"Những buổi học đắt tiền/ Anton Pavlovich CHEKOV -- Trang VHNT Phạm cao Hoàng

FRIDAY, AUGUST 25, 2017

104. THÂN TRỌNG SƠN dịch và giới thiệu: NHỮNG BUỔI HỌC ĐẮT TIỀN Truyên ngắn của nhà văn Nga ANTON PAVLOVICH CHEKHOV (Анто́н Па́влович Че́хов) (1860-1904

Chekov sinh tại tỉnh Taganrog, miền Nam nước Nga, trong một gia đình lao động đông con. Tuy hoàn cảnh khó khăn, gia đình vẫn cho các con học hành tử tế. Hết bậc trung học, Chekov theo ngành y tại trường Đại học Lomonosov ở Mạc Tư Khoa từ năm 1879. Ông bắt đầu sáng tác từ thời gian này. Năm 1880 ông đã có 10 truyện ngắn gởi đăng báo. Tháng 9 năm 1884 ông tốt nghiệp và bắt đầu hành nghề bác sĩ, thu nhập không cao vì ông sẵn sàng khám chữa miễn phí cho nhiều bệnh nhân. Bù lại, ông viết truyện đăng báo để kiếm tiền, phần lớn là viết cho những tờ báo châm biếm, khôi hài. Ông sử dụng tới 14 bút danh khác nhau, gởi bài cho báo này báo khác với nhịp độ ba ngày một truyện. Năm 1885 ông in được 133 truyện, năm 1886, 112 truyện, năm 1887, 64 truyện. Cho đến lúc qua đời (1904), số truyện ngắn của ông đã lên đến con số trên sáu trăm, trong đó có những truyện dài hàng chục trang ( Thảo nguyên, Câu chuyện buồn tẻ, Phòng số 6 ...). Từ năm 1886, theo đề nghị của chủ bút tờ Thời mới, ông không ký bút danh nữa mà dùng tên thật. Và truyện của ông cũng không chỉ là khôi hài, châm biếm mà có những chủ đề nghiêm túc hơn, đề cập nhiều vấn đề xã hội. Truyện Chekov thường có bối cảnh là nông thôn hoặc vùng phụ cận các tỉnh lỵ, với nhân vật thuộc thành phần thị dân, trí thức, thợ thuyền trong xã hội nước Nga thế kỷ XIX. Ngoài truyện ngắn, Chekov còn viết kịch, nhiều vở nổi tiếng, đến nay vẫn còn  được dàn dựng ( Ba chị em, Hải âu, Vườn anh đào...).

 

Đối với người có học thức, không biết ngoại ngữ là một điều bất tiện lớn. Vorotov cảm thấy rõ ràng điều đó sau khi rời trường đại học với bằng cử nhân và đảm nhận một công trình khoa học nhỏ.

      - Thật đáng sợ! Anh vừa nói vừa thở khó nhọc. ( Tuy chỉ mới hai mươi sáu tuổi, anh đã phát phì, trông nặng nề và mắc bệnh khó thở ). Thật đáng sợ! Không biết ngoại ngữ, mình khác gì con chim gãy cánh. Phải từ bỏ công trình mất thôi!

     Và rồi Vorotov quyết định bằng mọi giá phải chiến thấng bệnh lười bẩm sinh để học tiếng Pháp và tiếng Đức. Anh bắt đầu tìm thầy dạy.

      Một buổi chiều mùa đông, anh đang ngồi trong phòng làm việc thì người hầu vào báo có một cô gái hỏi anh.

      - Mời vào đi! Vorotov nói.

      Một người con gái trẻ, ăn mặc lịch sự theo mốt mới nhất, bước vào phòng. Cô tự giới thiệu là Alice Ossipovna Enquête, giáo viên tiếng Pháp, một người bạn của   Vorotov bảo cô đến gặp anh.

      - Tốt lắm! Chàng trai vừa nói, thở khó nhọc, vừa lấy tay che cổ áo ngủ ( để dễ thở, lúc nào làm việc anh cũng mặc áo ngủ ). Mời cô ngồi. Hẳn là Piôtre Sergueitch giới thiệu cô đến? Vâng, vâng, tôi có nhờ anh ta. Tôi rất mừng!

      Trong khi nói chuyện với Mlle Enquête, anh rụt rè nhìn cô với vẻ tò mò. Đấy là một cô gái Pháp chính gốc, rất thanh lịch, còn trẻ lắm. Nhìn gương mặt xanh xao mệt mỏi, mái tóc uốn xoăn cắt ngắn, thân hình mảnh mai khác thường, người ta nghĩ cô chỉ mười tám tuổi thôi. Nhưng khi nhìn đôi vai rộng, nở nang, tấm lưng xinh đẹp và đôi mắt nghiêm nghị, Vorotov nghĩ cô ta ít nhất cũng phải hai mươi ba, thậm chí là hai mươi lăm. Nhưng sau đó lại nghĩ chắc chỉ mười tám thôi. Nét mặt cô ta có vẻ lạnh lùng, thực tế, hệt như nét mặt một người đến nói chuyện tiền nong. Cô ta không cười, không nhíu mày một lần nào, chỉ một lần cô tỏ vẻ ngạc nhiên khi biết rằng người ta không mời cô đến dạy cho trẻ em mà cho một người lớn to béo.

      - Vậy nhé!  Cô Alice Ossipovna, Vorotov nói, chúng ta sẽ học hàng ngày từ bảy đến tám giờ tối. Còn về ý cô muốn 1 rúp cho mỗi giờ học thì tôi không phản đối. Cứ mỗi buổi 1 rúp.

       Vorotov còn mời Mlle Enquête uống trà hoặc cà phê, hỏi cô ngoài kia tiết trời có tốt không, và vừa mỉm cười hiền từ, vừa lấy tay xoa lớp dạ phủ bàn, anh ân cần hỏi thăm gia cảnh của cô, cô học ngành nào và kiếm sống bằng nghề gì.

      Alice Ossipovna lạnh lùng, nghiêm nghị trả lời rằng cô đã theo học một trường tư và hiện là giáo viên tự do, rằng cha cô mới mất vì bệnh sốt phát ban, mẹ cô còn sống và làm hoa, còn cô ta, Mlle Enquête, dạy ở một trường tư cho đến bữa ăn chiều, sau đó cô đi đến các nhà tử tế để dạy học cho đến tối.

     Cô ra về, để lại một mùi hương thoang thoảng, dịu dàng. Sau đó rất lâu, Vorotov không thể làm việc trở lại được. Ngồi ở bàn, tay xoa lên lớp dạ xanh, anh suy nghĩ. 

     " Thật thú vị khi thấy các cô gái làm việc kiếm sống - anh nghĩ -. Nhưng mặt khác, chẳng thú vị gì khi thấy số phận chẳng buông tha những cô gái thanh lịch và xinh đẹp như Alice Ossipovna khiến cô ta phải vất vả mưu sinh. Thật bất hạnh!

      Anh chưa hề gặp những cô gái Pháp đức hạnh nào, anh nghĩ là cô Alice Ossipovna này, với đôi vai tròn lẵn thế kia, với vóc dáng thanh tú thế kia, hẳn là phải có công việc gì khác ngoài việc dạy học.

      Hôm sau, khi đồng hồ điểm bảy giờ kém năm, Alice Ossipovna đến, mặt ửng hồng vì giá lạnh, cô mở cuốn Magot (1) mang theo và bắt đầu giảng ngay chẳng cần lời dẫn nhập nào: 

      Tiếng Pháp gồm 26 chữ cái, chữ đầutiên là chữ A, thứ hai là B.

      - Xin lỗi cô, Vorotov mỉm cười ngắt lời, tôi phải báo trước với cô là đối với tôi, cô phải thay đổi phương pháp một chút. Tôi biết tiếng Nga, tiếng La tinh, tiếng Hy lạp... tôi có học ngôn ngữ học, và tôi nghĩ là ta có thể gạt Magot qua để bắt đầu đọc một tác giả nào đó.

      Rồi anh giải thích cho cô gái Pháp người lớn học ngoại ngữ ra sao.

      - Một người bạn của tôi muốn học ngôn ngữ hiện đại, đã đặt trước mặt mình ba quyển sách Phúc âm bằng tiếng Pháp, tiếng Đức và tiếng La tinh, rồi đồng thời đọc cả ba bản và cẩn thận phân tích từng từ. Bằng cách đó, anh ta đạt mục đích trong chưa đầy một năm. Chúng ta hãy làm như vậy. Hãy chọn một tác giả nào đó rồi cùng đọc.

      Cô gái Pháp nhìn anh sững sờ. Đề nghị của Vorotov đối với cô thật là ngây ngô, nếu đề nghị lạ lùng đó của một thiếu niên mới lớn cô sẽ nổi giận la hét lên, nhưng đây là người lớn, béo mập, không thể nào quát mắng được. Cô chỉ còn cách nhún vai nói:

      - Tuỳ ông thôi.

      Vorotov lục lọi trong tủ sách, lấy ra một cuốn sách tiếng Pháp nhàu nát.

      - Cái này được chứ? Anh hỏi.

      - Gì cũng được.

     - Vậy thì ta bắt đầu. Cầu Trời phù hộ cho. Bắt đầu từ tên sách nhé.Mémoires de ...

      - Hồi ức... Mlle Enquête dịch.

      - Hồi ức ... Vorotov  lặp lại.

      Với nụ cười hiền lành, thở khó nhọc, anh mất đến nửa giờ với từ "Mémoires", thêm chừng đó thời gian với từ " de ", Alice Ossipovna thấy mệt mỏi. Cô uể oải trả lời những câu hỏi của anh, nhầm lẫn luôn, hình như cô không hiểu người học trò của mình lắm và cũng không cố công hiểu. Còn Vorotov vừa đặt nhiều câu hỏi vừa nhìn mái tóc vàng của cô, thầm nghĩ:

      - Tóc cô không phải xoăn tự nhiên, cô phải đi uốn. Lạ thật! Cô ta làm việc từ sáng đến tối mà có thời gian đi uốn tóc!

      Đúng tám giờ, cô đứng dậy, nói bằng một giọng lạnh lùng, khô khan: "Au revoir, monsieur" (2) và bước ra khỏi phòng. Cô để vương lại vẫn mùi hương kia, dìu dịu, nhẹ nhàng, làm rung động. Người học trò không biết làm gì, ngồi rất lâu,  nghĩ ngợi.

      Những ngày tiếp theo, Vorotov tin chắc rằng cô giáo là một cô gái dễ thương, đứng đắn và đúng giờ, nhưng trình độ thấp và không biết phương pháp dạy người lớn. Anh quyết định không mất thời gian với cô ta nữa và muốn tìm giáo viên khác.

      Hôm Alice Ossipovna đến lần thứ bảy, anh rút trong túi ra một phong bì đựng bảy rúp, kẹp giữa những ngón tay, bối rối mở lời:

      - Tôi xin lỗi, cô Alice Ossipovna, nhưng phải nói với cô điều này... Tôi thấy cần thiết phải...

      Nhìn thấy phong bì, cô gái Pháp hiểu chuyện và lần đầu tiên kể từ hôm bắt đầu dạy, gương mặt cô run run, vẻ lạnh lùng nghiêm nghị biến mất. Cô hơi đỏ mặt, mắt nhìn xuống, bực dọc xoay xoay chiếc vòng vàng nhỏ của mình. Vorotov thấy thái độ bối rối này, hiểu ra rằng mỗi rúp quý giá đến mức nào với cô ta và khó khăn  đến mức nào nếu mất nguồn thu từ việc dạy học.

      - Tôi phải nói với cô... anh ấp úng, chính anh lại bối rối hơn, có cái gì thắt lại trong lồng ngực.

        Cất vội phong bì vào túi, anh nói tiếp:

      - Xin lỗi cô, cô chờ cho tôi mười phút.

      Cố làm ra vẻ không phải muốn cô nghỉ dạy mà chỉ xin đi ra chốc lát,Vorotov bước sang phòng bên cạnh và ở đó mười phút. Quay trở ra, anh ngượng ngùng nghĩ là Mlle Enquête có thể giải thích sự vắng mặt của anh theo ý cô, anh thấy không được thoải mái.

        Các buổi học lại tiếp tục.

     Vorotov học chẳng thích thú. Biết là chẳng thu thập được gì từ những buổi học này, anh để cho cô gái Pháp hoàn toàn tự do, không hỏi han gì, không ngắt lời cô. Cô vẫn dịch theo ý mình, mỗi buổi 10 dòng, anh chẳng lắng nghe, thở khó nhọc và, vì chẳng biết làm gì, anh chăm chú nhìn mái tóc vàng, chiếc cổ, đôi bàn tay trắng mảnh mai của cô gái Pháp, và ngửi mùi hương thơm từ chiếc váy áo của cô.

      Anh bắt quả tang những ý nghĩ không tốt của mình và cảm thấy xấu hổ. Hoặc có lúc, lòng anh dịu lại, anh cảm thấy nhục nhã và bực mình vì cô đối xử lạnh nhạt, nghiêm túc với anh như với một cậu học trò, không mỉm cười, có vẻ như sợ anh vô ý chạm vào người. Anh cứ suy nghĩ mãi. Làm sao gây được lòng tin, quen thuộc gần gũi cô hơn để có thể giúp đỡ cô! Làm sao để cô gái tội nghiệp kia hiểu là cô dạy kém cỏi như thế nào.

      Một hôm, Alice Ossipovna đến với chiếc váy áo hồng rực rỡ và hơi hở cổ. Người cô toát ra một hương thơm mát mẻ tưởng như có một đám mây phủ quanh người, chỉ cần thổi lên là cô sẽ bay bổng hoặc tan đi như làn khói. Cô xin lỗi và nói rằng hôm nay cô chỉ dạy được nửa giờ vì sau đó cô phải đi thẳng tới nơi khiêu vũ.

      Vorotov nhìn vào cổ cô và một khoảng lưng sát nơi gáy, anh tưởng như mình hiểu ra tại sao những cô gái Pháp thường mang tiếng là những người nhẹ dạ dễ sa ngã. Anh chìm ngập trong đám mây hương thơm, sắc đẹp và khoảng vai trần. Còn cô gái không biết gì những ý nghĩ của anh và cũng chẳng quan tâm, lật vội các trang sách và lẹ làng dịch:

     " Chàng đi ngoài đường và gặp một ông quen biết và nói: Ông đi đâu vậy? Nhìn gương mặt tái xanh của ông tôi thấy đau xót."

      Cuốn Mémoires đã đọc xong từ lâu, bây giờ Alice dịch một cuốn khác. Một hôm, Alice đến sớm trước 1 giờ và xin lỗi vì bảy giờ phải đi tới rạp Petit Théâtre.

      Sau buổi học, Vorotov tiễn cô ta ra rồi mặc quần áo chỉnh tề và cũng đi tới rạp hát. Anh có cảm tưởng rằng anh đi đây chỉ là vì muốn nghỉ ngơi, giải trí, chứ chẳng nghĩ gì đến Alice. Anh không thể nào có ý nghĩ là một người đứng đắn, thường chỉ quanh quẩn ở nhà, sắp sửa có sự nghiệp khoa học, lại có thể bỏ ngang công việc chỉ với mục đích là đi gặp một cô gái ít quen biết, ít học thức, kém thông minh.

      Tuy nhiên trong giờ giải lao, tim anh đập liên hồi, chẳng hiểu tại sao. Anh cũng không nhận ra là, như một cậu học sinh trung học, anh đang chạy đến phòng diễn viên, rồi khắp hành lang, nóng lòng tìm kiếm ai đó. Và anh cảm thấy rầu rĩ khi giờ giải lao kết thúc. Nhưng đến khi thoáng thấy chiếc áo hồng quen thuộc và đôi vai đẹp dưới làn vải mỏng, tim anh thắt lại như linh cảm một niềm hạnh phúc. Anh mỉm cười vui vẻ và lần đầu tiên trong đời cảm thấy tình cảm ghen tuông.

      Alice đang đứng với một sĩ quan và hai sinh viên xấu trai. Cô ta cười nói rất to, lộ rõ vẻ làm dáng. Vorotov chưa bao giờ thấy cô như thế. Chắc hẳn cô đang sung sướng, thoả mãn, chân thành, nhã nhặn. Tại sao lại thế? Có lẽ những người ấy thân tình với cô, thuộc về cùng một giới với cô. Và Vorotov cảm thấy giữa anh và lớp người kia có một vực sâu kinh khủng ngăn cách. Anh chào cô giáo nhưng cô lạnh lùng cúi đầu và đi nhanh qua, có lẽ cô không muốn những chàng trai kia biết vì túng thiếu mà cô phải đi dạy học.

       Sau lần gặp ở rạp hát, Vorotov hiểu rằng anh đã phải lòng cô ta. Trong những buổi học sau, anh đưa mắt nhìn đắm đuối cô giáo kiều diễm và, không tự kiềm chế mình nữa, anh để mặc đầu óc trôi theo những ý nghĩ trong sạch và không trong sạch. Gương mặt Alice Ossipovna vẫn không hết lạnh lùng. Cứ mỗi buổi, đúng tám giờ, cô lại bình thản nói: Au revoir monsieur! và anh cảm thấy cô ta đã lạnh nhạt với anh và sẽ tiếp tục lạnh nhạt thế nữa, tình thế của anh vậy là tuyệt vọng rồi.

      Thỉnh thoảng, trong buổi học, anh vẩn vơ mơ mộng, hy vọng, phác hoạ những tính toán tương lai. Anh nghĩ thầm trong đầu những câu tỏ tình, và luôn nhớ rằng các cô gái Pháp lúc nào cũng nhẹ dạ, dễ dãi. Vậy mà chỉ cần nhìn gương mặt của cô là những ý nghĩ đó tắt lịm ngay như ngọn nến ngoài hiên, ở thôn quê, khi trời nổi gió.

      Có lần đang ngà ngà say, như đang trong cơn mê, không nén lòng được, anh chặn đường cô gái khi vừa xong buổi học cô bước ra khỏi phòng, anh ngỏ lời tỏ tình:

      - Cô rất thân thiết với tôi! Tôi... tôi yêu cô! Cho phép tôi nói với cô thế!

       Alice tái mặt, chắc là vì nghĩ rằng sau lần tỏ tình này cô sẽ không thể trở lại để kiếm một rúp mỗi buổi học được nữa. Cô đưa mắt nhìn sợ hãi và thì thào nói to:

      - Ôi! Không như thế được! Đừng nói thế, tôi van ông, không thể thế được!

      Sau đó, Vorotov cả đêm không ngủ được, dằn vặt vì xấu hổ, tự mắng nhiếc mình và không ngừng suy nghĩ. Anh có cảm tưởng là việc tỏ tình như thế đã xúc phạm cô gái và cô sẽ không tới nhà anh nữa.

      Sáng ra, anh quyết định hỏi địa chỉ cô ở phòng lưu trữ địa chỉ và viết thư xin lỗi cô. Nhưng Alice vẫn đến dạy dù không nhận được thư xin lỗi. Phút đầu tiên, cô lúng túng mở sách ra và vội vàng dịch, hăng hái như mọi lần:

     "Ôi! Ông bạn trẻ, cô ta nói, đừng xé cánh những bông hoa trong vườn tôi, tôi muốn dành chúng cho con gái tôi đang bệnh."

      Cô gái vẫn tiếp tục đến dạy tận ngày hôm nay. Cô đã dịch 4 cuốn sách nhưng Vorotov chỉ biết mỗi một từ Mémoires, khi có người hỏi về công trình khoa học, anh nản lòng xua tay không trả lời, nói lảng sang chuyện thời tiết.

_______

Chú thích của người dịch:

(1)   Sách dạy tiếng Pháp "Cours élėmentaire et progressif de français"của David Magot.

(2)      Xin chào tạm biệt ông.

  

THÂN TRỌNG SƠN

 dịch từ tiếng Pháp Coûteuses leçons 

( trích L’homme à l’étui Traduit du russe par Denis Roche )

                          (trích từ TRANG VHNT PHẠM CAO HOÀNG)