THỨ BA, 14 THÁNG 2, 2017
Trần Vũ phỏng vấn Ban Mai:
"Trịnh Công Sơn/ Vết chân dã tràng'
nguồn: -- tạp chí Hợp Lưu ( Mỹ )
tựa chính, 'Phỏng vấn Ban Mai/
VẾT CHÂN DÃ TRÀNG CỦA NGƯỜI VIẾT TÙY BÚT'
VẾT CHÂN DÃ TRÀNG CỦA NGƯỜI VIẾT TÙY BÚT'
hopluu.net/
Trần Vũ phỏng vấn Ban Mai:
'Trịnh Công Sơn/ Vết chân dã tràng'
Trần Vũ phỏng vấn Ban Mai:
'Trịnh Công Sơn/ Vết chân dã tràng'
TRẦN VŨ
thực hiện
chủ bút tạp chí Hợp Lưu (2003-2005]
(epaint by Phan Nguyên)
Trần Vũ: Tập khảo luận 'Trịnh Công Sơn/ Vết chân dã tràng'; trước khi tái bản ở Hoa Kỳ (2011), đã được in trong nước; từng bị 'đình chỉ giấy phép phát hành'. Chuyện gì đã xảy ra? Có phải vì Ban Mai đã viết về nội chiến trong ca khúc 'Da vàng'?
Ban Mai: Tập biên khảo 'Trịnh công Sơn/ Vết chân dã tràng' được Nxb Lao động in năm 2008. Năm 2009, Ủy ban nhân dân tỉnh Bình định ra quyết định đình chỉ phát hành tác phẩm, trên địa bàn tỉnh -- với lý do: 'có nội dung phản ánh không khách quan, xuyên tạc sự thật lịch sử chiến tranh Việt nam, xúc phạm những trí thức + nhạc sĩ khác ...' .
Tập sách này là sự tu chỉnh, bổ sung; từ luận án 'thạc sĩ chuyên ngành văn học Việt nam'; mà tôi đã bảo vệ [vào] năm 2006. Sau khi bảo vệ đề tài với số điểm tối đa, Hội đồng bảo vệ luận văn gợi ý, 'tôi nên viết lại thành sách để công bố'.
Đến tháng 10/2008, tập sách mới hoàn thành; và, đến tay bạn đọc. Sau khi xuất bản tôi nhận được nhiều lời khích lệ của giới chuyên môn. Tháng 11/ 2008; đã có buổi giới thiệu tập sách tại Trung tâm Văn hóa Đông Tây ở Hà nội; và, được nhiều báo chí trong nước đưa tin. Khoảng cuối tháng 3/ 2009; có một bài viết của ông Nguyễn Hoàn gửi trên web 'bàn tròn Văn nghệ của Hội Nhàvăn' -- bài viết tập trung phê phán chương IV, phần 'Trịnh công Sơn + Chiến tranh Việt nam'. Cuối bài; người đọc đề nghị Cục Xuất bản thu hồi sách; nếu tôi không viết lại theo đúng quan điểm ông ta đưa ra. Tháng 4/2009, Nguyễn Hoàn đăng lại bài này trên tạp chí Sông Hương -- sau đó, ngày 8 tháng 5- 2009; ông ấy lại tiếp tục đăng trên báo Nhân dân + tạp chí ban Tuyên giáo. Đúng như anh nói, phần ca từ phản chiến mà tôi trích từ tập nhạc 'Ca khúc Da vàng/ Trịnh công Sơn', để phân tích chiến tranh Việt nam bị người đọc này lên án; khi tôi cho đây là một 'cuộc chiến tranh nội chiến'.
Trong đó có những câu nhận định, như: "Cho đến ngày nay, quan điểm về tên gọi cuộc chiến vẫn là điều tranh cãi "/ Cái bi thảm nhất là ở chỗ: cùng là người Việt nam; nhưng người Việt lại bắn giết người Việt"... . Với quan này; tôi bị chỉ trích cho là 'xuyên tạc+ phi lịch sử'.
Trên báo Nhân dân; ông ấy cho rằng cuốn sách 'phỉ báng xương máu của bao thế hệ cha anh đã ngã xuống tôi thắm nền hòa bình của đất Việt'. Có lẽ, chính vì dư luận của những bài báo đăng trên An ninh thế giới+ Nhân dân+ ban Tuyên giáo [trung ương] của bạn đọc này -- nên UBND tỉnh Bình định ra quyết định đình chỉ phát hành sách trên địa bàn Bình định.
Tuy nhiên; sau đó nxb Lao động + Trung tâm văn hóa Đông Tây ở Hà nội đòi kiện UBND tỉnh Bình định; vì đã ra quyết định không đúng chức năng+ kiểu 'phép vua thua lệ làng'+ các báo chí trong nước, ngoài nước lên tiếng; nên mọi việc cuối cùng im lặng. Sách vẫn phát hành bình thường trên toàn quốc.
Trần Vũ: Chức năng đầu tiên của một người viết, là 'ghi lại những suy nghĩ trung thực của mình'. Ban Mai có tin như nhiều nhà văn quan niệm: vì thể hiện trong tiếng Việt, văn chương Việtnam không thể tách rời khỏi 'định mệnh dân tộc'.
Ban Mai: Tôi nhớ có lần đọc ở đâu đó, hình như Buznik, thi sĩ Nga; ông đề cập việc một nhà thơ khi sáng tác không thể tách rời ngôn ngữ mẹ đẻ: "Thi nhân thuộc về thứ tiếng nào, thì nên dùng; và, cũng chỉ có thể dùng ngôn ngữ ấy để sáng tác" -- ông dẫn chứng Puskin từng dùng tiếng Pháp để làm thơ; và thất bại. Buznik nói,
sau khi Liên xô giải thể; rất nhiều nhà văn Nga ra nước ngoài; nhưng sau đó, hầu hết đã trở về -- dầu phần lớn đã có quốc tịch nước ngoài: "Tôi nghĩ đó là vì một nhà văn không thể xa rời ngôn ngữ mẹ đẻ của mình; Puskin không thể sáng tác lâu dài trong môi trường ngôn ngữ khác, cũng không thể tìm được những cảm hứng sáng tạo".
Trước ngày 30/4/1975, Trịnh công Sơn được các hãng thông tấn quốc tế mời ra nước ngoài; ông trả lời: "Việtnam là nơi duy nhất tôi có thể sống và sáng tác. Ở nước ngoài; tôi không nghe ra tiếng nhạc trong đầu mình, tôi không thể nghe được câu thơ tôi viết ra. Tôi thích đi nước ngoài; nhưng nếu ở lâu, tôi sẽ khô cạn và chết mất. Hơi ấm của dân tộc Việtnam giống như nước cần thiết cho hoa vậy."
Tôi dẫn chứng 2 trường hợp trên; để nói đến môi trường sống+ ngôn ngữ mẹ ảnh hưởng lớn như thế nào, đối với người sáng tác. Tuy nhiên; trong thời đại hoá toàn cầu ngày nay, tôi không nghĩ vậy. Người viết dù có ở nước ngoài, viết trong ngôn ngữ ngoại lại; họ vẫn thành công, nếu họ hội nhập tốt. Đơn cử như nhà văn Linda Lê, sinh 1963 ở Đà lạt; năm 1977 cô cùng mẹ sang Pháp, cha cô ở lại Việt nam. Tác phẩm của cô viết bằng tiếng Pháp, đạt nhiều giải thưởng; được dịch sang tiếng Anh, Hòa lan, Bồ đào nha + tiếng Việt. (...) (*).
Theo suy nghĩ của tôi, viết trong ngôn ngữ Việt đã hàm ngôn tính cách của một người dân Việt, dù muốn hay không muốn; trong vô thức, người viết tiếng Việt đã gắn liền với định mệnh của dân tộc mà mình sinh ra-- vì nó đã định hình trong ý thức.
--------
* - tạm lược một số chữ .(Bt)
Trần Vũ: Cũng có ý kiến nhấn mạnh tình trạng bất lực của đại đa số người viết trước thực tế đất nước. Quá nhiều xáo trộn; từ đời sống đến lý tưởng, niềm tin, đạo đức thay đổi; mà, tác phẩm của nhà văn Việt chỉ ghi lại được rất ít những biến chuyển này. Cách nhìn của Ban Mai ?
Ban Mai: Người Việt ngày nay; sáng ngủ dậy, mở, bật ti-vi, nghe tin tức VTV1; mở một tờ báo in Thanh niên, Tuổi trẻ, xem một trang báo trên mạng Vietnamnet...; thấy đầy rẫy cảnh cướp, giết, hãm hiếp, lừa gạt, tham ô ... -- đó là những tờ báo thuộc dạng nghiêm túc (không phải báo lá cải) mà vẫn phổ biến tin tức trên; điều đó cho thấy có quá nhiều xáo trộn, từ đời sống đến lý tưởng, niềm tin, đạo đức; như anh nói. Đúng vậy. Tình trạng bất lực của đại đa số nhà văn trước thực tế đất nước; không dám nói lên 'sự thật là có thật'. Tại sao như vậy? Tôi nghĩ vì hệ thống lúc này nó vậy; không cho phép phản ánh những tiêu cực; mà chỉ thích tô hồng-- nếu nói thật sẽ bị liệt vào 'sổ đen', chụp mũ là bêu riếu đất nước; là thành phần phản động bị nước ngoài giật dây v.v.
... Nhiều nhà văn 'sợ hãi, vì 'miếng cơm manh áo'; đại bộ phận không dám vượt thoát những giới hạn vô hình. Vòng phấn vô hình, nhưng trừng phạt lại cụ thể. Những tác phẩm như 'Cánh đồng bất tận'/Nguyễn Ngọc Tư là một ngoại lệ. Đơn giản; cô kể sự thật về chuyện nghiện rượu, mãi dâm, áp bức phụ nữ; về thân phận con người bé nhỏ trên cánh đồng Dơi [vây] quanh cuộc sống của cô ; chính vì khi viết, cô không hề mang ý thức 'giáo dục của cách mạng' -- nó lại đập thẳng vào mặt chúng ta cuộc sống trần trụi của một đất nước ; và, soi tỏ mọi vấn đề. Chính điều đó làm nên giá trị tác phẩm. Và, những tác phẩm như vậy; còn rất ít. Nguyễn Ngọc Tư sau đó đã phải làm kiểm điểm.
Bên cạnh đó không thể không nói đến dòng 'văn chương bên lề' -- tôi gọi 'bên lề', vì tác phẩm này tác giả tự xuất bản; không được trong nước cấp giấy phép. Phần lớn những tác phẩm này nói được phần nào những xáo trộn, biến chuyển của đất nước. Có thể thấy trong sáng tác của Cung Tích Biền -- đây là một nhà văn mạnh mẽ, không khoan nhượng, hiểu rõ việc làm. Với Cung Tích Biền, "văn chương có thể huyền ảo; nhưng trách nhiệm của 'Nhà văn' không thể là một hư ảo"-- và [tác giả] đã sống như vậy. Đất nước Việtnam dưới ngòi bút ma mị của [tác giả] hiện rõ trong Dị mộng, Qua sông, Thằng bắt quỷ, Ngoại ô Dĩ an + Linh hồn tôi, Đêm hoang tưởng, Thừa dư, Mùi của gió mùa, Một phần khí hậu, Xứ Động vật, Xứ Động vật vào ngôi, Xứ Động vật màu huyết dụ... -- tuy nhiên; những nhà văn như Cung Tích Biền là 'của hiếm'.
Trần Vũ: Văn chương Việtnam đang thiếu gì?
Ban Mai: Tôi nghĩ 'văn chương Việtnam đang thiếu những tài năng'. Chính tài năng quyết định tất cả. Khi có tài năng, người ta mới có đủ niềm tin vào ngòi bút của mình; mới có một thái độ dũng cảm, quyết liệt để tạo ra những tác phẩm ghi dấu ấn vào lịch sử. Họ sẵn sàng chấp nhận trả giá. Tôi đang nghĩ' không biết khi nào văn chương Việtnam mới có được những tác phẩm như Chốn xưa, Ngân thành cố sự của Lý Nhuệ ... hay những tác phẩm khác của các nhà văn đương đại Trung quốc; như Cao Hành Kiện, Mạc Ngôn-- nước có nhiều điểm tương đồng với Việt nam. Chúng ta chỉ mới đắp vết thương; mà chưa dám 'phẫu thuật', cắt bỏ những ung nhọt sai lầm của lịch sử -- mặc dầu trong nước có Nỗi buồn chiến tranh/Bảo Ninh; hải ngõi có Mùa biển động/Nguyễn Mộng Giác. Bên cạnh đó,'văn chương Việt nam còn thiếu trầm trọng đội ngũ phê bình văn học nhạy bén, thẳng thắn + chuyên nghiệp'. Gần đây, có những bút ký được nhiều người chú ý; như Bên thắng cuộc/Huy Đức, Đèn cù/Trần Đĩnh; vì đã nói thẳng, trung thực một thời kỳ lịch sử đã qua; theo cách nhìn của tác giả -- nhưng những tác phẩm đó 'chưa là văn chương'.
Trần Vũ: Như vậy, thế nào là một truyện ngắn 'hay'; một thể loại hầu hết các nhà văn Việt đều có nhiều, mươi sản phẩm?
Ban Mai: Với tôi, 'một truyện ngắn hay là một truyện khi đọc xong gấp sách lại; dư âm của nó vẫn còn lắng đọng'. Cói thể là một nỗi buồn, sự cô đơn, nỗi xót xa, hay niềm đau đớn ... tất cả những cảm xúc đó; chính là cái đẹp tác phẩm mang lại cho người đọc -- hơn thế nữa, nó còn buộc ta phải nghĩ mãi về vấn đề mà nó đặt ra.
Bên cạnh đó không thể không nói đến dòng 'văn chương bên lề' -- tôi gọi 'bên lề', vì tác phẩm này tác giả tự xuất bản; không được trong nước cấp giấy phép. Phần lớn những tác phẩm này nói được phần nào những xáo trộn, biến chuyển của đất nước. Có thể thấy trong sáng tác của Cung Tích Biền -- đây là một nhà văn mạnh mẽ, không khoan nhượng, hiểu rõ việc làm. Với Cung Tích Biền, "văn chương có thể huyền ảo; nhưng trách nhiệm của 'Nhà văn' không thể là một hư ảo"-- và [tác giả] đã sống như vậy. Đất nước Việtnam dưới ngòi bút ma mị của [tác giả] hiện rõ trong Dị mộng, Qua sông, Thằng bắt quỷ, Ngoại ô Dĩ an + Linh hồn tôi, Đêm hoang tưởng, Thừa dư, Mùi của gió mùa, Một phần khí hậu, Xứ Động vật, Xứ Động vật vào ngôi, Xứ Động vật màu huyết dụ... -- tuy nhiên; những nhà văn như Cung Tích Biền là 'của hiếm'.
Trần Vũ: Văn chương Việtnam đang thiếu gì?
Ban Mai: Tôi nghĩ 'văn chương Việtnam đang thiếu những tài năng'. Chính tài năng quyết định tất cả. Khi có tài năng, người ta mới có đủ niềm tin vào ngòi bút của mình; mới có một thái độ dũng cảm, quyết liệt để tạo ra những tác phẩm ghi dấu ấn vào lịch sử. Họ sẵn sàng chấp nhận trả giá. Tôi đang nghĩ' không biết khi nào văn chương Việtnam mới có được những tác phẩm như Chốn xưa, Ngân thành cố sự của Lý Nhuệ ... hay những tác phẩm khác của các nhà văn đương đại Trung quốc; như Cao Hành Kiện, Mạc Ngôn-- nước có nhiều điểm tương đồng với Việt nam. Chúng ta chỉ mới đắp vết thương; mà chưa dám 'phẫu thuật', cắt bỏ những ung nhọt sai lầm của lịch sử -- mặc dầu trong nước có Nỗi buồn chiến tranh/Bảo Ninh; hải ngõi có Mùa biển động/Nguyễn Mộng Giác. Bên cạnh đó,'văn chương Việt nam còn thiếu trầm trọng đội ngũ phê bình văn học nhạy bén, thẳng thắn + chuyên nghiệp'. Gần đây, có những bút ký được nhiều người chú ý; như Bên thắng cuộc/Huy Đức, Đèn cù/Trần Đĩnh; vì đã nói thẳng, trung thực một thời kỳ lịch sử đã qua; theo cách nhìn của tác giả -- nhưng những tác phẩm đó 'chưa là văn chương'.
Trần Vũ: Như vậy, thế nào là một truyện ngắn 'hay'; một thể loại hầu hết các nhà văn Việt đều có nhiều, mươi sản phẩm?
Ban Mai: Với tôi, 'một truyện ngắn hay là một truyện khi đọc xong gấp sách lại; dư âm của nó vẫn còn lắng đọng'. Cói thể là một nỗi buồn, sự cô đơn, nỗi xót xa, hay niềm đau đớn ... tất cả những cảm xúc đó; chính là cái đẹp tác phẩm mang lại cho người đọc -- hơn thế nữa, nó còn buộc ta phải nghĩ mãi về vấn đề mà nó đặt ra.
Cách khác, nói như Julio Cortázar,'truyện ngắn hay, giống như một cíu đấm thẳng vào mặt; làm người đọc Knock-out tức khắc'. Tôi nghĩ: 'cũng là một quan niệm độc đáo'.
Trần Vũ: Vì sao Ban Mai chọn gửi tác phẩm của mình đến các tạp chí hải ngoại; trong lúc có đến 600 tuần san, nguyệt san, bán nguyệt san+ nhật trình [nhật báo] tại quê nhà+ một rừng 'website'?
Ban Mai: Tôi tin 'bất cứ một người viết ở trong nước nào cũng thích làm việc với các chủ biên tạp chí+ các trang web ở hải ngoại; vì cảm giác được tôn trọng'. Khi bạn gửi bài, dù [được] đăng hay không; các chủ biên đều nhanh chóng phản hồi cho bạn biết. Trong khi đó, nếu bạn gửi cho các tập san trong nước; bạn không nhận được một tín hiệu gì cả, giống như viên sỏi rơi xuống hồ nước, lặn tăm. Bạn phải đợi chờ rất lâu; sau nhiều lần bạn viết thư hỏi, bạn sẽ cảm thấy bị tổn thương -- mặt khác, bài trong nước thường bị kiểm duyệt về tư tưởng, sẽ bị cắt bỏ phần này, phần khác khi đăng; nên nội dung nhiều khi không đúng với nguyên bản. (...) (*)
Trần Vũ: Vì sao Ban Mai chọn gửi tác phẩm của mình đến các tạp chí hải ngoại; trong lúc có đến 600 tuần san, nguyệt san, bán nguyệt san+ nhật trình [nhật báo] tại quê nhà+ một rừng 'website'?
Ban Mai: Tôi tin 'bất cứ một người viết ở trong nước nào cũng thích làm việc với các chủ biên tạp chí+ các trang web ở hải ngoại; vì cảm giác được tôn trọng'. Khi bạn gửi bài, dù [được] đăng hay không; các chủ biên đều nhanh chóng phản hồi cho bạn biết. Trong khi đó, nếu bạn gửi cho các tập san trong nước; bạn không nhận được một tín hiệu gì cả, giống như viên sỏi rơi xuống hồ nước, lặn tăm. Bạn phải đợi chờ rất lâu; sau nhiều lần bạn viết thư hỏi, bạn sẽ cảm thấy bị tổn thương -- mặt khác, bài trong nước thường bị kiểm duyệt về tư tưởng, sẽ bị cắt bỏ phần này, phần khác khi đăng; nên nội dung nhiều khi không đúng với nguyên bản. (...) (*)
Thời gian gần đây, tôi thường[cho] đăng bài trên tập san 'Quán Văn'; do nhà văn Nguyên Minh chủ biên
( từng chủ biên tạp chí 'Ý thức'[xb ở] Sài gòn, trước 1975). 'Quán Văn' là một tập san [do] tư nhân mới thành lập vài năm nay ở Sài gòn [chi nhánh] Nxb Thanh niên tại tp. HCM] cấp giấy phép) -- đây là một tập san thuần văn chương, quy tụ một đội ngũ nhà văn, nhà phê bình trong+ ngoài nước. (...) *
Trần Vũ: Ngoài phê bình, điểm sách+ biên khảo, Ban Mai còn xuất hiện qua thể tùy bút. Cũng như đây là thể loại tâm đắc+ chỗ trú ẩn riêng. Ban Mai thường tìm về quá khứ tuổi thơ trước 30 tháng 4: một góc sân trường, một bầu trời niên thiếu, một hiệu sách cũ; và cả 700 cây số quốc lộ 1; khi cùng gia đình tản cư từ Quy nhơn vào Sàigòn, vẫn ám ảnh hoài. Dùng chữ 'ám ảnh', vì Ban Mai không ngừng nhắc lại quá khứ -- từ những người bạn thân của cha đi tù, vì làm thơ phản cách mạng ...+ những người lính Cộng hòa tiếp tục sống trong trí nhớ... 'Ám ảnh'; nhưng Ban Mai lại dùng văn tùy bút thật nhẹ nhàng; gần như sự hô hấp của một biển thầm lặng. Có phải vì quá khứ dịu êm, mù mờ như sương; hay, vì quá khứ hứa nỗi đau, nên cần thiết viết nhẹ nhàng; để nỗi đau không bất máu ?
Ban Mai: Câu hỏi thú vị của anh cũng là câu hỏi của tôi rồi - đúng vậy; nhiều người bạn đều nói 'tôi luôn luôn hoài niệm về quá khứ, có lẽ điều đó giúp tôi 'sâu lắng' trở lại; để tận hưởng những thi vị thời trẻ; mà, giờ đây không còn nữa. Hạnh phúc gia đình trong ngôi nhà thân yêu; mà mình đã sống, cảm nhận những vi đắng xót xa, ai oán của một thời đã qua; để hiểu thêm giái trị đời sống, cảm thông số phận nghiệt ngã con người trong cuộc bể dâu.' (...) (*)
Tôi mong rằng thế hệ trẻ ngày nay hiểu được sự thật [của] quá khứ; để biết trân trọng, nâng niu cuộc sống này -- họ có quyền sống một cuộc đời tốt đẹp, như cuộc những con người ở các đất nước tiên tiến khác. ...
TRẦN VŨ
thực hiện qua điện thư
PLANO, 17 THÁNG 11-2004
------------------------
- Ban Mai là bút hiệu của Nguyễn thị Thanh Thúy, tốt nghiệp thạc sĩ Khoa học Xã hội Nhân văn -- hiện cô làm việc tại Trường Đại học Quy nhơn. Được biết đến sau khảo luận 'Trịnh công Sơn/Vết chân dã tràng'--Ban Mai còn là người viết tùy bút, với giọng văn nhẹ nhàng; thiên về cảm xúc+ hoài niệm. (TRẦN VŨ)
http://hopluu.net/2554/vet-chan-da-trang-cua-nguoi-viet-tuy-but
===================
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét