CHUYỆN VỀ "ĐÊM IM LẶNG" (STILLE NACHT)

Mời qúy vị mở nghe "Silent Night, Holy Night"

"S tille Nacht ! Heilige Nacht ! - "Silent Night, Holy Night": đây là cách bắt đầu của một trong những bài hát mừng Giáng sinh nổi tiếng nhất trên thế giới bằng ngôn ngữ gốc (tiếng Áo) và đã được hát bằng mọi ngôn ngữ. Bài hát ra đời khi nào và như thế nào, ai là người sáng tác bài "thánh ca" nổi tiếng này - phải chăng do chính Wolfgang Amadeus Mozart sáng tác ?.

HOÀN CẢNH LỊCH SỬ

Đó là năm 1818. Các cuộc chiến tranh chống lại Napoléon đã gây ra rất nhiều khó khăn cho người dân. Vùng Salzburg, một công quốc giáo hội của Đế chế La Mã Thần thánh, được cai trị trong nhiều thế kỷ bởi một tổng giám mục, đã mất nền độc lập vào năm 1805 và hoàn toàn bị bần cùng hóa. Biên niên sử kể rằng đám đông người ăn xin lang thang trên các đường phố của thành phố Salzburg, yêu cầu người dân quyên góp từ thiện để có thể sống. Khắp nơi, không chỉ ở thành phố mà còn tại những vùng nông thôn, người ta cảm nhận được hậu quả của chiến tranh dãy đầy những cảnh tàn phá, cướp bóc và chết chóc.

Các quy định của Quốc hội Vienna năm 1814-1815 đã vẽ ra biên giới mới giữa Bavaria và Áo cách Salzburg 20 km về phía bắc, ở giữa thị trấn Laufen, dọc theo sông Salzach, để vùng ngoại ô nhỏ Oberndorf bị cắt đứt khỏi Trung tâm thành phố. Các gia đình bị chia cắt và thị trấn trở nên nghèo khó hơn, bởi vì những người lái thuyền và thợ đóng thuyền mất đi những gì vốn là nền tảng cho sự mưu sinh của họ từ nhiều thế kỷ qua, đó là đặc quyền vận chuyển muối xuôi dòng từ Salzach đến sông Danube và xuôi dòng đến Hungary. Lũ lụt và mất mùa kéo dài, giống như năm 1816, sẽ đi vào lịch sử như “năm không có mùa hè”, vì vụ phun núi lửa ở tận Indonesia đã tác động tiêu cực đến khí hậu toàn cầu. Những thời điểm bấp bênh, nghèo đói, khó khăn - điều gì có thể mang lại hy vọng cho họ ?

ĐÊM GIÁNG SINH , 24 THÁNG 12 NĂM 1818

Không có bằng chứng chính thức nào cho thấy chuột đã gặm ống thổi đàn organ của nhà thờ Saint-Nicolas ở Oberndorf đến mức khiến nó không còn có thể sử dụng được. Thực tế là chiếc đàn organ đã cần được phục hồi một thời gian này đã không còn hoạt động nữa - và đó là đêm Giáng sinh! Mục sư phụ tá Joseph Mohr, 26 tuổi, đang tìm giải pháp dàn dựng âm nhạc Giáng sinh. Ông mục sư tặng một bài thơ Giáng sinh gồm sáu khổ thơ cho nghệ sĩ chơi đàn organ Franz Xaver Gruber, người đã phổ nhạc nó. Joseph Mohr đã sáng tác bài thơ này vào năm 1816 tai trường học Arnsdorf tại Mariapfarr - Salzburg, một nơi nằm sâu trong dãy Alps, khi ông còn là phụ tá linh mục ở đây và giảng dạy tại trường học này . Có lẽ hình ảnh Chúa Giêsu Hài Đồng trên bàn thờ với mái tóc xoăn nổi bật đã gợi cảm hứng cho câu thơ trong khổ thơ đầu: “Cậu bé tóc xoăn dễ thương”.

Cùng ngày, Gruber sáng tác một giai điệu đơn giản cho hai giọng ca và một dàn hợp xướng. Bài “Silent Night, Holy Night” được Joseph Mohr (giọng nam cao) và Franz Xaver Gruber (bass) hát sau thánh lễ nửa đêm bằng hai giọng, dưới ánh nến lung linh, gần hang đá Giáng sinh - ngày nay tọa lạc tại thị trấn Ried, Thượng Austria - đi kèm của tiếng đàn guitar của Mohr. Vào thời điềm này cây Giáng sinh vẫn chưa được biết đến mà chỉ trở nên phổ biến vào nửa đầu thế kỷ 19 ở Trung Âu.

Cư dân của Oberndorf - nông dân, thợ thủ công, thợ thuyền - đã tổ chức lễ Giáng sinh bằng cách trang trí nhà cửa bằng gỗ lá kim và cành bách tung. Sau đó, họ dọn dẹp kỹ lưỡng các phòng, đi khắp các phòng và chuồng ngựa với một bình hương đang cháy. Vào buổi tối, họ đến nhà thờ để dự thánh lễ nửa đêm. Ở đó, những người dân giản dị đến từ Oberndorf lần đầu tiên được nghe bài hát "Silent Night" và ngay lập tức chạm đến trái tim họ: trong thời điểm chiến tranh, thiếu thốn và bất an này, đó là thông điệp về hòa bình, tĩnh tâm và sự cứu rỗi nhờ trẻ hài đồng: “Chúa Giêsu, Đấng Cứu Thế, đang ở đây!

ĐÔI HÀNG VỀ CÁC TÁC GIẢ

Joseph Mohr sinh ra ở thành phố Salzburg vào năm 1792. Ông là con ngoài giá thú, nhưng mẹ ông không phải là một người phụ nữ dễ dàng, bởi vì thời đó những thường dân chỉ có thể kết hôn nếu chủ đất hoặc chính quyền cho phép. Joseph là một người có năng khiếu, đặc biệt là về âm nhạc, và ông đã được vài vị lãnh chúa giúp đỡ nhưng Có vẻ như Joseph Mohr không còn một lựa chọn nào khác ngoài việc trở thành linh mục. Không bao giờ ông ở một nơi lâu với tư cách là một mục sư, có lẽ cũng vì sức khỏe yếu, đặc biệt là phổi. Ông chỉ ở lại Oberndorf được hai năm, từ 1817 đến 1819.

Nhờ kinh nghiệm của chính bản thân, với tư cách là một linh mục, Joseph Mohr luôn quan tâm đến người nghèo. Khi bị buộc tội mua một con nai từ một kẻ săn trộm, ông đã biện minh cho mình bằng cách nói rằng nó dành chia cho những người nghèo nhất trong số những người nghèo. Ở Wagrain, ông đã đem bán con bò của mình để bọn trẻ có thể mua sách giáo khoa học. Là một mục sư, ông thích bên cạnh mọi người, ngồi cùng họ trong quán trọ, chơi cây đàn guitar mà ông thường mang theo bên mình. Ông không còn sống để nhìn thấy vinh quang trong bài hát của mình: ông qua đời năm 1848 vì bệnh phổi và được chôn cất tại Wagrain. Người ta không biết chính xác diện mạo của Joseph Mohr như thế nào vì không có bức ảnh nào về ông lúc còn sinh tiền.

Về một phương diện nào đó, Franz Xaver Gruber có cuộc sống dễ dàng hơn Mohr một chút. Ông sinh năm 1787 tại Hochburg ở Salzburg. Nhờ tài năng âm nhạc của mình - theo truyền thống, ông đã chơi đàn organ trong nhà thờ từ năm 12 tuổi – ông cũng đã thuyết phục được cha mẹ mình và dù rằng không phải là một nhạc sĩ chuyên nghiệp nhưng đã trở thành một giáo viên và biểu diễn âm nhạc, đặc biệt là đàn organ. Năm 1816, ông là giáo viên và nghệ sĩ chơi đàn organ ở Arnsdorf, một ngôi làng nhỏ cách Oberndorf 3 cây số về phía bắc, và sau đó cũng là trợ lý nghệ sĩ chơi đàn organ ở Oberndorf.

Sau ba cuộc hôn nhân - những người vợ đều qua đời - ông có 12 người con nhưng chỉ có 4 người sống sót. Có lẽ tình yêu âm nhạc cũng giúp Franz Xaver Gruber vượt qua những mất mát đau thương này, bởi đối với ông, "Silent Night" chủ yếu không phải là tác phẩm vĩ đại của ông: anh đã sáng tác một số quần chúng, hiện đã được xuất bản. Năm 1854, ông đã giúp làm rõ quyền tác giả của "Silent Night", khi người ta cho rằng âm nhạc có thể đến từ Michael Haydn, người từng là nhà soạn nhạc cung đình ở Salzburg và là em trai của Joseph Haydn nổi tiếng hơn. Để đáp lại yêu cầu từ Nhà nguyện Tòa án Hoàng gia Phổ về tác giả của bài hát, ông đã đề cập đến Joseph Mohr và chính ông, đồng thời cho biết rằng bài hát được sáng tác vào ngày 24 tháng 12 năm 1818. Franz Xaver Gruber qua đời năm 1863 và được chôn cất tại Hallein.

"SILENT NIGHT"

Khi “Đêm Yên Lặng, Đêm Thánh!” vang lên lần đầu tiên vào đêm ngày 24 tháng 12 năm 1818, không ai, kể cả hai người sáng tạo ra nó là Gruber và Mohr, có thể tưởng tượng rằng nó sẽ trở nên lừng danh và phổ biến đến vậy. Một giai điệu đơn giản, theo hướng dẫn của chính quyền giáo hội về việc trau dồi các bài hát tôn giáo thời bấy giờ, vào nhịp 8/6, cho hai giọng và ca đoàn, nó không phải là một bài thánh ca phụng vụ. Đây không phải là một bài thánh ca phụng vụ theo nghĩa chặt chẽ của thuật ngữ này, đó là lý do tại sao nó nhanh chóng tìm thấy vị trí của mình trong các gia đình tư sản để tổ chức lễ hội mừng lễ Giáng sinh, vốn cũng được ưa chuộng bằng cách sử dụng ngôn ngữ có văn hóa thay vì phương ngữ. Giai điệu mang đặc điểm của cả bài hát đồng quê và bài hát ru, và cả hai đều thuộc thể loại du dương "Sicilian", trong đó đặc trưng là giai điệu nhẹ nhàng và nhịp điệu dao động.

Lúc đầu, nó được coi là một "bài hát Tyrolean", bởi vì người thợ chế tạo đàn organ Karl Mauracher, người gốc Zillertal ở Tyrol, người đã bắt đầu khôi phục chiếc đàn organ ở Oberndorf vào năm 1824, đã mang nó về quê hương của mình. Một số gia đình ca hát từ Zillertal đã truyền bá bài hát này trong số đó gia đình Rainer được cho là đã hát nó ngay từ Giáng sinh năm 1819, và ba năm sau cũng trình bầy trước Hoàng đế Francis I của Áo và vị khách người Nga của ông, Sa hoàng Alexander. Gia đình Strasser, cũng là dân Zillertal, đã làm găng tay và xuất hiện tại hội chợ với các buổi biểu diễn âm nhạc. Cũng có bằng chứng cho thấy bốn đứa trẻ nhà Strasser đã hát bài "Đêm im lặng" tại Leipzig vào dịp Giáng sinh năm 1831.

Chuyến đi ca hát của gia đình Rainer đã đưa họ đến New York, nơi "Silent Night" được người Mỹ nghe lần đầu tiên vào năm 1839. Bài hát trở nên phổ biến hơn thông qua việc được đưa vào nhiều bộ sưu tập khác nhau và trong số các bài thánh ca thực hành phụng vụ của đạo Tin lành, đó là do lời bài hát ít được nhấn mạnh về lòng sùng kính mạnh mẽ đối với Đức mẹ Maria vốn phổ biến vào dịp Giáng sinh trong dịp này. Vào thế kỷ 19, thậm chí còn có những tiếng nói chỉ trích trong giới giáo sĩ Công giáo: về văn bản, bởi vì nó ủy mị và không thẩm mỹ, và do đó không thể truyền tải được mầu nhiệm Giáng sinh; về giai điệu, vì nó phẳng lặng và đơn điệu, và vì những bài thánh ca tôn giáo khác được ưa chuộng hơn. Nhưng những điều đó không thể ngăn cản được "Silent Night" lan rộng khắp thế giới.

BÁN QUỐC CA HÒA BÌNH

Stille Nacht, Heilige Nacht không chỉ là một bài hát mừng Giáng sinh khác: nó được dùng như một bài quốc ca hòa bình quốc tế. Năm 1914, vài tháng sau khi Thế chiến thứ nhất bắt đầu, ông là trung tâm của “phép màu của tình huynh đệ”: vào ngày 24 tháng 12, tiếng súng im bặt trong chiến hào ở mặt trận Ypres, ở Bỉ. Những người lính thuộc nhiều quốc gia ăn mừng "Giáng sinh chiến tranh". Họ chơi bóng đá cùng nhau, trao đổi những món quà nhỏ và hát Stille Nacht, Douce nuit, Silent night, mỗi người bằng ngôn ngữ riêng của họ. Mọi người đều có chung một mong muốn: hoà bình trở lại.

STILLE NACHT NGÀY HÔM NAY

Nhà thờ St. Nicholas, nơi lần đầu tiên nghe ca khúc Silent Night, đã bị phá bỏ vào đầu thế kỷ 20 do lũ lụt liên miên và nguy cơ sụt lún. Kể từ năm 1937, nhà nguyện tưởng niệm Gruber-Mohr hình bát giác đã ở một vị trí an toàn ở Oberndorf.

Bản dịch và phiên bản của bài hát tồn tại ở hơn 320 ngôn ngữ và phương ngữ. Khổ thơ thứ nhất, thứ hai và thứ sáu thường được hát.

Tại những nơi Gruber và Mohr ra đời và làm việc, ở Salzburg và Thượng Áo, có những bảo tàng và đài tưởng niệm dành riêng cho "Đêm Yên tĩnh" - Silent Night . Nhưng cũng ở những nơi khác, kể cả ở Hoa Kỳ, ở Frankenmuth, Michigan, có rất nhiều kho lưu trữ liên quan đến bài hát do gia đình Bronner tặng, và trên khu đất liền kề có những tấm bảng ghi lời bài hát "Silent Night" bằng 311 ngôn ngữ.

Năm 2004, một tiểu hành tinh trên bầu trời được đặt tên là "Gruber-Mohr".

Năm 2011, “Đêm Yên Lặng, Đêm Thánh” được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể thế giới.

WAGRAIN

Bảo tàng mới ở Wagrain, ngôi làng nơi an nghỉ cuối cùng của linh mục Joseph Mohr, biểu lộ tầm vóc quốc tế của “Stille Nacht”

Trên tấm ốp bên ngoài, các khổ thơ của Stille Nacht in bóng trên một cửa sổ lồi lớn. Bằng cách mở cánh cửa bảo tàng, trong Pflegerschlössl, một viên ngọc nhỏ mang phong cách baroque, người ta khởi sự một cuộc hành trình xuyên thời gian vòng quanh thế giới.

Nếu bảo tàng cho người ta có thể theo dõi lịch sử của Wagrain và khu vực, trái tim của nó luôn sẽ đập theo nhịp điệu của bài hát mừng Giáng sinh nổi tiếng này. Nhờ đó, chúng ta tìm hiểu được hoàn cảnh hình thành và giải thích "Đêm Yên tĩnh" - Silent Night vào năm 1818. Chúng ta biết rằng thành công trên toàn thế giới của bài hát dựa trên việc chuyển dịch nó sang hơn 320 ngôn ngữ và phương ngữ khác nhau: tiếng Trung hoa, tiếng Armenia, tiếng Việt Nam, tiếng Hawaii, tiếng Ba Tư, tiếng Thổ Nhĩ Kỳ... Một phiên bản thậm chí còn được gửi từ Lambaréné, ở Gabon, bởi một…Albert Schweitzer nào đó!

NGUYỄN THỊ DỊ