VIRGIL GHEORGHIU

Bố ngồi bên cạnh Bé, không ngớt ngắm Bé, bố tư lự lắm. Bé có vẻ rất bằng lòng, rất sung sướng với chiếc kem. Bé không còn một đòi hỏi nào, một mơ ước nào khác! Vậy thì bố có nên cứ mua cho Bé cái mà bố bảo là còn “hơn cả kem không?” Bố bỗng thấy những nét phả phê hớn hở trên mặt Bé mờ dần, nhường chỗ cho nhũng nét phụng phịu thèm muốn hôm nào bố và mẹ dắt Bé đi xem búp bê Tiệp-khắc ở cửa hàng Mậu dịch Tràng–Tiền. 

Lần thứ nhất Bé nhìn thấy những búp bê to và đẹp đến thế, biết thức biết ngủ. Bé thích nhất cái con bê có hai đuôi sam vắt vẻo như Bé. Nó cũng có áo mới bằng vải hoa như Bé. Bé bảo mẹ mở tủ lấy bê cho Bé mang về. Mẹ sùy: “Phải có tiền mua chứ”. Bé trỏ vào túi tay của mẹ: “Tiền trong ấy đấy thôi.” Bố bảo: “Ngần ấy không đủ, phải có nhiều hơn thế.” Bé đứng ngẩn người, gọi thầm bê: “Bê ơi! Bê ra đây với tôi... tôi cho ăn kem”. Bê bị nhốt trong tủ kính, không nhúc nhích. Bé thương bê quá, thèm bê hơn thèm kem. Nhưng phải nhiều tiền mới mua được bê thì… chịu thôi. 

Những việc, những lời xẩy ra quanh Bé, lọt vào tai Bé đã làm cho Bé biết được rằng: những cái gì nhiều tiền thì bố, mẹ chưa mua được, còn đợi để chính phủ giàu đã, nhân dân giàu đã. Đến Bé muốn ăn hai chiếc kem, bố cũng bảo: “Hạn quà cho con chỉ có một trăm thôi, đợi chính phủ giàu, nhân dân giàu, con tha hồ ăn.” Bé quay lại hỏi bố: “Bố ơi! Thế bao giờ chính phủ giàu, nhân dân giàu hả bố?” Bố thuận miệng đáp: “Ít nữa thôi.” 

Ít nữa thôi với Bé là lâu lắm. Bé thì muốn có bê ngay bây giờ. Bé cứ đứng thần ra ngắm. Bố mẹ giục không đi. Mẹ sốt ruột doạ: “Này người ta sắp đóng cửa hàng đấy. Hay Bé ở đây một mình với búp bê.” Bé yêu bê thật, nhưng ở đây một mình với bao nhiêu cái lạ này, lỡ bị nhốt vào cái tủ như bê thì Bé chịu thôi, sợ lắm. Bé đành thủi thủi theo bố mẹ đi. Chỗ lông mày giao nhau lửng đỏ, triệu chứng Bé chỉ chờ cơ hội là khóc. 

Về nhà, Bé cũng còn ngơ ngẩn nhớ Búp-bê, ôm cái gối dài của Bé nựng nịu. Tối đi ngủ Bé không rời con búp bê tưởng tượng. Bố mẹ suy nghĩ lắm. Mẹ chép miệng: “Tội nghiệp, nó thèm con búp bê quá, chắc ngủ mê cũng thấy.” Vì chuyện con búp bê, bố, mẹ mới nhận ra một điều là lấy nhau chín năm rồi, đã có mụn con là bé đấy, lên bảy tuổi, đã biết về nhau tất cả mọi nỗi khổ cực vất vả, nhất là từ trong cuộc phát động quần chúng hồi đầu năm ngoái ở quê nhà, cả bố cũng được về phối hợp đấu tranh, thế mà vẫn còn một cái khổ mẹ chưa nói với bố. 

Mẹ kể: “Chả phải bây giờ ra Hà Nội công tác, em mới được ngắm búp bê to như thế này đâu. Em nhìn thấy từ ngày xưa, em chỉ nhỉnh hơn cái Bé nhà ta một hai tuổi. Nhìn con búp bê của con lão chủ đồn điền ấy mà. Bố con nó về chơi đồn điền, búp bê để ngoài ô tô hòm, cửa kính đóng kín. Em trèo lên bệ xe nhìn vào. Con búp bê to như đứa bé mới đẻ. Em nghĩ giá được bế một cái, nhịn ăn cả tháng cũng được. Bất đồ, mải ngắm thì bố con thằng chủ điền ra, mở cửa xe đằng trước, leo lên. Em chỉ còn kịp ngồi thụp xuống bệ, chưa nhảy được ra thì thằng chủ mở máy cho xe chạy, hất em ngã sóng xoài xuống đường, đầu va vào đá toạc mảng to, còn cái sẹo đây này.” 

Mẹ nhấc bàn tay bố, luồn qua tóc sau ót, sờ chiếc sẹo, tóc không bao giờ mọc nữa. Mẹ nghe tiếng ực ực, không biết có phải tiếng bố khóc hay tiếng Bé thổn thức trong mơ. Kết quả câu chuyện là gần về sáng, bố mẹ bảo nhau: “Thôi kỳ truy lĩnh này, hai vợ chồng thế nào cũng có hai phiếu mua hàng mậu dịch, sẽ nhịn một phần mua cho Bé con búp bê. Con đã có áo hoa, giày da, nơ buộc tóc. Con còn phải có búp bê chơi.” 

Bố mẹ quyết định thì bên gối Bé thiêm thiếp giấc nồng. Nhưng càng gần ngày được nhận truy lĩnh, bố thấy mẹ hình như có vẻ giãn quyết định ra. Không hẳn là mẹ bảo không mua búp bê cho bé nữa, mẹ chỉ dáo lên nhũng thứ cần phải mua với hai phiếu mua hàng, đại để như vải, ấm nhôm, thau chậu. Mẹ bảo: “Rồi sắp một cái thau cũ không đủ đâu.” Tính nhũng thứ mẹ muốn mua thì đến bốn phiếu mua hàng cũng hết. Bố vốn tính tẩm ngẩm, cứ để cho mẹ toan tính. Bố cũng không nhắc gì chuyện con búp bê hai người đã ước hẹn thầm với Bé. 

Cho đến chiều nay, bố về nhà với tấm phiếu mua hàng trong túi. Bố chải đầu làm dáng cho con gái, dắt con gái đi, lén mẹ. Thế nào bố cũng mua cho con gái bố con búp bê. Bố không sợ người khác mua mất. Chị bán hàng đã bảo bố: “Mậu dịch biết thế nào cũng có nhiều người bố mua búp bê cho con nên mậu dịch đặt mua bên Tiệp Khắc về nhiều lắm. Bố chợt mỉm cười: “Một nông dân Việt Nam mua búp bê của Tiệp Khắc cho con chơi. Du thật. Chuyện ấy ngày xưa có ai dám nghĩ đến không?” Bố bảo Bé: “Đi con!” Bé lơn tơn cạnh bố. Ăn hết que kem rồi, nghe chân đi kém dẻo dai. Bố nhấc bổng bé lên, như nhấc bổng chiếc ba-lô. Hai bố con vào Mậu dịch. 

Bé nhẩy cẫng, trụt khỏi tay bố. Con búp bê của Bé vẫn ở trong tủ. Khác cái, lần này bê đứng mãi chắc mỏi chân, đã ngồi xuống rồi, chân duỗi dài ra như đang dở chơi nu na nu nống. Bé dán mũi vào cửa kính, tìm chuyện nói với búp bê. Chợt một bàn tay lạ kéo Bé lùi xa cửa kính, thò tay vào trong tủ, nhấc đúng bê của Bé ra và đặt vào tay Bé. Bé ôm lấy không chút ngỡ ngàng. Bé nhìn bố khoe: “Bố ơi! Cô này cho con búp bê”. Cô bán hàng cười: “Bố em mua cho em đấy!” Bé cuống quít dục bố: “Về bố, về bố, về khoe mẹ!” 

Hai tay Bé khư khư ôm búp bê vào ngực. Có lúc Bé quên cả bố đi bên cạnh. Bé còn mải nói chuyện với bê. Rằng: “Bê về nhà phải ngoan nhé, đừng quấy mẹ, mẹ hay mắng lắm. Khi nào mẹ mắng thì túm lấy quần bố. Mẹ đi công tác đã có bố ở nhà, bố đi công tác đã có mẹ, cả mẹ cả bố cùng đi thì đã có các cô, các chú, nhiều cô nhiều chú lắm.” 

Bé mới nói chuyện đến đấy thì đã lại đến Bờ Hồ rồi. Bố nói: “Nghỉ một tý, Bé ạ”. Bé đồng ý ngay, được dịp cho bê xem bờ hồ. Bê ở lâu trong tủ kính chắc nóng lắm. Bé đưa bê ra bờ cỏ sát hồ. Hai chị em ngồi giãi thẻ, ngảnh mặt ra hồ ngắm cảnh. 

Bố ngồi xuống thì lấy tay vỗ đùi, một cử chỉ đã thành thói quen từ khi thương tích ở đùi của bố bị trong một cuộc xung kích đồn Tây được mổ ra lấy đạn đã lành. Vết thương cũng đồng thời đổi bố từ một chiến sĩ chiến đấu thành một thương binh chuyển ngành và làm cho bố đi một quãng đường là thấy mỏi mỏi. Nhưng bây giờ bố ngồi nghỉ, còn vì bỗng thấy ngại gặp mẹ, ngại nghe mẹ phê bình. Phê bình đúng hẳn chứ. Thực tế bố mẹ đã đến mức mua đồ chơi đắt tiền hàng vạn bạc cho con đâu. Kế hoạch 56 chưa xong, mọi người còn thắt lưng buộc bụng, nhà còn thiếu đồ thiết dụng... một vạn bạc là... hai yến rưỡi gạo. Bố nhìn Bé đang cười rúc rích với búp bê. Bố bèn nhẩm lại nhũng lý lẽ đanh thép để tự bào chữa: cái sẹo trên đầu mẹ, vết thương ở đầu gối bố, tất cả để cho Bé được sung sướng. Bố không ngại gặp mẹ nữa. 

Bố vừa toan gọi Bé đi về, thì mẹ từ đâu ùa tới, đặt phịch một gói lên lòng bố, tíu tít: 

“Về đến nhà không thấy bố con đâu, biết ngay lại chỉ ra đây. Anh mở xem..." 

Chưa hết câu, lại gọi Bé: 

"Bé ơi! Lại đây! Lại đây!" 

Bé ôm con búp bê khệ nệ bước lại. Mẹ nhìn con búp bê trong tay Bé, đờ người, thốt tiếng: “Ơ hay!...” Bố mở gói ra thấy con búp bê cũng: “Ơ hay!” Duy chỉ có Bé không ngạc nhiên gì cả, reo một tràng dài: “A! Cả mẹ cũng mua búp bê cho Bé nữa!” Bé điềm nhiên dang tay ôm nốt con búp bê mẹ vừa mang lại, đi về chỗ cũ, đặt song song xuống cỏ. Con bố bên này, con mẹ bên này. Sao hai con giống nhau thế. Bé lầm rồi đây này. Bé thích con bê của bố hơn. Nó đã thân với Bé trước. Bé phải làm thế nào để khỏi lẫn với con của mẹ? Bé nghĩ nhạy lắm. Bé sẽ tháo nơ đỏ của Bé buộc sau lưng cho bê bố làm khăn quàng đỏ. Bé bảo con bê mẹ mua: “Còn mày đến sau phải quàng khăn đỏ sau nghe chưa?” 

Bé liếc nhìn mẹ. Mẹ mà biết thì mẹ giận đấy. Mà mẹ đang giận thật, có điều là mẹ đang giận bố chứ không phải đang giận Bé. Mẹ nói lầm bầm. Bố cũng nói lầm bầm. Bé nghe loáng thoáng những lời gắt gưởi: lãng phí, đem giả đi, đừng trẻ con, mua rồi còn đem giả, trẻ con lắm vào. 

Nghe đến câu chiều con thì Bé chán quá, không nghe nữa. Vì Bé nghe mãi rồi. Có lúc thì là bố cự mẹ thế, lúc thì mẹ cự bố thế, nguy hiểm là có lúc cả hai cùng nhận lỗi với nhau là đã chiều Bé. Thật làm Bé nghĩ phen này có dễ cả bố lẫn mẹ cùng sẽ ghét mình. Nhưng chỉ một lát, phi bố tất mẹ lại ôm bé nựng nịu, quà quà bánh bánh cho Bé. Người lớn, chịu, không hiểu họ ra sao cả. 

Bố mẹ thôi không lầm bầm nữa nhưng lại thừ ra, mặt bố cau lại, mặt mẹ đỏ phừng phừng. Hai bê của bé mà cũng giống thế kia thì xấu quá. Bé không thích đâu. Bé nhìn hai bê thần người nghĩ ngợi: nếu hai bê mà cãi nhau thì Bé làm thế nào nhỉ? 

Bé nghĩ một lát đứng phắt dậy ôm một con – bây giờ thì con của bố hay con của mẹ cũng chẳng hề gì. Bé phăng phăng chạy lại trước mặt mẹ, đặt vào lòng mẹ, nói một hơi: 

Hai con bê này nó cứ cãi nhau con không dỗ được, con giả mẹ con này để mẹ cho em bé trong bụng. 

Bố mẹ nhin nhau một giây rồi cùng phá lên cười. 

Tiếng cười của bố mẹ làm sao gợn cả sóng Hồ Gươm... Mấy con chim trên cành vội cất cánh bay, đánh rơi lộp độp trên đầu Bé những đốm trắng trắng... Khách qua lại lây cái cười của bố mẹ cũng nhoẻn miệng cười theo.

nguồn: Trăm Hoa, ngày 25 tháng 11 năm 1956. 
- bản điện tử do talawas thực hiện.

Tham khảo thêm về tác giả Thụy An

Nay kính, ký tên Bùi Thụy Băng

Ngày 14, 4, 2006, tại tiều bang Georgia, Hoa Kỳ

Đất nước ta đang có cuộc đổi mới nghiêm túc, đổi mới tư duy trong các lãnh vực. Văn học, nghệ thuật đã được soi rọi. Một số nhà làm nghệ thuật bị dồn nén bấy lâu, đã có tiếng nói. Nhưng tôi bị bỏ quên, mà tôi cũng chỉ mong được quên, một khi đã bị “bôi tên, gọt họ ở nơi miếu đường”. Tôi đang sống cô đơn, nhưng yên ổn trên đất nước tôi yêu mến.

Tôi rất tự ti mặc cảm, yêu thương đất nước thiết tha, nhưng khi có sự đổi mới tư duy thì tôi lại hoài nghi, tự hỏi “ánh sáng này có phải của tôi chăng?” nên tôi vẫn cẩn tắc vô ưu cả từ lời nói đến chữ viết. “Lão giả an chi”, tôi chỉ có thể hưởng cảnh đời bên con, cháu, chắt của tôi, nhưng tôi già rồi (73 tuổi), đến làm sao được với con cháu?, nên thư tôi viết gửi ông sẽ rất lủng củng, không trình tự, sáng sủa. Các bản của tôi đều sản xuất trong 15 năm đoạn trường tân khổ, nên không bản nào không mang sắc thái, tâm trạng nhà tù, như khi ông đọc câu chuyện Vợ Cóc, ngay đoạn đầu, đến câu anh đồ:

Đang đi mải nghĩ vần thơ

Hương thơm lúa mới như ru tâm tình.

Tôi bị bí, không biết chuyển thế nào để anh đồ và cô Cóc gặp nhau. Đi cung, tôi vẫn băn khoăn. Ông Chấp pháp đập bàn, la: “Tôi đang hỏi cung chị, chị nghĩ đâu đâu. Nên chú ý để khai báo chứ.” Tiếng la làm tôi giật mình, bật ra ý thơ và câu thơ cho anh đồ gặp nàng Cóc được tự nhiên:

Hương thơm lúa mới như ru tâm tình.

Chợt nghe tiếng gọi ới anh

Đi thì cúi xuống chớ dành ngảnh lên.

Thế là nàng Cóc ra mắt anh đồ. Tôi để cặp uyên ương trò chuyện với nhau, tôi lại nghiêm chỉnh khai báo.

Nhưng khi ông Chấp pháp bực mình với tôi chưa đáp ứng như ý ông chờ đợi, tưởng tôi cón dối quanh, ông nói:

-”Chị đối phó sao nổi? Tập thể chúng tôi có cả mấy chục cái đầu, còn chị nhớ chị chỉ có một cái đầu thôi.”

Câu nói gây cho tôi một ấn tượng sâu xa và khiếp hãi cái đa số, nên khi viết Triệu Trinh Nương, trong trận giao chiến với Đông Ngô, tôi nhớ câu nói đó, viết:

Họp nhau lại hai mươi tướng tốt

Bàn kế mưu giết một nữ nhi.

Ở Tô Thị, tâm trạng của người mẹ cõng con trên lưng đi giữa rừng khuya, hãi hùng đấn ngất sỉu, nhưng sực nhớ chồng trên đỉnh núi:

Nhớ con thơ đang gối trên lưng

Biển xanh đang ngóng đang trông

Giơ tay vung ngọn đuốc hồng cháy to.

Tôi cũng vậy, tôi còn cha mẹ già, đàn con nhỏ trên vai, tôi không được chết, phải cố mà sống, đợi cái ngày Tô-Thị:

Mặc gió rụng tóc xanh từng xợi

Tung ra xa bay với mây trôi

Mặc cho nắng vãi mưa phơi

Mặc cho muối đã mặn mòi lòng sương.

Mặc bao cuộc hưng tàn phế đổi

Vẫn đăm đăm một đợi một chờ

Mẹ con hóa đá trơ trơ

Mẹ là Tin Tưởng, con là Tương Lai.

Đó là tâm trạng Tô Thị hóa đá, mà cũng là tâm trạng của tôi suốt 15 năm cho đến mãi mãi. 

Ông cứ đọc tất cả 16 bản (Chuyện cổ tích dân gian) của tôi, đều gặêp những câu như thế, nó gần như một tập Nhật Ký trong tù. Đặc điểm các chuyện cổ dân gian của ta là tôn vinh người đàn bà mà khắp thế giới cổ kim, đông tây, không xã hội nào người đàn bà được tôn vinh như thế. Tôn vinh không phải vì giới tính, với bản chất dịu dàng, tình tứ, nhu thuận, mà vì đàn bà Việt xưa nay có ý thức hy sinh vì nghĩa lớn. Không phải đến thời Bà Trưng, Triệu mới chứng tỏ như câu thơ của Bùi Kỷ:

“Lạc nữ do truyền tỉ muội hùng.”

mà ngay từ thuở mới lập quốc, Tiên Dong Công Chúa đã quyết cùng Đồng Chử không dám cãi lệnh Vua cha, quyết ở lại bờ bãi hoang vu, chiêu mộ dân nghèo, biết đổi một cõi chân chim bóng đá thành nơi kẻ chợ phồn vinh, làm giầu đất nước. Rồi khi nghe Vua cha cất quân hỏi tội thì không đánh lại quân triều, mà cùng chồng “đằng vân lên trời” để tránh máu đổ thịt rơi, máu mủ tương tàn. Cái ý thức đại nhân, đại nghĩa đó từ truyền thuyết trở thành truyền thống.

Đến Hai Bà Trưng và đoàn nữ binh của Hai Bà, truyền thống càng thêm được khẳng định, trở thành phổ biến: “Giặc đến nhà, đàn bà cũng đánh”. Thời có giặc thì thế, còn bình thường, đàn bà dân giả cũng biết vì nghĩa lớn. Châu Long 3 năm nuôi bạn thay chồng, chẳng phải chỉ vì lòng yêu chồng mà còn muốn đào tạo một nhân tài cho đất nước. Một con cóc tầm thường, một tố nữ trong tranh, cũng biết hóa thành người nuôi anh đồ nghèo học hành đỗ đạt làm quan, giúp dân, giúp nước. Công Chúa Huyền Trân cam lòng lấy chồng Hời để đem Châu Ô, Lý ve,à làm rộng biên cương đất nước mà khỏi tốn máu xương. Nữ tướng Bùi Thị Xuân hiên ngang để tứ tượng phanh thây sau khi đã xỉ mắng gia huy tên Vua cõng rắn cắn gà nhà. Truyền thống đến hôm nay ta vẫn có những Cô Bắc, Cô Giang, Út Tịch, Tạ Thị Kiều, Võ Thị Sáu, và bên cạnh đó là những bà mẹ, bà vợ đằng đẵng bao năm nuôi chồng ở trong nhà tù, hy sinh vì nghĩa, vì chồng con. Dù ở nhà tù phe tuyến nào, họ cũng vẫn đáng kính. Biết bao ông chồng giữ được khí tiết, bất hợp tác với giặc là nhờ các bà nội tướng gánh vác hộ gia đình. Tất cả họ đều là của báu chung của dân tộc, không phải của riêng phe phái nào. Chỉ người đàn bà Việt Nam sẵn truyền thống hy sinh vì nghĩa, vì nhân mới thể hiện được ngay trong thân phận mình một thứ nhân văn, nhân bản rất độc đáo và hết sức tế nhị, tinh vi của dân tộc. Đó là bị chết oan mà không hề tự hỏi oan trái bởi đâu, cứ hồn nhiên mà chấp nhận như 1 món quà tự nhiên được ai đó, cũng không hề biết là ai, dành cho mình. Một thứ thụ động không phải vô ý thức mà thực sự là ý thức. Ý thức mình cần phải chết như thế mới bảo đảm được hạnh phúc cho mình, cho những người mình yêu thương.

Trong chuyện Chầu Cau, đó là người chị dâu vô tội, hoàn toàn không biết mối tình của em trai chồng đối với mình. Thấy em bỏ nhà đi. chồng bỏ nhà đi tìm em, thì mình cũng bỏ nhà đi tìm chồng, tìm em. Rồi khi đã kiệt lực kiếm tìm, nàng tới được chỗ chồng và em đã chết hóa ra hòn đá tảng và cây cau. Hai người thân yêu nhất đời đã chết, lẽ tất nhiên nàng cũng chết, song cái chết gần như tự nguyện, rất thanh thản, êm ái:

Trèo đèo, vượt núi, qua sông

Tới đây là hết, là xong hành trình.

Tới đây tình đã gặp tình

Tới đây gặp mái gia đình yêu thương.

Cây ru đá, đá mát sương

Ru em, nay lại ru nàng triền miên.

Đá nâng giấc ngủ êm đềm

Cảnh này lại lập lại trong Vợ Chồng Trương, một người vợ trẻ xa chồng lâu năm, đêm đêm ngồi dưới ngọn đèn, chỏ bóng mình tỏa trên vách tường mà nói dối con đó là bóng cha nó. Dối con mà cũng dối lòng. Nỗi nhớ nhung của một thiếu phụ nông thôn đã được tả một cách tình tứ, lãng mạn còn hơn bất cứ một bài thơ thinh Đường nào. Rồi khi bị chồng xỉ vả nàng có ngoại tình, bắt nàng phải dời nha ra đi, bỏ con ở lại. Nàng cũng phải ra đi mà không biết oan trái từ đâu? Ai là kẻ vu cho nàng tội ngoại tình? Nàng không biết. Người chồng không nói với nàng người tố giác nàng là đứa con. Đầøu óc bị tai họa bất ngờ làm hoang mang, nàng chưa nhận định rõ rệt thìđã tới dòng sông. Nhìn xuống nước, thấy có bóng ngọn đèn chài. Nàng không nghĩ đến cảnh chồng xỉ nhục đuổi đi mà chỉ nhớ đến ngọn đèn, dưới ngọn đèn ấy nàng chỏ bóng cha cho đứa con, mà cũng là bóng của chồng nàng nhập làm một với bóng nàng, nàng liền nhào xuống đáy sông ôm lấy chồng con và ngọn đèn đoàn viên, ngọn đèn hy vọng. Người đàn bà yêu chồng một cách thủy chung, tình tứ như thế, thương con đến tự gợi ra một hình ảnh lãng mạn như thế phải được chết như thế để gỡ cho chồng khỏi cái tội bức tử vợ, gỡ cho đứa con thơ dại cái tội vô tình giết mẹ.

Từ hai chuyện dân gian đó, người ta đặt ra câu hỏi: Trong một vụ án mạng, trước một cái chết bất bình thường, thế nào cũng phải có thủ phạm chính, có kẻ chịu trách nhiệm nhiều ít, gần xa. Vậy trong chuyện Chầu Cau, ai là kẻ có tội nhất? Chẳng có ai cả. Người em vì tình yêu vô vọng mà chết, người anh vì thương em mà chết theo em, người vợ thì chết vì chồng và em đã chết. Cả 3 cái chết đều tự nguyện dù họ chết mỗi người một cách. Người em thì mòn mỏi, người chồng thì chết cách vũ bão, người vợ, kẻ nạnnhân mà không hề nghĩ mình là nạn nhân phải được chết tốt đẹp nhất.

Vợ Chàng Trương cũng vậy:

Nàng không chết giữa dòng oan

Chết trong dòng ngọt yêu thương đợi chờ.

Nhân văn, nhân đạo Việt Nam muốn thế, đòi hỏi thế, và nhắn một lời cho tất cả các nền pháp lý thế gian này:

Đừng thấy khói là tuyên bố dứt khoát phải có lửa, thấy án mạng thì dứt khoát phải có thủ phạm. Con người còn nhiều tâm lý cũng không hiểu nổi huống gì pháp lý định chẻ ngọn tóc làm tư để tìm một giải đáp hợp lý trí con người.

ký tên: Thụy An, 19 -8- 1987 - Gia Định/VN

trân trọng cám ơn Thủ tướng Phan Văn Khải

Thụy An là khuôn mặt nổi trội, bị kết án nặng nề nhất. Trường hợp của bà giống như một bi kịch Hy Lạp, và cho đến nay, chưa mấy ai hiểu được những khúc mắc ở bên trong.