Thứ Ba, 20 tháng 2, 2024

đọc thêm:(1) ... ...PHAN LẠC GIANG ĐÔNG 1940 - 2001 - bài viết: Cao Thế Dung -- trích : tản mạn văn chương / thế phong , 22/ 12/ 2011.

 


Thứ Sáu, 23 tháng 12, 2011


                                    Thi ca  & Thi nhân : 

                     PHAN LẠC GIANG ĐÔNG

                                      (1940-2001)

 

                                CAO THẾ DUNG 



    Phan Lạc Giang Đông sinh năm 1940 tại Sơn Tây.   Em  trai  của nhà thơ Phan Lạc Tuyên.   Đã có thơ đăng trên các tạp chí trong và ngoài  Quân Đội tại Saigon.
Hiện phục vụ trong ngành Chiến Tranh Chính Trị Không Lực Việt Nam Cộng Hòa.   Biên tập viên  nguyệt san' Lý Tưởng' và' Chính Huấn' ( KQ).

Đã xuất bản:

-  Đắc Khanh & Mầu sắc Quê Hương   ( Nxb Bùi Hoàng Khải, Saigon 1967)
- Thông Điệp ( Đại Nam văn hiến xuất bản,  Saigon 1969).v.v...
-qua đời ở Huê Kỳ cuối năm 2011.

           Thơ Phan Lạc Giang Đông mới xuất hiện mấy năm gần đây.   Thơ ông tiêu biểu cho một phẫn nộ ủa tuổi trẻ đô thị miền Nam - đang là nhân chứng bất đắc dĩ của một thời nội chiến thê thảm nhất trong lịch sử dân tộc Việt.   Thi Ca trong giai đoạn này đã chuyển biến bất ngờ và lớn lao, với những hình tượng độc đáo và lạ, xuất phát từ cảnh ngộ đen tối của vận mệnh dân tộc giữa cơn nồi da sáo thịt và vong nô, từ hai chiều hướng Nam, Bắc.

            Năm 1967, cuộc chiến dang bước qua một giai đoạn thảm khốc.    Miền Bắc bị phi cơ Mỹ oanh tạc ngày đêm.   Miền Nam vẩn chịu cảnh thê thảm trong bom đạn, máu lửa, tương tranh, phân hóa và sa đọa, tham nhũng...

 Trò bá đạo vẫn được khai diễn ra từng ngày, từng giờ- từ bên này hay phía bên kia.  

 Tuổi trẻ thì bơ vơ trước một thực tại bỉ ổi trong một xã hội băng rã tận cùng. 

  Phan Lạc Giang Đông, một trong những người trẻ tuổi làm thơ - đã một lần dùng thi ca như một giải tỏa cơn dồn nén đau thương nhất của tuổi trẻ làm thơ -  đã một lần dùng thi ca như một giải tỏa cơn dồn nén đau thương nhất của tuổi trẻ và thơ, qua thi tập  " Đắc Khanh & Mầu Sắc Quê Hương"  ( 1967)  - đã trở thành thái độ biểu quyết dứt khoát thế đứng của tuổi trẻ, dù thế đứng ấy chơi vơi giữa khoảng lưng chừng, không  bám víu vào đâu, dù là một hy vong mỏng manh từ thực tại của nó.  

   Vì chính thân phận Giang Đông và gia đình  Đông đã là một lưng chừng, không biết bám víu vào đâu.   Người ở bên kia - kẻ ở bên này.   hai kẻ cùng chung một bọc  mẹ, cũng biết  làm thơ, và cùng cầm súng từng phút từng giờ sẵn sàng sát hại nhau.   Song cũng vẫn chỉ là một lưng chừng giữa tang thương phân hóa.   'Và bao giờ thì Anh về ? ' Câu hỏi  qua thơ là một tấn thảm kịch chung hồi:

                  Một đêm  cháu nhìn trăng
                  hỏi sao trăng không tỏ
                  sao trăng không ngời nữa
                  nhưng biết gì cho chú nói năng
                  rồi có một khi mẹ nhìn nắng chiều
                  hỏi sao anh mày chưa vể?
                  con biết nói sao mẹ rõ
                  gió muôn đời vẫn lang bạt phiêu du
                  một  tối cha hỏi con khi đèn vừa sáng tỏ
                  lịch sử bao đời đâu thoát nổi bon chen
                  còn biết nói sao bốn mùa đất nước
                  quay vòng tròn những tiếp nối suy tư...
                             ( Biết làm sao giãi bày).

            Thơ Phan Lạc Giang Đông hiện diện theo cơn hằn học của tuổi trẻ chưa nguôi - bóng đèn trùm lên tâm thức ta - niềm vinh dự sau chót của con người như không còn, nó đã tan biến và tuổi trẻ đuổi theo nó- cố tìm bắt lấy.   Liêm sỉ tan biến trong bom đạn và mây khói vong nô.   Và tuổi trẻ khong đành buông tay - nhưng tê liệt cùng với nông nỗi này:
               
                   Trên những cánh đồng đã khô sinh lực
                   trên những đường phố đầy bụi khói chiến tranh
                   trên mi mắt em mang từng nỗi buồn vô cớ.

               Trên những hoang tàn của mục nát dĩ vãng đã hiện hình những khuôn mặt ' dầy dạn' bất cố liêm sỉ trên quê hương ta :

                       Trên những đau thương
                       chúng còn rớt lại
                       chúng là những đứa thường xuyên phản phúc
                       thay đổi lập trường
                       thay đổi thường xuyên
                       hàng ngày tiêu phí thời giờ
                                              qua cơn đau nhức nhối anh em
                       tay bắt mặt mừng nhưng lòng dạ tối tăm
                       tàn tích của thời gian khốn hổ bóng tối kéo dài
                                                                 vì bọn chúng bao vây...
                                   ( Hãy tạo Sinh lực mới  )

              Lời phản kháng kia  chỉ là kết quả của một thảm trạng mà Giang Đông đã trải qua - bạn bè Giang Đông đã trải qua và cái chết đó như một sự trả giá cho tuổi trẻ đam mê va khát vọng làm người của tuổi trẻ:

                       Một chiếc quan tài gỗ
                       một lá cờ tổ quốc hôm nay
                       một mẹ già khốn khổ khóc thương một tình nhân
                                                   mà chưa bao giờ mày cầm tay tâm sự
                       một nén hương
                       dăm bao  thuốc thằng Cổn thằng Chiêu cho mày vội vã
                      cái chết nghèo nàn
                      cũng là cái chết
                      chỉ cần ấy hiện diện
                      mày chỉ còn ngần ấy  Yên Đình ơi
                      tao cũng muốn làm thơ ca tụng mày anh hùng cái thế...
                      tao cũng muôn làm thơ ca tụng cuộc đời  mày
                      nhưng chẳng rõ mày có hay
                      thi ca dạo này khốn cùng bẩn thỉu
                      hãy nằm yên - hãy ng cho  ngon.
                                (  Thơ cho Yên Đình )

           Người ta sẽ ngạc nhiên hơn một lần nữa : cái gì đã làm cho tuổi trẻ hôm nay già nua ?  -  Phan Lạc Giang Đông như một chứng tích của trái tim tuổi trẻ hôm nay - vỡ vụn trong cùng thẳm từ giây tơ tế bào vì phẩm cách con người hôm nay cũng xám đen như mầu bom đạn và thân phận Việtnam.

            Tuổi trẻ của Giang Đông như tuổi trẻ của những Thành Tôn, Thái Tú Hạp, Phạm Trước Viên và những Nguyên Vũ, Trang Châu- chỉ thấy mỗi ngày một thêm băng hoại trong già nua theo từng cơn đau nhức của thời vô vọng, song vẫn  phải tôn thờ một cứu cánh vô vọng.


            Nói về thơ - đơn thuần thơ trong nghệ thuật của thơ thì " Đắc Khanh & Mầu Sắc Quê Hương"  /  Phan Lạc Giang Đông chưa có gì - xét toàn tập - để có thể nói  Phan Lạc Giang Đông lá một nhà thơ của nghệ thuật thơ.   Song qua một số bài tiêu biểu niềm phẩn nộ  cho khát vọng thực sự của tuổi trẻ, Phan  Lạc Giang Đông đã nói lên được tiếng nói người bằng thanh khí của thơ và hồn thơ là phép mầu truyền đạt.

            Thơ Giang Đông thiên khuynh hướng tranh đấu, bàng bạc không khí thơ Trần Dần, Phùng Quán.   Nói đến  tranh đấu, một số người đã phủ nhận cho rằng: thơ là thơ, không có thơ nào gọi là thơ tranh đấu.   Đây là  một ngộ nhận lớn vế  quan niệm thơ.   Sự thực : Thơ hay Văn đếu có muôn vẻ, muôn mầu, biểu hiện qua muôn cách, theo nguồn cảm hứng và ý thức cùng lương năng người nghệ sĩ.   Maiakovsky hay Éluard và những Hồ Phong ( Trung quốc ), Trần Dần... đi theo cách  biểu hiện, thái độ lương năng theo vị trí và môi trường của mỗi cá thể nghệ  sĩ tương quan với thực tại .

 Lớp người trẻ làm thơ như Giang Đông cũng có cách biểu hiện riêng họ qua thơ về một thái độ, một cảm quan hay tầm nhìn, để chân nhận một thực tại. 

  Cho nên thơ  tranh đấu chỉ là một cách biểu hiện lòng khát vọng, lương năng và cho một tầm nhìn- hướng  đi tới điểm nào đó, khởi từ thực tại xã hội và quê hương.

            Đã đành thơ phải là thơ trước đ ã -- tức là phải đạt được nghệ thuật, từ cấu tạo ngôn ngữ đến hinh ảnh , thi điệu.... Maiakovsky hay Éluard tất cũng cảm thức được như thế !  

 Thi ca của họ không phải là cơn bay bổng viễn mơ, không là trăng sao tình mộng.   Thơ của họ là sự thề hiện một sự thực nào đó,  một thái độ nào đó hay là một đối kháng minht hị một ý chi nào đó.... 

Họ lựa chọn cách ấy như đường hướng tận dụng khả năng thơ của họ để hướng thơ tới một chân trời ước mơ, từ một cứu cánh đã được khẳng định để vươn tới.

             Nếu không có thơ tranh đấu, thì cũng không  có nhạc hùng tráng, không có khúc quân hành, cũng không có môn phái họa tranh đấu.   Hẳn không mấy ai không biết một Honoré Daumier ( 1808-1879, một họa sĩ  châm biếm thời danh của Pháp - một' tay tổ caricature'- Nhà thơ   Baudelaire đã từng xưng tụng Daumier như một thiên tài - H.Daumier  đã bổ túc cho tác phẩm vĩ đại của Honoré de Balzac- ( La Comédie humaine- tạm dịch' Thế thái nhân tình'.   - Daumier còn được xưng tụng như một chiến sĩ anh  dũng nhất, đã dùng thiên tài họa châm biếm, để khơi động quần chúng, kể cả giới trí thức Pháp vùng lên lật đổ chế độ quân chủ lập hiến Louis Philippe - cùng lũ tham quan thối nát.  

 Tác giả' La Comédie Humaine'  đã thảng thốt ca ngợi  :' quả thực Daumier  đã có chất Michel Ange trong máu....".   Sự nghiệp  họa của Daumier mãi mãi là sự nghiệp họa trong ý thức tranh đấu.   Dĩ nhiên, họa phải là họa trước đã, cho nên Daumier mới có chất thiên họa Michel Ange trong máu - nhưng Daumier đã dùng tài họa của ông trong chiều hướng khác, thể hiện nét họa bằng chất liệu và cách thể hiện theo đường hướng và ý chí riêng của ông." 

 ( ở Việt Nam  mấy năm gần đây, trong ý hướng khơi động quần chúng, dẫn đạo dư luận và phê bình- chàng TUÝT  trên nhật báo' Chính Luận '  đã tỏ ra có khả năng sung mãn về lọai tranh châm biếm.   

TUÝT tức họa sĩ Ngọc Dũng- một trong mấy họa sĩ thời danh hiện tại.   

 Dĩ nhiên tranh của ông bị ràng buộc với lập truờng,đường hướng tờ báo.   Nhưng nét châm biếm của ông vẫn  là nét tài tình của họa sĩ tài danh).

           Thơ cũng thế.  

 Đã có thơ tình, tất có thơ đấu tranh. 

  Thơ Phan Lạc Giang Đông trước hết thiên về khuynh hướng đấu tranh.   Mà nói đến đấu tranh tất có bạn - có thù.  

 Trong' Văn khốc giả' Bạch Cư Dị, thì chiến tranh là thù- hoà bình là bạn.   Trong ' Tân trung ngâm'  ( Bạch Cư Dị) thì Bạo chúa cùng gian thần phe đảng là đại thù- chỉ lương dân là bạn.   Thơ tranh đấu xuất phát từ đó, và ở Phan Lạc Giang Đông đã thể hiện rõ đường hướng này qua bài ' Chúng ta đứng lên mặt trời đỏ lửa':

                        chúng ta ngồi đây
                        đêm tối bủa vây
                        chung quanh ta nhiều điều làm sao nói hết
                        chung quanh ta nhiều khuôn mặt lạ
                        từng tháng ngày
                        tiếp  nối thiếu trăng sao !
                        chúng ta ngồi đây
                        cuộc chiến và
                        hòa bình nhẩy múa
                        trên từng ô vườn thửa ruộng
                       chúng ta nhìn hòa bình
                       ôi hòa bình vô cùng vĩ đại!
                       chúng ta ngóng tương lai suốt đêm dài
                       và tình thương nghiêng đổ trên vai
                       lệ có khô trên mắt già?
                                                        mắt trẻ ?
                       tóc có xanh mùa lúa mới quê hương ?
                       nắng có tươi  nở hoa
                       trên cặp sách tới trường ?
                       cánh áo em có bay vào buổi  chiều tan học...
                       bằng hữu tôi ơi !
                                  sao lặng im - sao giận hờn trách móc
                       sao không biết cười
                                  biết khóc
                                          biết yêu thương
                       sao đố kỵ còn bao trùm khắp nẻo
                       sao?
                       và sao căn bệnh thị thành đỏm dáng ngự muôn phương ?
                       sao ?
                       sao lũ hề văn nghệ còn huênh hoang thống trị
                       đầu độc nhân dân mỗi tối mỗi ngày?
                       đầu độc em thơ đẹp mái tóc mây
                       đầu độc chúng ta bằng tình yêu mại bản
                       chúng đã ru ngủ chúng ta
                       bằng độc dược ươn hèn
                       chúng bao vây ta bằng ngôn ngữ đen
                       chúng ta ở đây vào đêm thứ mấy?
                       nghe hoài giọng hát quê hương
                      chúng ta đợi chờ vào đêm thứ mấy ?
                       để nhìn ?
                       để nghĩ ?
                       để căm hờn ?
                       lời đấu tranh bỗng sáng ngời bút thép
                       trên u buồn đôi mắt em thơ
                       trên vầng trán uu tư
                       trên nụ cười em
                       buổi sáng ngoài đồng xanh núi thẳm
                       lời thơ vang tiếng cồng
                       chúng ta đã đứng lên
                       mặt trời bỗng nhiên đỏ lửa
                       ngàn triệu cánh tay tạo thành trì vững mạnh
                       trùng trùng điệp điệp thi ca
                       khi chúng ta đứng lên
                       ngôn ngữ của chúng ta
                       phải là của chúng ta

                           ( Chúng ta đứng lên mặt trời đỏ lửa ).

            Điều kiện cần và đủ cho thơ - gọi là  thơ tranh đấu là phải có LỬA  của hồn, phải có sự thiết tha quyết liệt, phải có quần- chúng- tính ( như Bạch Cư Dị, hay thơ yêu nước, trữ tình của Nguyễn Đình Chiểu).  

 Sau nữa, gọi là thơ tranh đấu thì phải khích động được lòng người, truyền cảm trong sự khích động - một sự khích động vươn lên - vùng dậy.   Dĩ nhiên, thơ Phan Lạc Giang Đông chưa đạt được toàn thể những yếu tính căn bản này.   Nhưng qua  một' Tiếng hát giữa mùa Xuân' là một Giang Đông đang đi tới:

                    em có nghe tiếng hát
                   khi đêm tan nhanh những ngày tháng u buồn
                   mầu sắc theo thương nhớ dĩ vãng
                   em có thấy xuân vê trên cỏ hoa
                   khi mùa đông tàn trên cánh môi
                   em có mùa xuân nào không
                   quê ta đã nhiều năm không cành nêu tiếng pháo
                   đêm giao thừa không ánh lửa yêu thương
                   không tiếng ngân vang ngọn tháp giáo đường
                   không hẹn hò
                   không tin tưởng
                   không
                   phải không em
                   những  nhánh cỏ nụ hoa
                   không
                   phải không em
                   cột đu sân đình vắng lời hẹn ước
                   thế hệ vươn lên không tiếng trống căm hờn
                   em có thấy xuân về thiếu lòng chân thật
                   không có những lời đơn sơ nhất trao nhau
                   em ơi mùa xuân anh đã mơ tiếng hát trên cao
                   bằng hữu vững tay sẵn sàng tiến tới
                   giữa mùa xuân có nắng đẹp dị thường
                   có ánh mắt muôn trùng qua núi rừng
                   qua xóm làng quê ta rực lửa
                  tôi đã có mùa xuân nghe nhạc reo ca
                  đón gió hạ Lào thổn thức
                  tôi đã nhận cánh xuân khổ ải
                  mất mẹ già thương nhớ đứa con xa
                  em có nghe tiếng hát giữa mùa xuân
                  có bầy chim về đậu đỉnh cao vời !
                  ngỏ tâm sự cùng mây trời tưởng nhớ
                  em - người thơ có đôi- mắt -đen- ủ- mộng- hòa- bình
                  lòng thấy tình xuân như trăm sông ngàn biển
                  em có nghe tiếng hát
                  vui hội hè đình đám
                  ý trăm nguồn hội ngộ biển đông
                  em hãy cất vang lời xưa
                 chúng ta tìm về mùa thơ ấu cũ
                 em nghe tiếng hát mùa xuân
                 những ý nghĩ tạo thành chiến lũy
                 ngọn bút thiêng tạo thành núi thành rừng
                 và ngôn ngữ tạo thành gươm thành súng
                 em ơi
                 giữa mùa xuân này
                 không còn u tối bủa vây
                 không còn bóng tử thần giết dần chúng ta
                 bằng lời bằng chữ....

                          ( Tiếng hát giữa mùa Xuân ).

        Ở trên, tôi nói Phan Lạc Giang Đông đang Đi Tới, thì chỉ là cách nói  để biểu thị khả năng truyền đạt của thơ Đông đang khơi động được một mơ ước nào đang đi tới chân trời của Ánh Sáng và ước mơ trở thành sự thực.

         Tuy nhiên, thơ Đông vẫn chưa' chín mùi'  - Ông sáng tác không đều tay và nồng độ xúc cảm, tuy có lửa, mà ngọn lửa khi bùng cao,  leo lét , bất thường . Ông cũng chưa tìm được hình tượng mới lạ, chưa đạt được quần-chung-tính cho loại thơ với ý thức đấu tranh.    Trừ một số bài đặc sắc, Phan Lạc Giang Đông vẫn còn' non'  lai nặng phần trình diễn,  thích  sử dụng ngôn từ có tính cách thống kê căm phẫn, đau khổ hơn là truyền đạt.

           Giang Đông cũng như nhiều người trẻ làm văn nghệ trong thời nội chiến ( 1967 và tiếp nối....)   đã làm được một điều - qua tiếng nói văn, thơ hoặc tiếng nhạc cho quê hương - Điều ấy ta cảm thức qua dòng tâm thanh và tiếng nói vỡ của họ - vỡ ra từ cơn nổ tung ý thưc vươn lên từ đáy đen của hiện tại- và vỡ ra từ cơn  dồn nén từng ngày, từng giờ âm thầm trong cơn hôn mê con người việt  cùng  quê hương.   

Tôi muốn nói đến nhạc một Trịnh Công Sơn - tâm  thức  người  việt  cùng  quê hương rã rời dễ vỡ như thủy tinh.

    Tôi muốn nói  đến từng ca khúc  du ca  Nguyễn Đức Quang - và tiếng thơ khởi phát tâm tư  ẩn giấu một Phan Duy Nhân ( trung niên còn khắc khoải / mộng ước chưa đầy tay  ) -- hoặc  Thành Tôn- một tiếng thơ chan chứa muối mặn  thương đau  - niềm tin dân ta như vẫn dật dờ trong nguồn thơ Thành Tôn.

-   Và ở đây, Phan Lạc Giang Đông cũng chan hòa cơn muối mặn đau thương từ một chỗ nào... tới không một chỗ nào :

                         Một chỗ nào cho chúng ta
                         Đứng với hai chân tự cường vững chỗ
                         Với lồng ngực tự do nói yêu nói ghét
                          Và không có bạn bè thù nghịch sau lưng
                          Một chỗ nào cho chúng ta
                          Bằng hữu vô tư nụ cười
                          Một chỗ nào cho chúng ta
                          Không đóng kịch cho vai tuồng hôm nay
                          Một chỗ nào cho chúng ta
                          Mà sao tôi vẫn thấy đọa đầy
                          Mà sao tôi thấy căm hờn thường trực
                          Đài danh vọng là kết quả của lươn lẹo
                          Của phỉnh phờ đau khổ gian nan
                          Một chỗ nào cho chúng ta
                          Khi chung quanh là tị hiềm nhục nhã
                          Khi những kiến thức vỉa hè
                          Hãnh diện vi những năm dối trá
                          Một chỗ nào cho chúng ta
                          Hỡi những bằng hữu
                          Sao mãi ngục tù
                          Trong suy tưởng
                          Hằng ngày kịch cỡm
                          Một chỗ nào cho chúng ta
                          Hỡi bạn ta chân thực !
                               ( Chỗ nào cho chúng ta ).

         " Chỗ nào cho chúng ta" là một trong nhiều bài thơ của  Phan Lạc Giang Đông- có một không khí, hơi  thở  nhiệt thành trước cơn băng rã đang xô đẩy tới- và ngọn lửa bốc cao khi  bầu trời đang vần vũ cơn cớ mưa to.

   Thơ Phan Lạc Giang Đông là tiếng nói lòng giận hờn không thể nguôi ngoai trong cơn phẫn nộ chung của Quê hương qua Tuổi trẻ.

         Tiếng nói Phan Lạc Giang Đông là tiếng nói thực, mang theo khát vọng.   Hốt hoảng, vội vàng, và như cố níu kéo một cái gì đang mất đi - nên tiếng nói kia , qua thơ Giang Đông mang theo suy tư vội vã, lời tình tự mệt mỏi, bấp bênh.   Thơ Giang Đông  vì thế mà thiếu chiều sâu- nhưng nhất định thơ Phan Lạc Giang Đông không thiếu lòng thành- và nhờ thế- thơ ông có hồn, cùng với ngọn lửa tim óc tuổi trẻ. [

                                              CAO THẾ DUNG

       ( trích - Văn học hiện đại / Thi Ca & Thi Nhân / Cao Thế Dung- tr. 293 - 304 

được đăng bởi khedo@outlook.com @ 22:29   0 Nhận xét

0 Nhận xét:

Đăng nhận xét

Đăng ký Đăng Nhận xét [Atom]

<< Trang chủ