THỨ NĂM, 15 THÁNG 12, 2016
Đinh Hùng: Những bài thơ không tuổi / Thế Phong
( Nguyễn Mạnh Trinh cho đăng lại trên T.VẤN & Bạn Hữu).
Đình Hùng ( 1920- 1967 Saigon]
Năm sắc diện, năm định mềnh
DU TỬ LÊ
viết về : thế Phong, Thanh tâm Tuyền,
Tô Kiều Ngân, Bùi Giáng ...
- Tiếng Ca Bộ Lạc/ Đinh Hùng 
- nhà thơ HỒ DZẾNH:
' người in tập thơ đầu tay Đinh Hùng'
- thủ bút, chữ ký
ĐINH THỊ THỤC OANH
( Vũ Hoàng Chương phu nhân,
chị ruột Đinh Hùng)
- bài viết về Đinh Hùng
trên T-VẤN & Bạn hữu
- tác phầm Đinh Hùng
Đinh Hùng sinh năm 1920, là con út một gia đình trung lưu; gốc làng Phượng dực (tỉnh Hà Đông/ nay, Hà nội) -- từ lâu ra lập nghiệp tại Hà nội. Ông bà Phán, còn gọi là ông bà Hàn, sinh được 2 trai, 4 gái.
Trưởng nam Đinh Lân; và các chị Loan, Yến Hồng, và Đinh Thị Thục Oanh-- cô chị này hơn cậu em út 1 tuổi, chiếm được trọn vẹn tin yêu của cậu em khó tính Đinh Hùng.
Thật vậy, Đinh Hùng đã khó tính, lại ưa cô đơn. Sống trong 1 gia đình đông vui; mà, Hùng vẫn tưởng đâu là đang sống giữa chiếc đảo nhỏ nhoi; giữa một quần đảo, tứ bề xa cách. Phải chăng; vì bà Phán hoài thai nhà thơ của chúng ta ờ Manila (Philippine) -- nơi ông Phán được bổ nhiệm sang đây làm chánh văn phòng Tòa Lãnh sự Pháp, từ 1918.
Thật vậy, Đinh Hùng đã khó tính, lại ưa cô đơn. Sống trong 1 gia đình đông vui; mà, Hùng vẫn tưởng đâu là đang sống giữa chiếc đảo nhỏ nhoi; giữa một quần đảo, tứ bề xa cách. Phải chăng; vì bà Phán hoài thai nhà thơ của chúng ta ờ Manila (Philippine) -- nơi ông Phán được bổ nhiệm sang đây làm chánh văn phòng Tòa Lãnh sự Pháp, từ 1918.
(theo Tạ Tỵ/ sách đã dẫn).
Chị ruột ông, Đinh Thị Thục Oanh (sính 1919 ở Manila); còn Đinh Hùng sinh sau 1 năm-- đích thị là bà Phán đã hoài thai chàng thi sĩ bẩm sinh từ nơi quần đảo xa xôi ấy -- sau này, Vũ Hoàng Chương đã cho rằng, 'thơ của cậu em vợ; đã chịu ảnh hưởng này một cách bất ngờ; rơi rớt lạc vào dòng thơ':
... Hỡi bao quần đảo vừa ly tán
Trần tục là đâu hỡi đất bằng!
MÊ HỒN CA
vẫn theo Vũ hoàng Chương --Đinh Hùng bị cú sốc tinh thần, vào lúc 11 tuổi -- hoa khôi Đinh thị Tuyết Hồng nhảy xuống hồ Trúc Bạch tự vẫn. Cái chết của người chị trước đó; kéo theo sau tang tóc, người cha thất lộc, tuổi chưa tới 50 .
Rồi 3 năm sau; Đinh Hùng lại phài từ biệt một người chi đã lập gia đình; mà, tuổi còn rất trẻ. Người chị cả đó là Loan.
Đinh Hùng tốt nghiệp tú tài (bản xứ) -- vừa khi đó, ông lại bị cú sốc tình đầu, yêu đơn phương một chiều, nàng Kiều Hương.
- rồi nàng đi lấy chồng; hệt Tố của Vũ hoàng Chương; riêng Đinh Hùng khắc hoạ chân dung nàng, qua thơ:
Tần Hương ôi Tần Hương
Tên nàng như hoa đẹp
Chàng là bướm tơ vương
Nên chàng là Hoài Điệp
ĐƯỜNG VÀO TÌNH SỬ
Và, chẳng ngạc nhiên gì; Đinh Hùng dùng bút danh Hoài Điệp (trước); sau là Hoài-Điệp-Thứ Lang trên nhiều tiểu thuyết nhiều kỳ đăng trên báo (sau 1964) -- kể cả bút danh trào lộng Thần Đăng . Và ông còn phụ trách ban Tao đàn trên đài phát thanh Saigon, tiếng [ngâm] thơ réo rắt + giọng nói Đinh Hùng nhừa nhựa, sắc như gươm bén; phóng vào đêm tối âm vang.
Thi sĩ Bàng Bá Lân, nhà thơ tiền chiến; khi bàn về nhà thơ 'trẻ' Đinh Hùng -- ông phân tích, tâng bốc ngay, từ Bài ca man rợ -- in trong tập Giai phẩm Tự Lực văn đoàn: (Nxb Đời Nay in ấn phát hành).
"... trước hết là trí tưởng tượng phong phú của tác giả. Ông tưởng tượng ra một con người nguyên lòng sơn dã; đã từ lậu sống một đời man rợ thiên nhiên, trong núi sâu rừng thẳm; bỗng một ngày kia trở về đô thị ".
cùng đọc một đoạn trong Bài ca man rợ:
Lòng đã khác ta trở về đô thị
Bỏ thiên nhiên huyền bí của ta xưa
Bóng ta đi trùm khắp tối hoang sơ
Và chân bước nghe chuyển rung đồi suối
Lá cờ sắc vương đầy trên tóc rối
Ta khoác vai manh áo đẫm hương rừng
Rồi ta đi khi núi bốc trên lưng
Mắt hung ác và hình dung cổ quái
Trông thấy ta là cả cõi đời kinh hãi
Dòng sông con nép cạnh núi biên thùy
Đường châu thành quằn quại dưới chân đi
Xao động hết loài cỏ hoa đồng nội
Người và vật nhìn ta không dám nói
Chân lảng xa, từng cắp mắt e dè
Ta ngần ngơ nhìn theo bóng ngựa xe
Nhìn theo mãi đến khi đời lánh cả
Và ta hiện nguyên hình sơn dã ...
Tôi trích 17/ 55 câu , một trong những bài thơ -- dường như đã quá đủ biểu hiện dòng thơ lãng mạn thời tiền chiến -- mà không cần trích cả toàn bài; như Bàng bá Lân xưng tụng, tríh dẫn giới 'nhà thơ trẻ Đinh Hùng.
Vậy bài thơ đầu tiên nào của Đinh Hùng được đăng báo ? Đó là 'Đám ma tôi'; Đinh Hùng ký tên Hoài Điệp; do Nguyễn đức Chính đưa cho nxb Tân việt in -- rồi Nguyễn đức Chính lại đem thơ Đinh Hùng giới thiệu 'ông Trùm coi sóc thi đàn nxb Đời Nay', là Thế Lữ chăng?' .
Chị ruột ông, Đinh Thị Thục Oanh (sính 1919 ở Manila); còn Đinh Hùng sinh sau 1 năm-- đích thị là bà Phán đã hoài thai chàng thi sĩ bẩm sinh từ nơi quần đảo xa xôi ấy -- sau này, Vũ Hoàng Chương đã cho rằng, 'thơ của cậu em vợ; đã chịu ảnh hưởng này một cách bất ngờ; rơi rớt lạc vào dòng thơ':
... Hỡi bao quần đảo vừa ly tán
Trần tục là đâu hỡi đất bằng!
MÊ HỒN CA
vẫn theo Vũ hoàng Chương --Đinh Hùng bị cú sốc tinh thần, vào lúc 11 tuổi -- hoa khôi Đinh thị Tuyết Hồng nhảy xuống hồ Trúc Bạch tự vẫn. Cái chết của người chị trước đó; kéo theo sau tang tóc, người cha thất lộc, tuổi chưa tới 50 .
Rồi 3 năm sau; Đinh Hùng lại phài từ biệt một người chi đã lập gia đình; mà, tuổi còn rất trẻ. Người chị cả đó là Loan.
Đinh Hùng tốt nghiệp tú tài (bản xứ) -- vừa khi đó, ông lại bị cú sốc tình đầu, yêu đơn phương một chiều, nàng Kiều Hương.
- rồi nàng đi lấy chồng; hệt Tố của Vũ hoàng Chương; riêng Đinh Hùng khắc hoạ chân dung nàng, qua thơ:
Tần Hương ôi Tần Hương
Tên nàng như hoa đẹp
Chàng là bướm tơ vương
Nên chàng là Hoài Điệp
ĐƯỜNG VÀO TÌNH SỬ
Và, chẳng ngạc nhiên gì; Đinh Hùng dùng bút danh Hoài Điệp (trước); sau là Hoài-Điệp-Thứ Lang trên nhiều tiểu thuyết nhiều kỳ đăng trên báo (sau 1964) -- kể cả bút danh trào lộng Thần Đăng . Và ông còn phụ trách ban Tao đàn trên đài phát thanh Saigon, tiếng [ngâm] thơ réo rắt + giọng nói Đinh Hùng nhừa nhựa, sắc như gươm bén; phóng vào đêm tối âm vang.
Thi sĩ Bàng Bá Lân, nhà thơ tiền chiến; khi bàn về nhà thơ 'trẻ' Đinh Hùng -- ông phân tích, tâng bốc ngay, từ Bài ca man rợ -- in trong tập Giai phẩm Tự Lực văn đoàn: (Nxb Đời Nay in ấn phát hành).
"... trước hết là trí tưởng tượng phong phú của tác giả. Ông tưởng tượng ra một con người nguyên lòng sơn dã; đã từ lậu sống một đời man rợ thiên nhiên, trong núi sâu rừng thẳm; bỗng một ngày kia trở về đô thị ".
cùng đọc một đoạn trong Bài ca man rợ:
Lòng đã khác ta trở về đô thị
Bỏ thiên nhiên huyền bí của ta xưa
Bóng ta đi trùm khắp tối hoang sơ
Và chân bước nghe chuyển rung đồi suối
Lá cờ sắc vương đầy trên tóc rối
Ta khoác vai manh áo đẫm hương rừng
Rồi ta đi khi núi bốc trên lưng
Mắt hung ác và hình dung cổ quái
Trông thấy ta là cả cõi đời kinh hãi
Dòng sông con nép cạnh núi biên thùy
Đường châu thành quằn quại dưới chân đi
Xao động hết loài cỏ hoa đồng nội
Người và vật nhìn ta không dám nói
Chân lảng xa, từng cắp mắt e dè
Ta ngần ngơ nhìn theo bóng ngựa xe
Nhìn theo mãi đến khi đời lánh cả
Và ta hiện nguyên hình sơn dã ...
Tôi trích 17/ 55 câu , một trong những bài thơ -- dường như đã quá đủ biểu hiện dòng thơ lãng mạn thời tiền chiến -- mà không cần trích cả toàn bài; như Bàng bá Lân xưng tụng, tríh dẫn giới 'nhà thơ trẻ Đinh Hùng.
Vậy bài thơ đầu tiên nào của Đinh Hùng được đăng báo ? Đó là 'Đám ma tôi'; Đinh Hùng ký tên Hoài Điệp; do Nguyễn đức Chính đưa cho nxb Tân việt in -- rồi Nguyễn đức Chính lại đem thơ Đinh Hùng giới thiệu 'ông Trùm coi sóc thi đàn nxb Đời Nay', là Thế Lữ chăng?' .
Tư liệu này do Vũ Hoàng Chương tiết lộ; và, qua một nguồn khác; lại cho rằng 'Thạch Lam mới là người giới thiệu Đinh Hùng (tác giả+ tác phẩm) với' ông Trùm Thế Lữ'.
câu chuyện được kể lại:
"Khi Thạch Lam xuất bản 'Hànội 36 phố phường'; tác giả đang ở trong 1 ngõ rất sâu thuộc làng Trung Phụng (ngoại ô Hà nội) -- nơi này cũng là một đất [có] nhiều ma quái, đẫm lệ --như có những bộ xương khô cùng lưỡi hái dài nanh ác luẩn quất trong lùm cây khế to đùng; cả cây cam âm u của trại Trung Phụng..."
Lại nói về Thạch Lam-- mỗi khi lên phố, phải đi qua nhà ông bà Phán. (bố mẹ Đinh Hùng). Biết vậy, Đinh Hùng nghĩ cách kế; để làm quen được với nhà văn nổi danh nhóm Tự Lực văn đoàn. Ông bèn viết một lá thư; kèm bài văn có tự đề 'Thịt chó'; rồi chặn đường gặp được Thạch Lam-- trao cho đọc+ xin ý kiến.
Thế rồi: có một buổi, Thạch Lam ghé vào nhà Đinh Hùng. Lần này 'nhà thơ trẻ 'sửng sốt; gây được một ấn tượng tốt đẹp khó quên trong đời. Dần dà, Thạch Lam làm quen thân Đinh Hùng hơn; ông đưa bạn trẻ đến trụ sở nxb Đời nay, ở phố Quán Thánh-- rồi giới thiệu hết lời về Đinh Hùng với Thế Lữ, Khái Hưng, cả Nhất Linh nữa -- toàn 'tay tổ' nhóm Tự Lực văn đoàn.
Và sau [cùng]; chính Thế Lữ là người nâng đỡ đích thực sự nghiệp văn thơ đầu đời nhà thơ trẻ-- chính Đinh Hùng tự-sự-kể:
"Hồi đó; mỗi khi làm xong bài thơ nào, tôi thường tìm đến Thế Lữ; để đọc cho ông nghe. Lần nào cũng vậy, nghe xong; ông lắc đâu, bào: "Chưa được, cậu cần phải chịu khó hơn nữa." Tôi buồn quá, vì tự ái nổi dậy; nghĩ thế nào cũng phải làm cho được 1 bài thơ hay. Không lẽ cứ để cho Thế Lữ chê hoài..."
Hồi ấy, Đinh Hùng đang yêu thầm một cô đầu trẻ ở phố Khâm thiên -- khi tác giả làm xong bài 'Kỳ nữ'; liền đem đến khoe với Thế Lữ. Thi sĩ 'ông Trùm/ thơ Đời nay' thông cảm tính háo thắng bạn trẻ; đọc ngay, im lâng hồi lâu; chậm rãi, phán :
"... được lắm! cậu nên làm theo thể loại này."
Thế là 'Mê hồn ca' được hình thành từ thời kỳ đó.
Qua một thời gian tham gia Kháng chiến ở khu IV -- bỗng một ngày kia; khăn gói lẩn trốn về Thành (Hànội) lại gặp được ngay Hồ Dzếnh (chồng hiện tại bà Nhật (*), làm chủ hiệu sách Bình Minh (26 phố Huế; ở góc phố Huế + Reinach) . Hồ Dzếnh đọc xong, nhận in ngay 'Mê hồn ca'. Khi đang xúc tiến in gần xong; thì, Hội Nghị Genève 1954 Việt Minh + Pháp ký hiệp định chia đôi Việt nam -- thì Mê hồn ca chung số phận.
Kẻ bỏ tiền in không có cơ hội phát hành ở ngoài Bắc (không di cư vào Nam); ở lại, sau làm 'thợ khuôn đúc rất giỏi cho nhà máy Cơ khí Hà nội,gần bệnh viện Bạch mai'/ theo hồi ký Tồng Văn Công).
-và, Hổ Dzếnh giao cho tác giả cả trăm tập 'Mê hồn ca'. Khi vào Sài gòn rồi , tác giả vừa tự phát hành, vừa bán, vừa tặng.
câu chuyện được kể lại:
"Khi Thạch Lam xuất bản 'Hànội 36 phố phường'; tác giả đang ở trong 1 ngõ rất sâu thuộc làng Trung Phụng (ngoại ô Hà nội) -- nơi này cũng là một đất [có] nhiều ma quái, đẫm lệ --như có những bộ xương khô cùng lưỡi hái dài nanh ác luẩn quất trong lùm cây khế to đùng; cả cây cam âm u của trại Trung Phụng..."
Lại nói về Thạch Lam-- mỗi khi lên phố, phải đi qua nhà ông bà Phán. (bố mẹ Đinh Hùng). Biết vậy, Đinh Hùng nghĩ cách kế; để làm quen được với nhà văn nổi danh nhóm Tự Lực văn đoàn. Ông bèn viết một lá thư; kèm bài văn có tự đề 'Thịt chó'; rồi chặn đường gặp được Thạch Lam-- trao cho đọc+ xin ý kiến.
Thế rồi: có một buổi, Thạch Lam ghé vào nhà Đinh Hùng. Lần này 'nhà thơ trẻ 'sửng sốt; gây được một ấn tượng tốt đẹp khó quên trong đời. Dần dà, Thạch Lam làm quen thân Đinh Hùng hơn; ông đưa bạn trẻ đến trụ sở nxb Đời nay, ở phố Quán Thánh-- rồi giới thiệu hết lời về Đinh Hùng với Thế Lữ, Khái Hưng, cả Nhất Linh nữa -- toàn 'tay tổ' nhóm Tự Lực văn đoàn.
Và sau [cùng]; chính Thế Lữ là người nâng đỡ đích thực sự nghiệp văn thơ đầu đời nhà thơ trẻ-- chính Đinh Hùng tự-sự-kể:
"Hồi đó; mỗi khi làm xong bài thơ nào, tôi thường tìm đến Thế Lữ; để đọc cho ông nghe. Lần nào cũng vậy, nghe xong; ông lắc đâu, bào: "Chưa được, cậu cần phải chịu khó hơn nữa." Tôi buồn quá, vì tự ái nổi dậy; nghĩ thế nào cũng phải làm cho được 1 bài thơ hay. Không lẽ cứ để cho Thế Lữ chê hoài..."
Hồi ấy, Đinh Hùng đang yêu thầm một cô đầu trẻ ở phố Khâm thiên -- khi tác giả làm xong bài 'Kỳ nữ'; liền đem đến khoe với Thế Lữ. Thi sĩ 'ông Trùm/ thơ Đời nay' thông cảm tính háo thắng bạn trẻ; đọc ngay, im lâng hồi lâu; chậm rãi, phán :
"... được lắm! cậu nên làm theo thể loại này."
Thế là 'Mê hồn ca' được hình thành từ thời kỳ đó.
Qua một thời gian tham gia Kháng chiến ở khu IV -- bỗng một ngày kia; khăn gói lẩn trốn về Thành (Hànội) lại gặp được ngay Hồ Dzếnh (chồng hiện tại bà Nhật (*), làm chủ hiệu sách Bình Minh (26 phố Huế; ở góc phố Huế + Reinach) . Hồ Dzếnh đọc xong, nhận in ngay 'Mê hồn ca'. Khi đang xúc tiến in gần xong; thì, Hội Nghị Genève 1954 Việt Minh + Pháp ký hiệp định chia đôi Việt nam -- thì Mê hồn ca chung số phận.
Kẻ bỏ tiền in không có cơ hội phát hành ở ngoài Bắc (không di cư vào Nam); ở lại, sau làm 'thợ khuôn đúc rất giỏi cho nhà máy Cơ khí Hà nội,gần bệnh viện Bạch mai'/ theo hồi ký Tồng Văn Công).
-và, Hổ Dzếnh giao cho tác giả cả trăm tập 'Mê hồn ca'. Khi vào Sài gòn rồi , tác giả vừa tự phát hành, vừa bán, vừa tặng.
---------
* - bà Nhật là bà góa; vợ của cố thi sĩ Trần Trung Phương, chuyên làm thơ thiếu nhi .
(xem thêm ở Lược sử văn nghệ Việt nam/ NHÀ VĂN TIẾN CHIẾN / Thế Phong /Nxb Vàng Son/ Saigon 1974).
(TP chú thích: 14 /12/2016)
Đinh Hùng lam 'chủ soái Tao Đàn'; từ 7 giờ tối hàng đêm; réo rắt giọng ngâm thơ của]nhiều tài tử, nghệ sĩ tài danh; nào là Quách Đàm, Hoàng Thư, Tô Kiều Ngân, nữ ca sĩ Thái Hằng+ Hồ Điệp, nữ nghệ sĩ có một giọng ngâm thơ thật đặc biệt, sáng giá !
- cuối năm 1967; có một câu chuyện như giai thoại thật trớ trêu xảy ra -- khi chủ soái Tao Đàn mặc complet xam chững chạc; vừa hoàn thành thâu thanh, bước ra khỏi Đài Phát thanh Saigon --bỗng nhiên một cô gái chặn lại, hỏi:
- ... thưa ông, có phải ông là thi sĩ Đinh Hùng?
- phải, chính tôi-- Đinh Hùng đáp.
người vừa lên tiếng hỏi chủ soái ban Tao Đàn, là một cô mặc đầm; nói năng lễ độ, miệng cười tươi.-- mới nghe đến câu thứ 2; thì Đinh Hùng ngỡ ngàng; khi bị hỏi:
- ông có nhớ 3 câu thơ mà ông vừa ngâm trên ban Tao đàn tối thứ 2 không?
- nhớ chứ, đó là 3 câu vè nói về Án sát, Tuần phủ ... chứ gì? Đinh Hùng đáp.
- rất đúng thưa ông; và bắt đấu bằng: "thứ nhất rắn hổ mang hoa/ thứ 2 Trần Tán ... / thứ 3 Bùi Bành"; có phải vậy không ạ -- mà ông có biết Trấn Tán ... là ai không nhỉ?
Đinh Hùng chưa kịp trả lời; nét mặt duyên dáng cô gái biến sắc; chuyển sang 'tông' khác -- cúi xuống lấy chiếc guốc dưới chân trái, nện thẳng vào đầu nhà thơ:
- Trần tán là Trần Tán Bình, ông nội tôi. Bố tôi là con cụ Tuần Bình, nhà văn Trọng Lang- Trấn Tán Cửu-- chắc ông có biết?
- khoảng 1980, tôi đọc cáo phó trên báo Sài Gòn Giải Phóng; chỉ thấy đăng tên ông Trần tán Cửu qua đời, mới biết là nhà văn tiền chiến Trọng Lang- Trần Tán Cửu đã chết .( báo Sài Gòn Giải Phóng (TPHCM) không cho phép đăng bút danh Trọng Lang. ( có lẽ, dù là nhà văn tiền chiến; nhưng đã bỏ miền Bắc, di cư vào Nam .) . (TP)
-nói xong; bỏ chiếc guốc vào chân trái; bước ra xe rất nhanh -- một sĩ quan mặc đồ trận chờ [sẵn] ngoài lể đường; chở trên xe gắn máy, đi mất tăm.
- thấy Đinh Hùng lấy tay ôm đầu máu, Hoàng Thư (?) dìu vào quán phở 44 đối diện Đài. Hỏi han; Hoàng Thư cho biết [viên] sĩ quan chở cô em phang guốc vào đầu Đinh Hùng -- đó là trung úy Trần Tán Đỉnh, trưởng nam nhà văn tiến chiến Trọng Lang. ( tên thật Trần Tán Cửu.)
Rồi [có] một buổi trưa thứ 7; trước cửa nhà số 38 đường Tú Xương (Saigon 3), trường Cán sự Xã hội Caritas-- tôi đến đây đón Cao Mỵ Nhân ; và gặp Đinh Hùng vẫn trong bộ cánh 'complet xám' tự khai,
"... ông đón ai; còn tôi đón nàng thơ có phương danh Hoài Diệu. [Này 'toa' còn nhớ vụ tôi bị phang guốc vào đầu 'moa' ở trước đài Phát Thanh không nhỉ ?. Đáng lý 'toa' phải lãnh nguyên cái guốc mới phải; thế mà 'moa' đã phải nhận thay 'toa' rồi đấy. Chỉ vì 3 câu vè 'phải gió cắn răng' trong sách 'Nhà văn tiền chiến' ... của 'toa'; 'moa' cho ngâm trên Tao đàn-- mà giờ này, cái đấu của 'moa' còn u một cục."
Năm 1961, Đinh Hùng được giải 1 'Giải thưởng văn chương toàn quốc'; vì tập thơ Đường vào tình sử/ Đinh Húng; không chỉ thơ hay + sách in quá đẹp (linograph) tại Kim Lai ấn quán; còn có lời Tựa đinh kèm của 'thi sĩ' Đoàn Thêm. Tay này đậu cử nhân Luật thời Tây; nay, đương kim phó đổng lý phủ tổng thống Ngô đinh Diệm.'Ngài thi sĩ' còn là tác giả tập thơ Nhạc dế + dịch sách lý luận về thơ, về hội họa rất có giá trị v.v. ...
Dư luận phê 'ngầm';
" ... có bác Phó Đổng lý Phủ Tổng thống, Đoàn Thêm đề 'tựa' 'Đường vào tình sử' của Đinh Hùng;'bố' thằng nào dám tự ý lắc đầu không bỏ phiếu 'thuận'.
Cùng nghe Du Tử Lê, tác giả Năm sắc diện năm định mệnh', viết về Đinh Hùng, Bùi Giáng, Tô Kiều Ngân, Thanh Tâm Tuyền và Thế Phong (Saigon 1965) kể về giai thoại nào; mà Đinh Hùng dễ được bỏ phiếu thuận; để 'ẵm' chót lọt Giải Thơ toàn quốc của tống thống Diệm ?
Trước tiên, phải nói tới sách in đẹp; bây giờ chỉ có Nam Chi Tùng Thư --Lãng Nhân giám đốc + tổng quản lý kỹ thuật Nguyễn Doãn Vượng mà thôi.
'Anh là thi sĩ, được lắm ! làm thơ , thơ có hay không là một chuyện; nhưng phải có tiền in thơ cho đẹp vào; thì mới dễ lọt mắt ban giám khảo ... Nếu không sẵn tiền lắm; thì anh kiếm được người 'sáng giá' viết tựa-- như cỡ ông phó đổng lý tổng thống phủ Đoàn Thêm chẳng hạn; thì mới 'ăn giải' được.'
[Có tiền rồi] để in thơ-- sắp chữ linograph --, tư nhân chỉ có Kim lai ấn quán; ắt phải có Bìnhg nguyên quân; nhưng là ai đây?
xin trả lời ngay;
- ông Đoàn Thêm, tác gỉa thi tập 'Nhạc dế'; chuyên viên hàng đầu viết diễn văn cho tổng thống [Ngô đình] Diệm đọc -- và Đinh Hùng muốn in thơ ở Kim Lai ấn quán; ắt phải 'cậy ông ta đề tựa.
vẫn theo Du Tử Lê; hồi đó Thế Phong gặp Đoàn Thêm, đã nói ngay:
- ... anh Đinh Hung rất buồn; khi phải 'cậy' anh đề tựa.
Đoàn Thêm trả lời:
- ... đó là tự ý Đinh Hùng cậy nhờ tôi ...
Thế Phong 'bồi' thêm:
- ... thế mà, thực sự anh ấy không cảm thấy sung sướng một chút nào?!
Gần đây; khi hỏi về chuyện ấy, chính miệng Đinh Hùng tiết lộ cho Du Tử Lê hay 'viết tựa kia là ngoài ý muồn Đinh Hùng' .
Thật ra, chẳng phải ông Đoàn Thêm bắt buộc phải có 'tựa' -- nhưng muốn được in thơ tại Kim Lai Ấn Quán; thì phải nhờ tới Đoàn quân thôi. Cùng năm; Đinh Hùng gửi Đường vào tình sử dự Giải Văn Chương Toàn Quốc; thì, ban giám khảo bộ môn Thơ, là 'học giả' Đông Hồ + thi sĩ Thanh Tâm Tuyền; cả 2 bỏ phiếu tán thánh Đinh Hùng chiếm giải 1.
Trước khi trình phủ Tổng thống 'ngự lãm'; theo tôn ti phép vua; phải qua ông Ngô Trọng Hiếu. (bộ trưởng Bộ Công Dân Vụ).
nhưng ...
lại phải thêm chữ 'nhưng' -- ban giám khảo Thơ gửi bản đề nghị đề cử Đinh Hùng xứng đáng chiếm giải 1-- thì giám khảo viên Phạm Đình Tân (ban khác) nhất nhất không đồng tình 'treo giải quán quân Bộ môn Thơ cho Đinh Hùng'. Bởi; Phạm Đình Tân còn là chủ soái 'cái gọi là' Tinh Việt văn đoàn' + chủ nhiệm tuần báo Văn đàn + 'ỷ' có bác sĩ Trần Kim Tuyến (văn hữu hồi xưa trong nhóm) nay giám đốc Sở Nghiên cứu chính trị- xã hội (một tên khác: Mật vụ ) --ông Tuyến từng dịch sách Định mệnh con người, do Nxb Văn Đàn in ấn. [từ Hà Nội xa xưa ].
do vậy; Phạm Đình Tân muốn 'cậy nhờ' ông Trần kim Tuyến 'kính chuyển tờ phúc trình Mật' lên tổng thống Ngô Đình Diệm. (đó là ý kiến 'riêng' của Tinh Việt văn đoàn' là không đồng tình treo Giải 1 Thơ về tay tay tác giả tác phầm 'Đường vào tình sử'.)
Tổng thống Diệm đọc xong phúc trình; cho gọi ngay ông Lê văn Thái (tự Thái Trắng, phụ tá ông Trần Kim Tuyến) vào dinh. Tổng thống phán:
- ... sao treo 'giải Thơ' cho một cuốn như 'ni' ... ?
ông Lê văn Thái (cánh tay phải bác sĩ Tuyến, chánh sở Mật vụ) hoảng hốt-- vì đãđọc hay'chưa hề đọc bao giờ 'Đường vào tình sử' thì không ai hay biết.
- dù có đọc rồi, tôi (Du Tử Lê) chắc ngưởi ấy chẳng hiểu gì ...?
và, ông Lê văn Thái cáo từ, đi giật lùi cho tới cửa], cúi đầu, khất Tổng thống phúc trình đầy đù sau.
vẫn theo Du Tử Lê (tác giả 'Năm Sắc Diện Năm Định mệnh ( sách đã dẫn)-- ông Lê Văn Thái bèn 'mò' ra La Pagode (ngã 4 Lê Thánh Tôn+ đường Tự Do); hy vọng gặp được Thế Phong, chàng ta thường ngồi cà-phê cùng bạn bè tại đây. Tay này thường ăn sáng; với bánh kẹp Le Croque Monsieur+ ly cà phê đen nóng 'tổ bố' -- ấy là khi rủng rỉnh quý kim) -- Du Tử Lê viết vậy.
Từ lâu, 'Quán Cái Chùa' vẫn là nơi gặp gỡ của anh em làm văn chương. Tìm ai, chúng ta (vẫn lời Du Tử Lê) chỉ cần sáng sáng; hoặc, chiều chiều ra đây là gặp thôi. Và 'Thái Trắng' [hiện nay sống ở San Diégo/ Mỹ] đã gặp được Thế Phong thật.
Đinh Hùng lam 'chủ soái Tao Đàn'; từ 7 giờ tối hàng đêm; réo rắt giọng ngâm thơ của]nhiều tài tử, nghệ sĩ tài danh; nào là Quách Đàm, Hoàng Thư, Tô Kiều Ngân, nữ ca sĩ Thái Hằng+ Hồ Điệp, nữ nghệ sĩ có một giọng ngâm thơ thật đặc biệt, sáng giá !
- cuối năm 1967; có một câu chuyện như giai thoại thật trớ trêu xảy ra -- khi chủ soái Tao Đàn mặc complet xam chững chạc; vừa hoàn thành thâu thanh, bước ra khỏi Đài Phát thanh Saigon --bỗng nhiên một cô gái chặn lại, hỏi:
- ... thưa ông, có phải ông là thi sĩ Đinh Hùng?
- phải, chính tôi-- Đinh Hùng đáp.
người vừa lên tiếng hỏi chủ soái ban Tao Đàn, là một cô mặc đầm; nói năng lễ độ, miệng cười tươi.-- mới nghe đến câu thứ 2; thì Đinh Hùng ngỡ ngàng; khi bị hỏi:
- ông có nhớ 3 câu thơ mà ông vừa ngâm trên ban Tao đàn tối thứ 2 không?
- nhớ chứ, đó là 3 câu vè nói về Án sát, Tuần phủ ... chứ gì? Đinh Hùng đáp.
- rất đúng thưa ông; và bắt đấu bằng: "thứ nhất rắn hổ mang hoa/ thứ 2 Trần Tán ... / thứ 3 Bùi Bành"; có phải vậy không ạ -- mà ông có biết Trấn Tán ... là ai không nhỉ?
Đinh Hùng chưa kịp trả lời; nét mặt duyên dáng cô gái biến sắc; chuyển sang 'tông' khác -- cúi xuống lấy chiếc guốc dưới chân trái, nện thẳng vào đầu nhà thơ:
- Trần tán là Trần Tán Bình, ông nội tôi. Bố tôi là con cụ Tuần Bình, nhà văn Trọng Lang- Trấn Tán Cửu-- chắc ông có biết?
- khoảng 1980, tôi đọc cáo phó trên báo Sài Gòn Giải Phóng; chỉ thấy đăng tên ông Trần tán Cửu qua đời, mới biết là nhà văn tiền chiến Trọng Lang- Trần Tán Cửu đã chết .( báo Sài Gòn Giải Phóng (TPHCM) không cho phép đăng bút danh Trọng Lang. ( có lẽ, dù là nhà văn tiền chiến; nhưng đã bỏ miền Bắc, di cư vào Nam .) . (TP)
-nói xong; bỏ chiếc guốc vào chân trái; bước ra xe rất nhanh -- một sĩ quan mặc đồ trận chờ [sẵn] ngoài lể đường; chở trên xe gắn máy, đi mất tăm.
- thấy Đinh Hùng lấy tay ôm đầu máu, Hoàng Thư (?) dìu vào quán phở 44 đối diện Đài. Hỏi han; Hoàng Thư cho biết [viên] sĩ quan chở cô em phang guốc vào đầu Đinh Hùng -- đó là trung úy Trần Tán Đỉnh, trưởng nam nhà văn tiến chiến Trọng Lang. ( tên thật Trần Tán Cửu.)
Rồi [có] một buổi trưa thứ 7; trước cửa nhà số 38 đường Tú Xương (Saigon 3), trường Cán sự Xã hội Caritas-- tôi đến đây đón Cao Mỵ Nhân ; và gặp Đinh Hùng vẫn trong bộ cánh 'complet xám' tự khai,
"... ông đón ai; còn tôi đón nàng thơ có phương danh Hoài Diệu. [Này 'toa' còn nhớ vụ tôi bị phang guốc vào đầu 'moa' ở trước đài Phát Thanh không nhỉ ?. Đáng lý 'toa' phải lãnh nguyên cái guốc mới phải; thế mà 'moa' đã phải nhận thay 'toa' rồi đấy. Chỉ vì 3 câu vè 'phải gió cắn răng' trong sách 'Nhà văn tiền chiến' ... của 'toa'; 'moa' cho ngâm trên Tao đàn-- mà giờ này, cái đấu của 'moa' còn u một cục."
Năm 1961, Đinh Hùng được giải 1 'Giải thưởng văn chương toàn quốc'; vì tập thơ Đường vào tình sử/ Đinh Húng; không chỉ thơ hay + sách in quá đẹp (linograph) tại Kim Lai ấn quán; còn có lời Tựa đinh kèm của 'thi sĩ' Đoàn Thêm. Tay này đậu cử nhân Luật thời Tây; nay, đương kim phó đổng lý phủ tổng thống Ngô đinh Diệm.'Ngài thi sĩ' còn là tác giả tập thơ Nhạc dế + dịch sách lý luận về thơ, về hội họa rất có giá trị v.v. ...
Dư luận phê 'ngầm';
" ... có bác Phó Đổng lý Phủ Tổng thống, Đoàn Thêm đề 'tựa' 'Đường vào tình sử' của Đinh Hùng;'bố' thằng nào dám tự ý lắc đầu không bỏ phiếu 'thuận'.
Cùng nghe Du Tử Lê, tác giả Năm sắc diện năm định mệnh', viết về Đinh Hùng, Bùi Giáng, Tô Kiều Ngân, Thanh Tâm Tuyền và Thế Phong (Saigon 1965) kể về giai thoại nào; mà Đinh Hùng dễ được bỏ phiếu thuận; để 'ẵm' chót lọt Giải Thơ toàn quốc của tống thống Diệm ?
Trước tiên, phải nói tới sách in đẹp; bây giờ chỉ có Nam Chi Tùng Thư --Lãng Nhân giám đốc + tổng quản lý kỹ thuật Nguyễn Doãn Vượng mà thôi.
'Anh là thi sĩ, được lắm ! làm thơ , thơ có hay không là một chuyện; nhưng phải có tiền in thơ cho đẹp vào; thì mới dễ lọt mắt ban giám khảo ... Nếu không sẵn tiền lắm; thì anh kiếm được người 'sáng giá' viết tựa-- như cỡ ông phó đổng lý tổng thống phủ Đoàn Thêm chẳng hạn; thì mới 'ăn giải' được.'
[Có tiền rồi] để in thơ-- sắp chữ linograph --, tư nhân chỉ có Kim lai ấn quán; ắt phải có Bìnhg nguyên quân; nhưng là ai đây?
xin trả lời ngay;
- ông Đoàn Thêm, tác gỉa thi tập 'Nhạc dế'; chuyên viên hàng đầu viết diễn văn cho tổng thống [Ngô đình] Diệm đọc -- và Đinh Hùng muốn in thơ ở Kim Lai ấn quán; ắt phải 'cậy ông ta đề tựa.
vẫn theo Du Tử Lê; hồi đó Thế Phong gặp Đoàn Thêm, đã nói ngay:
- ... anh Đinh Hung rất buồn; khi phải 'cậy' anh đề tựa.
Đoàn Thêm trả lời:
- ... đó là tự ý Đinh Hùng cậy nhờ tôi ...
Thế Phong 'bồi' thêm:
- ... thế mà, thực sự anh ấy không cảm thấy sung sướng một chút nào?!
Gần đây; khi hỏi về chuyện ấy, chính miệng Đinh Hùng tiết lộ cho Du Tử Lê hay 'viết tựa kia là ngoài ý muồn Đinh Hùng' .
Thật ra, chẳng phải ông Đoàn Thêm bắt buộc phải có 'tựa' -- nhưng muốn được in thơ tại Kim Lai Ấn Quán; thì phải nhờ tới Đoàn quân thôi. Cùng năm; Đinh Hùng gửi Đường vào tình sử dự Giải Văn Chương Toàn Quốc; thì, ban giám khảo bộ môn Thơ, là 'học giả' Đông Hồ + thi sĩ Thanh Tâm Tuyền; cả 2 bỏ phiếu tán thánh Đinh Hùng chiếm giải 1.
Trước khi trình phủ Tổng thống 'ngự lãm'; theo tôn ti phép vua; phải qua ông Ngô Trọng Hiếu. (bộ trưởng Bộ Công Dân Vụ).
nhưng ...
lại phải thêm chữ 'nhưng' -- ban giám khảo Thơ gửi bản đề nghị đề cử Đinh Hùng xứng đáng chiếm giải 1-- thì giám khảo viên Phạm Đình Tân (ban khác) nhất nhất không đồng tình 'treo giải quán quân Bộ môn Thơ cho Đinh Hùng'. Bởi; Phạm Đình Tân còn là chủ soái 'cái gọi là' Tinh Việt văn đoàn' + chủ nhiệm tuần báo Văn đàn + 'ỷ' có bác sĩ Trần Kim Tuyến (văn hữu hồi xưa trong nhóm) nay giám đốc Sở Nghiên cứu chính trị- xã hội (một tên khác: Mật vụ ) --ông Tuyến từng dịch sách Định mệnh con người, do Nxb Văn Đàn in ấn. [từ Hà Nội xa xưa ].
do vậy; Phạm Đình Tân muốn 'cậy nhờ' ông Trần kim Tuyến 'kính chuyển tờ phúc trình Mật' lên tổng thống Ngô Đình Diệm. (đó là ý kiến 'riêng' của Tinh Việt văn đoàn' là không đồng tình treo Giải 1 Thơ về tay tay tác giả tác phầm 'Đường vào tình sử'.)
Tổng thống Diệm đọc xong phúc trình; cho gọi ngay ông Lê văn Thái (tự Thái Trắng, phụ tá ông Trần Kim Tuyến) vào dinh. Tổng thống phán:
- ... sao treo 'giải Thơ' cho một cuốn như 'ni' ... ?
ông Lê văn Thái (cánh tay phải bác sĩ Tuyến, chánh sở Mật vụ) hoảng hốt-- vì đãđọc hay'chưa hề đọc bao giờ 'Đường vào tình sử' thì không ai hay biết.
- dù có đọc rồi, tôi (Du Tử Lê) chắc ngưởi ấy chẳng hiểu gì ...?
và, ông Lê văn Thái cáo từ, đi giật lùi cho tới cửa], cúi đầu, khất Tổng thống phúc trình đầy đù sau.
vẫn theo Du Tử Lê (tác giả 'Năm Sắc Diện Năm Định mệnh ( sách đã dẫn)-- ông Lê Văn Thái bèn 'mò' ra La Pagode (ngã 4 Lê Thánh Tôn+ đường Tự Do); hy vọng gặp được Thế Phong, chàng ta thường ngồi cà-phê cùng bạn bè tại đây. Tay này thường ăn sáng; với bánh kẹp Le Croque Monsieur+ ly cà phê đen nóng 'tổ bố' -- ấy là khi rủng rỉnh quý kim) -- Du Tử Lê viết vậy.
Từ lâu, 'Quán Cái Chùa' vẫn là nơi gặp gỡ của anh em làm văn chương. Tìm ai, chúng ta (vẫn lời Du Tử Lê) chỉ cần sáng sáng; hoặc, chiều chiều ra đây là gặp thôi. Và 'Thái Trắng' [hiện nay sống ở San Diégo/ Mỹ] đã gặp được Thế Phong thật.
Và, Thái Trắng dạm ý; thì Thế Phong trả lới đại để:
- ... đem Bàng Bá Lân so với Đinh Hùng, ai là người xứng đáng chiêm giải quán quân Thơ năm nay ư? Kẻ xứng đáng thì không thể là Bàng Bá Lân được; mà phải là Đinh Hùng -- bởi lẽ ' Đinh Hùng trúng giải là làm vinh dự cho giải Thơ; còn giải thưởng thì không thể tạo vinh dự cho Đinh Hùng được!.
Sau cùng, Hôi đồng giám khảo văn chương Tổng thống năm 1961, đề bạt Đinh Hùng chính thức nhận giải 1 -- lại còn được bầu làm đại diện viết diễn từ đọc trước quan khách vào ngày tổng thống treo giải tại dinh Độc lập. Và, 'gà thơ dự giải của Bàng Bá Lân', xuất 'chuồng' Tinh Việt Văn Đoàn' (Thiên Chúa giáo)-- 'chủ xị' là Phạm Đình Tân thả 'gà' tranh giải thơ; bay vụt ra -- chẳng mấy chốc bị đánh bật ra ngoài lề, một cách không thương tiếc.
Bài thơ Kỳ nữ của Đinh Hùng được Thế Lữ khen, từ thời mới vào nghề; liệu có thể gọi là 'một bài thơ hay' ? Thật ra thì không hay lắm; ít ra cũng là 'điểm tựa',cho tác giả tin khả năng thi ca bước đầu không tệ lắm đâu? Có những câu:
Có con đường sao mọc lúc ta đi
Cả chiều sương mây phủ lối ta về
Khắp vũ trụ bỗng vô cùng thương nhớ
Vì người em có bao phép nhiệm mầu
Một sợi tóc đủ làm nên mê hoặc
Ta đặt Em lên ngai thờ Nữ sắc ...
hoặc; rất 'mô-nô-tôn' như trong 'Thần Tụng':
"... Mây lòng vương giả bơ vơ từ thuở suy vong nửa cuộc giao tranh xảy đến tâm tình gỗ đá, kẻ phong sương, người lữ quán đã chưa kinh kỳ ảo tưởng, đã xoay nghiêng gác phấn lầu son. Từng điểm tinh anh lang thang những chiều tái tạo, bốn mùa hôn phối hiện lên thanh sắc cỏ cây, màu quân tử, nét văn khô, tuy chẳng cơn mưa móc từ bi cũng bừng nở ...
-xu hướng thơ Đinh Hùng -- đó là thơ viết theo hướng hoai vọng cá nhân. Và, chưa có một thi sĩ nào đem cái riêng tư sâu kín phản ánh qua thơ trung thực hơn Đinh Hùng -- hoặc nói một cách khác -- thơ ông đầy tính chất thần kỳ, ma quái; ý tưởng càng quái đản; nào hồn ma siêu phách, thế giới âm ty --nhưng thơ tình yêu lại rất cuồng nhiệt cụ thể.
- đôi khi thôi; đọc thơ Đinh Hùng, người đọc hình dung được trong đầu 'cái thế giới vàng son, cung ngà, điện ngọc'; như phảng phất đâu đây:
Gió trắng ngự uyển buồn sâu sắc
Thử bước vào cung xem cung điện ma
Đinh Hùng thường bị ám ảnh,luẩn quẩn : 'thơ chàng thi nhân của lầu son, gác tia, xưa kia thích than mây, khóc gió-- thì nay đã không còn! Bây giờ thế kỷ XX, chàng đành chấp nhận mặc bộ complet từ phương Tây du nhập, dấn thân đời trần tục ta bà -- [vẫn không thể quên thế giới hồng hoang!.
Bùi Giáng, một thi nhân rât gần Đinh Hùng qua thi ca -- lại rất khác biệt với con người ngoài đời. Đinh Hùng bình thường trong đời sống nhân sinh; còn Bùi Giáng nửa điên, nửa tỉnh --riêng lần này đánh giá thi tài Đinh Hùng lại rất tỉnh. (hoặc thời-đoạn-sống này; Bùi Giáng chưa mê điên chăng?)
" ... Đinh Hùng là thi sĩ muốn khám phá một nẻo đường đưa tới thế giới hồng hoang; nơi đây con người trút bỏ hết hình hài, thể phách, tinh anh cũ; mà đắm mình trong một bầu không khí ảo huyền, trác tuyệt, đầy những sương lá phong thần. Thi sĩ quên mối lo eo sèo thế sự. Cuộc sống tủi buồn của nhân thế đã xa biết bao ! Tiếng cười, tiếng khóc ở đây; có những âm vang kỳ ảo: " Trận cười tan hợp núi sông/ Còn mơ kỳ thú lạ lùng cỏ hoa/ Hy trường đổi lớp phong ba/ Mượn tay ngụy tạo xoá nhòa biển dâu ... "
Nỗi buồn tiếc nuối thế giới hồng hoang; từ thế kỷ nào vẫn lẩn quất trong tâm can Đinh Hùng --nét dị biệt khác hẳn thơ Vũ Hoàng Chương . Nỗi buồn trừu tượng mênh mnag, siêu thưc cách ảo hóa, ngông cuồng vô lối; "sinh ra lần thế kỷ". Thơ Vũ Hoàng Chương già cỗi, ảo mộng; người đọc dễ nhìn được 'tương lai sớm lụi tàn'. Còn thơ Đinh Hùng trẻ trung, tươi, duyên dáng, ngây thơ, sâu sắc hồn nhiên dung dị :
...Trời hồng chắc má em tươi
Nước trong, chắc miệng em cười thêm xinh
Em đi hoài cảm một mình
Hia lòng riêng, để mối tình cô đơn ...
Phút xuất thế đối với thi nhân; tuy tác giả muốn trốn chạy thế sự đa tạp, ngổn ngang; để chui mình sâu trong vỏ ốc -- thi nhân sẽ không còn muốn sống hòa nhập với xã hội -- nếu có, thi nhân muốn được nhìn là người từ một bộ lạc xa xôi, nay phiêu lãng về thăm:
Qua xứ ma sấu ta mất trí
Thiêu đi tập sách vẽ hoa nguyền
Với tình yêu; Đinh Hùng trân trọng, lại si mê cuồng dại tới mất trí -- và chung thủy đến tận cùng! Tỷ dụ bài 'Gửi người dưới mộ' -- nàng thơ ngoài đời là Liên. Thời kỳ này ông đang theo học ở Trường Bưởi, Nàng Liên là mối tình đầu [của] ĐinhHùng chăng? Nàng qua đời vào mùa thu -- khiến thi nhân nuối tiếc, nhớ thương; đêm đêm nguyện cầu, khóc nàng:
...Trời cuối thu rồi em ở đâu
Nằm bên đất lạnh chắc em sầu
Thu ời! đánh thức hồn ma dậy
Ta muốn vào thăm nấm mộ sâu
Em mất về đâu, mộng về đâu?
Đêm đêm ta nguyện với ta cầu ...
Ở một tác phẩm văn xuôi khác 'Đốt lò hương cũ' (Saigon, 1971).
- ... đem Bàng Bá Lân so với Đinh Hùng, ai là người xứng đáng chiêm giải quán quân Thơ năm nay ư? Kẻ xứng đáng thì không thể là Bàng Bá Lân được; mà phải là Đinh Hùng -- bởi lẽ ' Đinh Hùng trúng giải là làm vinh dự cho giải Thơ; còn giải thưởng thì không thể tạo vinh dự cho Đinh Hùng được!.
Sau cùng, Hôi đồng giám khảo văn chương Tổng thống năm 1961, đề bạt Đinh Hùng chính thức nhận giải 1 -- lại còn được bầu làm đại diện viết diễn từ đọc trước quan khách vào ngày tổng thống treo giải tại dinh Độc lập. Và, 'gà thơ dự giải của Bàng Bá Lân', xuất 'chuồng' Tinh Việt Văn Đoàn' (Thiên Chúa giáo)-- 'chủ xị' là Phạm Đình Tân thả 'gà' tranh giải thơ; bay vụt ra -- chẳng mấy chốc bị đánh bật ra ngoài lề, một cách không thương tiếc.
Bài thơ Kỳ nữ của Đinh Hùng được Thế Lữ khen, từ thời mới vào nghề; liệu có thể gọi là 'một bài thơ hay' ? Thật ra thì không hay lắm; ít ra cũng là 'điểm tựa',cho tác giả tin khả năng thi ca bước đầu không tệ lắm đâu? Có những câu:
Có con đường sao mọc lúc ta đi
Cả chiều sương mây phủ lối ta về
Khắp vũ trụ bỗng vô cùng thương nhớ
Vì người em có bao phép nhiệm mầu
Một sợi tóc đủ làm nên mê hoặc
Ta đặt Em lên ngai thờ Nữ sắc ...
hoặc; rất 'mô-nô-tôn' như trong 'Thần Tụng':
"... Mây lòng vương giả bơ vơ từ thuở suy vong nửa cuộc giao tranh xảy đến tâm tình gỗ đá, kẻ phong sương, người lữ quán đã chưa kinh kỳ ảo tưởng, đã xoay nghiêng gác phấn lầu son. Từng điểm tinh anh lang thang những chiều tái tạo, bốn mùa hôn phối hiện lên thanh sắc cỏ cây, màu quân tử, nét văn khô, tuy chẳng cơn mưa móc từ bi cũng bừng nở ...
-xu hướng thơ Đinh Hùng -- đó là thơ viết theo hướng hoai vọng cá nhân. Và, chưa có một thi sĩ nào đem cái riêng tư sâu kín phản ánh qua thơ trung thực hơn Đinh Hùng -- hoặc nói một cách khác -- thơ ông đầy tính chất thần kỳ, ma quái; ý tưởng càng quái đản; nào hồn ma siêu phách, thế giới âm ty --nhưng thơ tình yêu lại rất cuồng nhiệt cụ thể.
- đôi khi thôi; đọc thơ Đinh Hùng, người đọc hình dung được trong đầu 'cái thế giới vàng son, cung ngà, điện ngọc'; như phảng phất đâu đây:
Gió trắng ngự uyển buồn sâu sắc
Thử bước vào cung xem cung điện ma
Đinh Hùng thường bị ám ảnh,luẩn quẩn : 'thơ chàng thi nhân của lầu son, gác tia, xưa kia thích than mây, khóc gió-- thì nay đã không còn! Bây giờ thế kỷ XX, chàng đành chấp nhận mặc bộ complet từ phương Tây du nhập, dấn thân đời trần tục ta bà -- [vẫn không thể quên thế giới hồng hoang!.
Bùi Giáng, một thi nhân rât gần Đinh Hùng qua thi ca -- lại rất khác biệt với con người ngoài đời. Đinh Hùng bình thường trong đời sống nhân sinh; còn Bùi Giáng nửa điên, nửa tỉnh --riêng lần này đánh giá thi tài Đinh Hùng lại rất tỉnh. (hoặc thời-đoạn-sống này; Bùi Giáng chưa mê điên chăng?)
" ... Đinh Hùng là thi sĩ muốn khám phá một nẻo đường đưa tới thế giới hồng hoang; nơi đây con người trút bỏ hết hình hài, thể phách, tinh anh cũ; mà đắm mình trong một bầu không khí ảo huyền, trác tuyệt, đầy những sương lá phong thần. Thi sĩ quên mối lo eo sèo thế sự. Cuộc sống tủi buồn của nhân thế đã xa biết bao ! Tiếng cười, tiếng khóc ở đây; có những âm vang kỳ ảo: " Trận cười tan hợp núi sông/ Còn mơ kỳ thú lạ lùng cỏ hoa/ Hy trường đổi lớp phong ba/ Mượn tay ngụy tạo xoá nhòa biển dâu ... "
Nỗi buồn tiếc nuối thế giới hồng hoang; từ thế kỷ nào vẫn lẩn quất trong tâm can Đinh Hùng --nét dị biệt khác hẳn thơ Vũ Hoàng Chương . Nỗi buồn trừu tượng mênh mnag, siêu thưc cách ảo hóa, ngông cuồng vô lối; "sinh ra lần thế kỷ". Thơ Vũ Hoàng Chương già cỗi, ảo mộng; người đọc dễ nhìn được 'tương lai sớm lụi tàn'. Còn thơ Đinh Hùng trẻ trung, tươi, duyên dáng, ngây thơ, sâu sắc hồn nhiên dung dị :
...Trời hồng chắc má em tươi
Nước trong, chắc miệng em cười thêm xinh
Em đi hoài cảm một mình
Hia lòng riêng, để mối tình cô đơn ...
Phút xuất thế đối với thi nhân; tuy tác giả muốn trốn chạy thế sự đa tạp, ngổn ngang; để chui mình sâu trong vỏ ốc -- thi nhân sẽ không còn muốn sống hòa nhập với xã hội -- nếu có, thi nhân muốn được nhìn là người từ một bộ lạc xa xôi, nay phiêu lãng về thăm:
Qua xứ ma sấu ta mất trí
Thiêu đi tập sách vẽ hoa nguyền
Với tình yêu; Đinh Hùng trân trọng, lại si mê cuồng dại tới mất trí -- và chung thủy đến tận cùng! Tỷ dụ bài 'Gửi người dưới mộ' -- nàng thơ ngoài đời là Liên. Thời kỳ này ông đang theo học ở Trường Bưởi, Nàng Liên là mối tình đầu [của] ĐinhHùng chăng? Nàng qua đời vào mùa thu -- khiến thi nhân nuối tiếc, nhớ thương; đêm đêm nguyện cầu, khóc nàng:
...Trời cuối thu rồi em ở đâu
Nằm bên đất lạnh chắc em sầu
Thu ời! đánh thức hồn ma dậy
Ta muốn vào thăm nấm mộ sâu
Em mất về đâu, mộng về đâu?
Đêm đêm ta nguyện với ta cầu ...
Ở một tác phẩm văn xuôi khác 'Đốt lò hương cũ' (Saigon, 1971).
Sau khi Đinh Hùng qua đời được 4 năm; nhà xuất bản Nhân sinh thâu thập nhiều bài viết trên các báo cho xuất bản --[những bài viết về bạn văn mà] tác giả qua đời trước ông; qua tựa bài 'Gửi người bạn bên kia trần lụy' :
" Cái tin cả bầy văn tinh tối nay họp tại nhà Bạch Liên; (không biết có phải Bạch Liên + Liên là 1, của mối tình đấu Đinh Hùng chăng?) với những tên tuổi như Nhất Linh, Khái Hưng, Thế Lữ, Thạch lam v.v.... Thâm Tâm, Vũ Trọng Can, Tô Ngọc Vân, Lê Văn Trương, Vũ Xuân Tự v.v...(thời tiền chiến) và Chế Vũ [Hồ Xuân Tịnh], Quách Thoại v.v... (thời hậu chiến). "
Theo tôi, một bài thơ viết theo lối 'thơ xuôi' -- bài thơ xuôi duy nhất của Đinh Hùng, là 'Hoài niệm'. Có thể [nói lớn tiếng mà] không sợ lầm: 'thơ tự do Đinh Hùng' có ý tưởng thật phóng khoáng; lối diễn đạt không theo qui luật nào -- mà cả đời [làm thơ]; Đinh Hùng' chỉ làm theo qui luật có sẵn' :
(..........................)
" Cái tin cả bầy văn tinh tối nay họp tại nhà Bạch Liên; (không biết có phải Bạch Liên + Liên là 1, của mối tình đấu Đinh Hùng chăng?) với những tên tuổi như Nhất Linh, Khái Hưng, Thế Lữ, Thạch lam v.v.... Thâm Tâm, Vũ Trọng Can, Tô Ngọc Vân, Lê Văn Trương, Vũ Xuân Tự v.v...(thời tiền chiến) và Chế Vũ [Hồ Xuân Tịnh], Quách Thoại v.v... (thời hậu chiến). "
Theo tôi, một bài thơ viết theo lối 'thơ xuôi' -- bài thơ xuôi duy nhất của Đinh Hùng, là 'Hoài niệm'. Có thể [nói lớn tiếng mà] không sợ lầm: 'thơ tự do Đinh Hùng' có ý tưởng thật phóng khoáng; lối diễn đạt không theo qui luật nào -- mà cả đời [làm thơ]; Đinh Hùng' chỉ làm theo qui luật có sẵn' :
(..........................)
... Bạn là người chung tình
Gần nhau không hẹn
Lòng giữ nguyên hương hoa bình minh
Bên đèn tâm sự
Bạn với tôi như đôi hình viễn xứ
Đôi bóng phù du
Không dưng mà thương nhớ
Không đâu mà ngẩn ngơ
Rủ bướm chim theo vào giấc ngủ
Thả sầu trên con thuyền mây đưa
Trời giăng sao tỏ
Cửa phòng tôi bỏ ngỏ
Giấc mộng tôi hững hờ
Ta biết giăng buồn ngày ta còn nhò
Ai biết ta buồn vì lòng ngây thơ ?
Nhìn cuộc đời
Tin rằng hạnh ngộ
Bạn yêu giăng và tôi yêu gió
Cười nụ cười đơn sơ ...
(.......................................)
HOÀI NIỆM BẦY VĂN TINH
Đinh Hùng qua đời lúc 5 giờ sáng 24/8/1967 tại Nhà thương Bình Dân; và, trước đó vài ngày, tôi có ghé lại thăm ;Đinh Hùng ngồi trên đệm chiếc giường một; bụng trương to chẳng khác thiếu phụ ôm bụng trống, sửa soạn lâm bồn. Bệnh nhân được chuyển tới Nhà thương Bình dân -- [ấy là] nhờ bác sĩ Phạm Biểu Tâm đích thân lái xe hơi đưa Đinh Hùng từ Bệnh viện Cộng Hoà sang đây; để chính bác sĩ giám đốc chăm sóc; theo dõi tình hình sức khỏe của Đinh Hùng.
Giáo sư bác sĩ Phạm Biểu Tâm tốt bụng, hào sảng, có lòng với bạn văn chương; không chỉ với Đinh Hùng mà thôi. Bảy năm trước; ông là bác sĩ điều trị ung thư gan cho chủ soái Nguyễn Đức Quỳnh (nhóm Hàn Thuyên tiền chiến) một cách tận tình.
Tôi còn nhớ như in; gặp tôi, Đinh Hùng hỏi:
- Bao giờ ông vào Không quân; nhớ là' ngày đầu tiên mặc bộ đồ treilli, thì nhớ vào trình diện tôi đầu tiên nhé'. [khác hẳn những lần trước, Đinh Hùng xưng hô 'toa' và 'moa'.]
- [cái] giọng the thé; chỉ Đinh Hùng có -- mà không thễ lẫn với bất cứ ai; từ âm vang, tiết tấu, giọng điệu; kể cả lời giới thiệu chủ soái Tao đàn (tôi thường nối điêu đùa cợt; 'tao đàn, mày hát, nó nghe' -- đến lần đầu tiên tôi vô Saigon (trước 4 ngày Điện Biên Phủ thất thủ) -- chúng tôi vào sàn nhảy Lê Uyên , tren đường Tổng đốc Phương (Châu Văn Liêm, quận 5 bây giờ) -- vẫn là giọng the thé Đinh Hùng vang lên mừng rỡ; [khi] gặp cô 'ca-ve' quen . Đinh Hùng người nhỏ thó, mặc complet khiêu vũ, như cuộn tròn muốn bay lên; thì cô vũ nữ kềm lại. Hình như lần ấy, thi sĩ 'tài tử' Thái Thủy rủ đi; lẽ đương nhiên 'nhân viên hành chính trong ban Tao Đàn chi 'địa'.
Lại nhớ tới một đêm của đầu năm 1965, tôi ngồi trong Câu lạc bộ Trại huấn luyện Cát Lở (Vũng Tàu); thì đâu đây [văng vẳng] tiếng Đinh Hùng giới thiệu: "chương trình Tao đàn bữa nay giới thiệu cô X...(xin lỗi, quên tên ngâm sĩ) trinh bày bài thơ 'Soi gương' của Thế Phong" . (bài lục bát đăng trên tạp chí Tân Phong/Nguyễn Thị Vinh chủ nhiệm).
vẫn là cái giọng the thé của Đinh Hùng, sau 11 năm.
Có một lần nữa; tôi đến phòng vợ chồng Đinh Hùng thuê trên lầu 1, số 7b đường Trần Văn Thạch (nay, Nguyễn Hữu Cầu, quận 1). Từ phòng 'áp' chót; anh thong dong đi bộ ra tiếp tôi; dáng điệu bơ phờ; có lẽ chưa đủ 'cữ thuốc' (thuốc phiện) chăng?
cầm theo tập thơ Đường vào tình sử (bản Liên tài)+ lời đề tặng + chữ ký từ 1961-- (năm anh được Giải thưởng thơ tổng thống VNCH) nét chữ rồng bay, phượng múa điệu nghệ -- đặc biệt 'chữ đề tặng ...(mực đen) Thế Phong. ( mực hồng)'.
Đài phát thanh Saigon loan tin Đinh Hùng qua đời -- bạn văn đi đưa tang Đinh Hùng gần như đông đủ; nhưng thiếu một tên lính Không quân [Đỗ Mạnh Tường] đang mặc đồ trận 'ắc ê' bài học quân sự căn bản-- mà 'chú lính mới' không dám mạnh miệng xin cấp trên cấp phép xuất trại; để đi đưa Đinh Hùng tới nơi an nghỉ cuối cùng. Không biết 'Nàng Hoài Diệu'; bữa nào mà anh đi đón vào một chiều thứ 7 -- trước cửa nhà số 38 Tú Xương.
có mặt đưa tiễn ?
Tạp chí Văn (Nguyễn Đình Vượng chủ nhiệm + lái báo + Trần Phong Giao, thư ký gom bài) ra mắt một số đặc biệt về Đinh Hùng.
Gồm nhiều bài chiêu niệm: Bàng Bá Lân, Vũ Hoàng Chương (2 bài diễn thuyết các ngày 8/10 + 8/12/ 1967), Mai Thảo, Trần Tuấn Kiệt, Thanh Nam, Thái Thủy, Kiên Giang- Hà Huy Hà, Huy Quang, Phan Lạc Phúc, Văn Quang, Tô Kiều Ngân, Tiểu Nguyên Tử vv...
chỉ một bài 'potin' ngắn của Dương Tấn Trương là 'giá trị nhất' mà thôi. (theo tôi). Luật sư Dương Tấn Trương viết báo. qua bút danh Tiểu Nguyên Tử từng sống ở Hà nội; khoảng thời gian Tự lực văn đoàn hoạt động báo chí sôi nổ\+ văn chương rôm rả (1932- 1942) -- luật sư Trương quen biết nhiều bạn văn, như Thế Lữ, Khái Hưng, TCHYA, Lãng Nhân v.v. -- mà lại không biết Đinh Hùng;
"... Đinh Hùng nổi tiếng về sau. Và sau ngày di cư, dân chúng miền Nam mới biết được thi sĩ Đinh Hùng; qua đài Phát thanh (...) Giọng ngâm hơi ngọng -- vì lưỡi hơi ngắn; nhưng tứ thơ dồi dào, lời văn ngạt ngào; khiến cho tất cả thính giả, nghĩ là toàn dân biết đến Đinh Hùng. Tiểu Nguyên Tử chỉ quen biết với Đinh Hùng sau này; vì Đinh Hùng bị chủ đất đưa ra Tòa; đòi dỡ căn nhà một chái của nhà thơ. Đinh Hùng nhờ một luật sư thân với Tiểu Nguyên Tử; như bóng với hình, bênh vực. Và sau khi luật sư thành công; Đinh Hùng trả công bằng một bức tranh vẽ ...'CÁI XÓM NHÀ LÁ' ấy , do một bạn họa sĩ tạo nên; theo lời của thi sĩ yêu cầu. Bức tranh ấy hiện đang còn được treo tại phòng giấy luật sư; ngay cửa chánh. Rồi lại hay tin Đinh Hùng bệnh nặng, Đinh Hùng chết. Và là một đám tang long trọng. (...) Ở xứ người, một thi sĩ ở trong địa vị Đinh Hùng; nghĩa là chẳng những nổi danh vị một tập thơ, mà lại còn ... nổi tiếng qua Đài phát thanh -- như Jean Cocteau chẳng hạn -- đã được giàu có trong lúc sống. Và, sung sướng trọng đãi từ ngày nổi danh cho đến... mấy chục năm sau ngày chết. Xứ ta; thi sĩ hữu tài chỉ được trọng đãi sau ngày chết ... Nhứt là nhờ ngày chết ấy; lại lọt trong thời kỳ bầu cử [tổng thống+ phó tổng thống] ..."
chỉ một bài 'potin' ngắn của Dương Tấn Trương là 'giá trị nhất' mà thôi. (theo tôi). Luật sư Dương Tấn Trương viết báo. qua bút danh Tiểu Nguyên Tử từng sống ở Hà nội; khoảng thời gian Tự lực văn đoàn hoạt động báo chí sôi nổ\+ văn chương rôm rả (1932- 1942) -- luật sư Trương quen biết nhiều bạn văn, như Thế Lữ, Khái Hưng, TCHYA, Lãng Nhân v.v. -- mà lại không biết Đinh Hùng;
"... Đinh Hùng nổi tiếng về sau. Và sau ngày di cư, dân chúng miền Nam mới biết được thi sĩ Đinh Hùng; qua đài Phát thanh (...) Giọng ngâm hơi ngọng -- vì lưỡi hơi ngắn; nhưng tứ thơ dồi dào, lời văn ngạt ngào; khiến cho tất cả thính giả, nghĩ là toàn dân biết đến Đinh Hùng. Tiểu Nguyên Tử chỉ quen biết với Đinh Hùng sau này; vì Đinh Hùng bị chủ đất đưa ra Tòa; đòi dỡ căn nhà một chái của nhà thơ. Đinh Hùng nhờ một luật sư thân với Tiểu Nguyên Tử; như bóng với hình, bênh vực. Và sau khi luật sư thành công; Đinh Hùng trả công bằng một bức tranh vẽ ...'CÁI XÓM NHÀ LÁ' ấy , do một bạn họa sĩ tạo nên; theo lời của thi sĩ yêu cầu. Bức tranh ấy hiện đang còn được treo tại phòng giấy luật sư; ngay cửa chánh. Rồi lại hay tin Đinh Hùng bệnh nặng, Đinh Hùng chết. Và là một đám tang long trọng. (...) Ở xứ người, một thi sĩ ở trong địa vị Đinh Hùng; nghĩa là chẳng những nổi danh vị một tập thơ, mà lại còn ... nổi tiếng qua Đài phát thanh -- như Jean Cocteau chẳng hạn -- đã được giàu có trong lúc sống. Và, sung sướng trọng đãi từ ngày nổi danh cho đến... mấy chục năm sau ngày chết. Xứ ta; thi sĩ hữu tài chỉ được trọng đãi sau ngày chết ... Nhứt là nhờ ngày chết ấy; lại lọt trong thời kỳ bầu cử [tổng thống+ phó tổng thống] ..."
(nhật báo Dân Chúng, số 1004/ ngày 4/9/ 1967.)
Và quả thật khi giã từ cuộc đời ; thì ra đi chỉ một mình -- tất cả để lại sau lưng; có ai mang theo được gì !
Tôi lẩm nhẩm mây câu nhớ được, từ bài thơ Hoài niệm; [dành tặng lại chính tác giả] 'văn tinh Đinh Hùng' ('văn tinh'/ chữ của Đinh Hùng-- TP chú thich) -- ngay ở bãi cỏ quân trường -- nơi lính tráng bị cấm trại 100%, vào dịp bầu cử tồng thống+ phó tổng thống VNCH/ liên danh Nguyễn Văn Thiệu + Nguyễn Cao Kỳ:
... Ai cười? Ai nói? Ai xênh ca
Lênh đênh nước biển trăng nhòa
Những vì sao lạ đã xa xuống gần
Trồi buồn giáng điệu giai nhân
Trái đất xoay vần -- đứng lặng mà nghe
Rạt rào sóng nhạc pha lê
Đêm tàn, núi đổ -- Ra đi một mình ...
Và quả thật khi giã từ cuộc đời ; thì ra đi chỉ một mình -- tất cả để lại sau lưng; có ai mang theo được gì !
Tôi lẩm nhẩm mây câu nhớ được, từ bài thơ Hoài niệm; [dành tặng lại chính tác giả] 'văn tinh Đinh Hùng' ('văn tinh'/ chữ của Đinh Hùng-- TP chú thich) -- ngay ở bãi cỏ quân trường -- nơi lính tráng bị cấm trại 100%, vào dịp bầu cử tồng thống+ phó tổng thống VNCH/ liên danh Nguyễn Văn Thiệu + Nguyễn Cao Kỳ:
... Ai cười? Ai nói? Ai xênh ca
Lênh đênh nước biển trăng nhòa
Những vì sao lạ đã xa xuống gần
Trồi buồn giáng điệu giai nhân
Trái đất xoay vần -- đứng lặng mà nghe
Rạt rào sóng nhạc pha lê
Đêm tàn, núi đổ -- Ra đi một mình ...
HOÀI NIỆM/ thơ ĐINH HÙNG
Thế Phong
SAIGON 1997
(30 TẾT CANH DẦN, CHUẨN BỊ ĐÓN TÂN XUÂN TÂN MÃO/ SAO NHỚ ĐINH HÙNG LẠ THƯỜNG!)
- bài đăng lại - đọc lại, có thêm bớt -- 4/7/ 2022 )
=============
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét