đại úy nguyễn thanh thu
bởi lê xuân trường...
bức tượng 'thương tiếc'
nghĩa trang biên hòa bị đập bỏ, sau 30/4/ 75
phỏng vấn nguyễn thanh thu bởi lê xuân trường
NGUYỄN TRỌNG CHINH ghi chép
đặt trước cổng đường đi vào nghĩa trang quân đội [VNCH]
Biên hòa, từ 1/ 11/ 1967, tới sau ngày 30/4/ 1975
Khi cuộc chiến leo thang khốc liệt, năm 1966, Nghĩa trang quân đội tại Hạnh thông Tây (Gò vấp); bắt đầu không còn đủ đất, để các tử sĩ VNCH yên nghỉ. Chính phủ đệ 2 Cộng hòa; tổng thống Thiệu phải tính đến việc thành lập một nghiã trang mới. Và, địa điểm được lựa chọn nằm dọc theo phía tay phải xa lộ Biên hòa. (nay xa lộ Hànội.)
Kiến trúc sư kiêm điêu khắc gia, đại úy Nguyễn thanh Thu được lệnh tổng thống Thiệu [sang] Philippines; để nghiên cứu mô hình xây dựng Nghĩa trang quân đội Hoa Kỳ tại Manila, (American Cemmetery in Manila), được coi như là một nghĩa trang đẹp nhất Á châu.
Năm 2003, tôi đã có dịp đến Philippines, viếng thăm nghĩa trang này; (*) đây là nơi chôn cất thi hài quân nhân Mỹ + đồng minh, đã nằm xuống trong cuộc thế chiến ở Thái bình dương, vào thế chiến thứ 2.
Nghiã trang nằm trên một khu đất rộng 815,000 mét vuông; trồng cỏ xanh rì, vây quanh là những hàng cấy rợp bóng mát: 17, 206 ngôi mộ chiến sĩ được đánh dấu bằng cây thập tự giá, xếp hàng thẳng tắp như một đội quân thầm lặng. Điểm xuyết cho nghĩa trang là một vài tượng đài kỷ niệm; ghi những dòng chữ tưởng nhớ vông ơn những vị anh hùng 'vị quốc vong thân'.
Sau chuyến đi tham khảo tại Philippines, đại úy Thu sẽ phải trình án lên tổng thống Thiệu' để giao cho công binh xây dựng một nghĩa trang mới mang tên Nghĩa trang quân đội Biên hòa. Ông tổng thống còn gợi ý: phải có một tác phẩm điêu khắc đạt tại cổng vào nghĩa trang; để nói lên sự tri ân của mọi người tại hậu phương -- trước những tử sĩ được chôn cất tại đây.
Đại úy Nguyễn thanh Thu xin 1 tuần lễ để suy nghĩ về dự án; và, trước khi ra về, anh còn được ông tổng thống nhắc nhở, bằng những lời rất thân tình, " ... anh cần chú ý đến ý nghĩa của nghĩa trang, phải xoay quanh 'cục nhún' là bức tượng ... ; tôi đặt nhiều hy vọng vào anh..."
Tất cả mọi chuyện chỉ bắt đầu một cách giản dị như vậy. Tuy nhiên, đối với điêu khắc gia Thu; đó là thời gian anh trăn trở nhiều nhất; với những ý tưởng của một nghệ sĩ sáng tạo cho một công trình mang tầm vóc quốc gia, nói lên lòng tri ân của mọi người đối với những chiến sĩ đã bỏ mình ngoài chiến trường.
Suốt một tuần lễ; hầu như ngày nào anh Thu cũng có mặt tại nghĩa trang Hạnh thông tây; để chứng kiến cảnh tang tóc, đau thương của vợ con tử sĩ. Nhà chứa xác đầy nghẹt những chiếc hòm chưa chôn, còn mịt mù nhang khói tai những khu phải căng lều, che bạt chờ chôn ..., trong khi trực thăng hàng ngày vẫn tiếp tục chở xác về nghĩa trang.
Ngày cuối cùng của một tuần tìm ý tưởng; là vào một buổi trưa thứ 6 trên đường từ Nghĩa trang Hạnh thông tây; anh Thu ghé vào quán nước, gọi ly đá chanh.
Và đây chính là giờ phút 'định mệnh', khi anh nhìn thấy một người lính thuộc binh chủng Nhảy dù, ngồi trước những chai bia và 2 cái ly.
Anh lính ngồi nói chuyện với cái ly thứ 2; trước sự ngạc nhiên của chủ quán + khách uống nước. Hình như anh lính là người vừa thăm bạn được chôn cất tại Nghĩa trang Hạnh thông tây. Một ly anh cùng bạn và một ly anh uống. Anh ngồi vừa uống vừa nói
chuyện với chiếc ly.
Cảm động trước hình ảnh một người lính khổ sở, khi mất bạn; anh Thu cầm ly nước chanh bước qua bàn làm quen. Anh lính ngước lên nhìn anh Thu, với vẻ khó chịu; vì sự riêng tư của mình bị làm phiền; và tiếp tục uống 'ly bia' cùng bạn.
Anh Thu cũng bị lúng túng; vì thái độ bất hợp tác của anh lính nhảy dù. Mấy cô bán hàng lại khúc khích cười; có lẽ, các cô nghĩ nãy giờ có người điên; ngồi uống bia nói chuyện với cái ly; bây giờ lại thêm người điên nữa lân la đến làm quen.
Người lính tiếp tục gục đầu ngồi độc thoại; phớt lờ lời xã giao làm quen của anh Thu. Dường như anh tưởng bị quân cảnh hỏi giấy tờ; nên lẳng lặng móc bóp, lấy giấy tờ đưa anh Thu; không thèm ngước mắt nhìn, vẫn tiếp tục uống.
Anh Thu cầm bóp trở về bàn mình; ghi lại tên tuổi anh lính: Võ văn Hai, cấp bậc : hạ sĩ, binh chủng Nhảy dù; cả tên tiểu đoàn lẫn KBC. (địa chỉ khu bưu chính quân đội VNCH). Khi anh Thu trả lại giấy tờ. hạ sĩ Võ văn Hai nhét vào túi; vẻ bất cần; cũng vẫn không thèm ngước mặt nhìn lên.
Khuya thứ 6, anh Thu mới bắt đầu vẽ; để sáng thứ 7 còn trình tổng thống. Từ 8 giờ tối đến 6 giờ sáng, anh phác thảo được 3 bản vẽ --[ trong khi đó] tiếng súng+ bom thỉnh thoảng vọng về Saigon. Những ý nghĩ ở hậu phương yên tĩnh; trong khi người lính ngày cũng như đêm xả thân ngoài chiến trường; khiến anh Thu dồn hết tâm trí vào nét vẽ phác họa. Anh Thu chỉ ngủ 2 tiếng đông hồ đêm đó; còn bị tiếng chó sủa đánh thức; thì ra theo lời vợ kể, " có người tới nhà, mời anh đi trình dự án ". Họ đến sớm để mời anh ăn sáng; trước khi gặp tổng thống Thiệu. Lần trước đậy, gặp ổng; để bàn về dự án tại bộ tổng tham mưu, của những lần trình dự án tại dinh Gia Long.
qua bức tượng trong cuộc phỏng vấn
Lịch gặp tổng thống vào lúc 9 giờ sáng; nhưng tổng thống còn đang tiếp khách; anh thu phải đợi, trong lúc đi đi, lại lại ngoài hành lang dinh Gia Long; bổng nảy ra câu hỏi, ' tại sao lại không vẽ Võ văn Hai? ' -- nghĩ [rồi], làm ngay; anh tưởng tượng đến bố cục dựa trên hình ảnh hạ sĩ Hai ngồi tại bàn quán nước.
Anh trở ngay vào phòng đại tá Cấm, tùy vên tổng thống, chụp cây bút nguyên tử, lấy từ trong giỏ rác vỏ bao thuốc lá, rút mảnh giấy bọc bao thuốc lá; ra ngoài hành lang vẽ chân dung hạ sĩ Hai Nhảy dù.
Một lần nữa, 'định mệnh' lại ra tay; tong 7 bản vẽ mang theo, anh Thu thấy bản vẽ cuối cùng, một tốc họa trên vỏ bao thuốc lá tãi dinh Gia Long; là bản vẽ anh ưng ý nhất. Khi gặp tổng thống; anh trải 7 bản vẽ lân sàn nhà trước bàn làm việc; bản vẽ cuối cùng trên vỏ bao thuốc lá vẫn còn cẩm trên tay.
Tổng thống sau khi đi tới, đi lui; ngắm 7 bản vẽ, nói" ... anh là cha đẻ của dự án này; nên theo ý anh, bức nào làm anh hài lòng nhất." Phải nói; anh Thu là người thật thà, chất phác, thẳng thắn trình bày,
" ... thưa tổng thống, nếu tổng thống cho tôi chọn; thì bản vẽ mới đây vừa nghĩ ra; và, vẽ vội trên vỏ bao thuốc lá là bản vẽ tôi ưng ý nhất... nhưng; tội sợ mình quá vô lễ để đưa ra tại đây ..."
Tổng thống Thiệu vui vẻ; đồng ý xem bản' tốc họa' trên vỏ bao thuốc lá; cầm bản phác họa hạ sĩ Võ văn Hai; ông tổng thống về ngồi trên ghế, ngắm ngía. Một lát sau, ổng nói,
" ... anh Thu à, người nghệ sĩ hay` lãng mạn lắm; mà, chiến sĩ của mình thực tế hơn; họ cần một cái tên cho đề tài, anh cho tôi biết đề tài bức hình là gì đấy? "
Anh Thu lần lượt đề nghị các tên ' khóc bạn',' tình đồng đội',' nhớ nhung', ' thương tiếc' và ' tiếc thương'. Cuối cùng tổng thống chọn' Thương tiếc' cho bức phác họa hạ sĩ Võ văn Hai Nhảy dù, ngồi nhớ bạn. Ổng còn nhắc nhở phải làm sao nói lên được ý nghĩa: vừa thương tiếc, bạn bè nằm xuống; nhưng cũng phải thể hiện tinh thần chiến đấu của người lính VNCH, lúc nào cũng vững tay súng.
Bất ngờ, tổng thống yêu cầu anh vẽ bản thứ 2 lớn hơn, vẽ tại chỗ, ngay ở dinh Gia Long. Thế lá với dụng cụ giấy vẽ, bảng đen, các loại màu được cung cấp ngay theo yêu cầu; anh Thu bắt đầu 'ra tay' trước mặt tổng thống Thiệu+ một số sĩ quan thân cận. [Và]; anh Thu có thêm yêu cầu cần một người làm mẫu... trong số các sĩ quan hiện diện; chính đại tá Cầm xung phong làm 'người mẫu'. Thực ra, hình ảnh đại tá Cầm mặc quân phụ chỉnh tề, quần áo 'ủi hồ láng coóng', không hợp với người lính chiến thật sự; nhưng đó chỉ là một hình ảnh gợi ý trong lúc 'sáng tác cấp tốc'. Anh thu cỏn xin thêm một khẩu súng truồng cho đại tá Cầm đặt trên đùi, đó là khẩu Garant M1 đang được quân đội sử dụng trên chiến trường. Anh cũng đề nghị: trong lúc vẽ, miễn đặt các câu hỏi, nếu vậy sẽ làm mất tập trung trong khi sáng tác; và,sẽ thất lễ, nếu anh không dừng vẽ để trả lới.
Khó khăn của anh Thu là phải hoàn thành tác phẩm trong một thời gian gấp rút, điêu khắc gia tâm sự, " ... lúc bấy giờ; không biết có một điều xui khiến vô hình nào đó; mà, tôi xuất thần phóng bút vẽ lại hạ sĩ Hai, không biết là tôi vẽ hay là ai nữa ..."
Sau khi tổng thống Thiệu ký tên [trên] bức 'tốc họa'; anh Thu chỉ còn 3 tháng để hoàn tất công trình tượng đài trước 1/ 11/ 1987, ngày quốc khánh của VNCH. Vấn đề trước mắt, đi tìm 'người mẫu' như Võ văn Hải, gặp gỡ hôm nào trong quán ở Nghĩa trang quân đội Hạnh hông tây. Gò vấp) .
(...) - tạm lược khoảng 20 dòng- (Bt)
Hình ảnh Võ văn Hai ngồi 'tiếc thương' trong quán nước đã ám ảnh anh Thu; để sáng tạo ra bức tượng 'Thương tiếc' ngồi trước cửa đi vào Nghĩa trang quân đội Biên hòa. Ngày ngày, hạ sĩ Võ văn Hai mặc dân sự [tránh quân cảnh hỏi giấy tờ], đạp xe lên nhà anh Thu để ngồi làm mẫu.
+ bản sao pho tượng 'tiếc thương'.
(...) tạm lược khoảng 20 dòng (Bt)
Điêu khắc gia Nguyễn thanh Thu có thể hài lòng với công trình nghệ thuật kéo dài 3 tháng.
Và, pho tượng 'Tiếc thương' ngồi gác trước cổng đường đi vào Nghĩa trang Biên hòa; kể từ ngày 1/ 11/ 1968, tới ngày 30/ 4/ 1975 . [quân đội VNCH tan hàng.]
NGUYỄN TRỌNG CHINH
ghi chép theo nội dung' phỏng vấn nguyễn thanh thu bởi lê xuận trường)
(video clip dài 36, 57 ph.xuất hiện trên you tube.
https:// m.youtube.com/watch?
v=J3bgQGqBsCA&rdm=17jwyp50u&client=mv-google
- cán bộ trong trại cải tạo chưa từng thấy pho tượng' tiếc thương'
đã bị giật sập, nấu kim loại sáu 30/4/75.
- ở trại được 8 tháng,
có lần 'quản giáo' đề nghị ' khai chỉ đóng vai phụ giúp trong việc
tạc tượng; còn tác giả đã ra nước ngoài'.
-trả lời ' đã làm thì phải chịu;
tàu chìm thì chìm theo; máy bay rớt thì rớt theo' ...
lê xuân trường, người phỏng vấn điêu khắc gia nguyễn thanh thu.
(ảnh chụp trên màn hình vô tuyến)
trả lời lê xuân trường phỏng vấn
( ảnh chụp trên màn hình vô tuyến)
về sống với vợ, con ở phường 1, quận Gò vấp. (tp. HCM
(ảnh: Lữ quốc Văn đã phổ biến trong bài viết
về Nguyễn thanh Thu của Hoàng vũ Đông Sơn)
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét