ không được trở lại  quân chủng KQ )-  nhưng nhờ trung tá  tổng giám đốc Nha Vô tuyến truyền thanh  Vũ đức Vinh-  Huy Quang ( " ắc ê"  khóa 1 Nam Định-Thủ Đức cùng  Trần Văn Minh)- sau  này tư lệnh KQ  can thiệp , nên  Giang Đông  lại  trở về  Không quân  / Khối CTCT B ộ Tư lệnh .

 Một buổi, Hoàng Vũ Đông Sơn   ới  tôi  tới quán Cô Răng Khểnh (  chung cư Rạch Miễu 18 tầng)_ uống cà phê-  Đông Sơn  cho biết có thư Giang Đông từ Huê Kỳ nhờ chuyển.  Ngồi xuống ghế, chờ  từng giọt chảy từ phin cà phê,  thì Đông Sơn thong thả, từ từ  rút bốp ra,   lấytờ  giấy bạc dài thòng , khác cỡ tiền   Ngân hàng Việtnam phát hành   -  đó là tờ  tờ  ngân ảnh 20 Mỹ kim kèm  phụ chú:
....- "tiền đô" này  Phan  Lạc Giang Đông tặng anh T.P. đi  uống cà phê chơi ở quê nhà ! Một ly cà phê phin 2000 đồng, vậy  biết bao nhiêu lần uống phin đen là nhớ tới  tác giả  " Đắc Khanh và màu sắc quê hương" !
Thời gian này, chỉ ít khi thôi, lọt vài tai, câu được câu chăng - vì  đau ốm triền miên -  Đông  không viết thư từ  thăm hỏi anh em ở bên nhà  đươc !
Nhưng  có  một lần,  Hoàng Vũ Đông Sơn hớt hải tìm gặp tôi loan tin:
-..Phan Lạc Giang .Đông qua đời ở Hoa Kỳ rồi, sẽ có một  buổi tưởng niệm được tổ chức tại chùa Giác Minh - nơi tạm cư của   thượng tọa Thích Đức Nhuận -. có  chị  Thư Linh, chị Phương Nga ( đương kim phu nhân  PLGĐông ) , Phổ Đức,  Khải Triều , Phạm Trần Anh ... và nhiều văn hữu khác nữa. Kể anh nghe  một chuyện tức cười,  có một vị sư trẻ  khá điển trai, khi xướng danh tưởng niệmPhan Lạc Giang Đông thì  phát âm thành Phan  Lạc  Văn Đông, hay Võ Đông gì đó..!
Thôi chả có gì phải  làm ầm  ĩ-  vì Phan Lạc VĂN ĐÔNG hay VÕ  ĐÔNG - thì lúc sống đã là tác giả  ( có VĂN chương  rồi) - sĩ quan Không lục VNCH ( cũng  VÕ quan  đấy thôi ) - nói chung VĂN, VÕ xum xuê hoa lá ,  đủ cả , có phải vậy không chư vị ?

 Bây giờ: - hãy thắp một nén nhang, hoặc một lời cầu nguyện cho  một  kẻ qua đời, mang tên  PHAN LẠC GIANG ĐÔNG sinh năm 1940 ở Hải Dương ( Bắc Bộ) , qua đời 2011 ở  Seattle ( Hoa Kỳ) , cựu sĩ quan Không Lục VNCH, tác giả Đắc  Khanh & Màu  sắc quê hương  (  thơ, Saigon 1965), Thông Điệp
(  thơ, Saigon 19 72) , được  giải thưởng thơ cùng Bằng khen của  Tổng thống Hoa Kỳ, còn  được cựu lãnh tụ Gorbachop mời sang thăm  Mạc Tự Khoa  - vì một bài thơ nào đó PLGĐ sáng tác có hơi hướm  Glanost chi chi đó!...
Hãy yên nghỉ, và thôi thế cũng xong một đời  !(*)
----
(*) bài đăng lần  đầu .

Saigon, tháng 12 , năm 2001.
THẾPHONG