Sunday, August 28, 2022
MAYA NGELOU. BÔNG LOA KÈN RỰC RỠ
Nguyễn Xuân Thiệp
Một tin trên lưới gần đây đã khiến những người yêu văn học trên thế giới xúc động: Nhà thơ của nước Mỹ Maya Angelou đã ra đi sau những cống hiến đẹp đẽ cho đời.
Maya Angelou, nhà thơ và là tác giả của những cuốn hồi ký nổi tiếng, đã qua đời hôm 28.5. 2014 tại nhà riêng ở Winston-Salem, Bắc Carolina, hưởng thọ 86 tuổi, sau khi trải qua một cuộc đời đầy biến động, với khát vọng không ngừng vươn lên. Sự nghiệp của bà rất đa dạng. Bà là một nhà thơ, nhà viết kịch, giáo sư, diễn viên, đạo diễn, ca sĩ, vũ công và nhà hoạt động dân quyền. Bà đã được mời đọc thơ trong lễ nhậm chức của Tổng Thống Bill Clinton năm 1993, với những vần thơ như sau:
“Nơi đây vào nhịp đập khởi đầu một ngày mới,
Ta có thể ngửng lên và nhìn ra ngoài,
Nhìn vào đôi mắt của người chị em gái,
Nhìn vào gương mặt của người anh em trai
Nhìn vào đất nước và nói một lời thật đơn giản
Với niềm hy vọng
Chào buổi sang mai”
Ông Nelson Mandela đã đọc bài thơ của Maya Angelou “And Still I Rise – Tôi vẫn sẽ vươn lên”, tại lễ nhậm chức Tổng thống Nam Phi của ông vào năm 1994.
Mặc dù chưa bao giờ vào đại học, bà Maya Angelou đã được trao hơn 30 văn bằng danh dự, cũng như huân chương Nghệ thuật và huân chương Tự do của Tổng thống. Khi xác nhận cái chết của bà, ở tuổi 86, Đại học Wake Forest, nơi bà dạy học ba thập niên nay, ca ngợi bà là “một kho tàng quốc gia mà đời sống và những lời chỉ dạy khích lệ hàng triệu người khắp thế giới.”
Sự ra đi của Maya Angelou để lại nhiều tiếc thương cho mọi người. Tổng thống Obama vinh danh bà là “một nhà thơ tuyệt vời, một người bạn mạnh mẽ và một người phụ nữ thực sự phi thường”. Ông Obama cũng cho biết tên chị gái của ông vốn được đặt theo tên bà Maya. "Nữ hoàng truyền thông" Oprah Winfrey chia sẻ, bà luôn xem Maya Angelou là người cố vấn của mình. Oprah nói: “Bằng sự bình tĩnh, tự tin vốn có, bà ấy đã sang một thế giới khác”.
Với Nguyễn, trong một ngày cuối tháng Năm nhiều nắng và mây, đọc lại Maya Angelou và những bài thơ của bà, do một liên tưởng ngoài văn bản nghĩ đến những bông loa kèn màu đỏ mang vẻ đẹp rực rỡ của bầu trời nắng gió và nói lên lòng tưởng nhớ tiếc thương. Thơ của Maya Angelou. đúng là những khổ đau kết tinh cùng với những hạt bụi của trần gian -như trong bài “Tears. Những Giọt Lệ”: Những giọt lệ như những mảnh thủy tinh rách rưới của một tâm hồn khổ đau / Hay tiếng khóc than của khúc hát thiên nga giã từ giấc mộng hư...
Những ngày vàng nắng đã tắt
Những bình minh màu hồng
khi thức giấc bên anh
giờ đây cũng chuyển qua màu xám
Và cuộc đời tôi bỗng hóa xanh xao
Nhớ ngày mới làm báo Phố Văn, cách đây cũng đã trên mười lăm năm, mình được đọc bà trong một tập thơ nhỏ. Hôm nay, khi người nữ thi sĩ lớn của nước Mỹ vừa ra đi, Nguyễn lại xin được nói về tập thơ mình đã có lần đọc trong đời.
And Still I rise là tên cuốn sách tranh tuyệt đẹp, nhà Random House ở New York ấn hành năm 2001, gồm những câu thơ nổi tiếng của Maya Angelou trong bài thơ cùng tên -Tôi Vẫn Sẽ Đứng Lên- kèm với những bức minh họa màu của Diego Rivera, họa sĩ xứ Mễ Tây Cơ.
Chúng ta hãy nghe:
“Các người có thể viết đời tôi trong truyện sử bằng những lời cay đắng và những dối trá điêu ngoa,
Các người có thể giẫm tôi xuống đất đen, nhưng tôi vẫn sẽ bay lên như những hạt bụi...
Như mặt trăng mặt trời và thủy triều miên viễn,
Như hy vọng vút cao, tôi bay lên ...
Các người có thể giết tôi bằng sự thù ghét,
Nhưng tôi -như khí trời-vẫn sẽ vươn lên
Từ những túp lều của sự tủi hổ trong lịch sử -tôi đứng lên
Từ một quá khứ bắt rễ trong khổ đau - tôi đứng lên
Tôi là một mặt biển đen, dậy sóng và trải rộng mênh mông, tôi là thủy triều trào dâng
Mang cho đời những tặng phẩm do tổ tiên chúng tôi trao lại, tôi chính là giấc mơ là hy vọng của những người nô lệ...”
Mà cuộc đời của Maya Angelou chính là một cuộc chiến đấu không ngừng, để vượt ra khỏi bóng tối của sự ô nhục và bụi đất lầm than, rạng rỡ vươn cao như mặt trăng đầu núi, mặt trời trên biển. Năm Angelou ba tuổi thì song thân bà ly dị. Cha bà gởi bà và người anh lên bốn Bailey về ở với bà nội tại Arkansas. Maya Angelou kể lại như sau trong cuốn tự truyện Tôi Biết Tại Sao Chim Trong Lồng Hót - I Know Why the Caged Bird Sings: “Năm tôi lên ba và anh Bailey bốn tuổi, chúng tôi phải đến cái thành phố nhỏ ẩm mốc ấy, tay đeo tấm thẻ ghi dòng chữ “Đây là Marguerite và Bailey Johnson Jr., đi từ Long Beach, California, đến Stamps ở Arkansas, tại nhà bà Annie Henderson.”
“Thế là cha mẹ tôi đã chấm dứt cuộc hôn nhân tai tiếng của họ, và cha tôi đã gởi chúng tôi về nhà mẹ ông. Một công nhân đi cùng chuyến xe lửa đã giúp đỡ chúng tôi, nhưng rồi ông ta đã xuống xe trong ngày hôm sau -để chúng tôi một mình với những tấm vé đính vào bên trong túi áo anh tôi.
“Tôi không còn nhớ gì nhiều về cuộc hành trình, nhưng sau khi đến khu biệt lập ở miền Nam thì mọi chuyện khác đi. Những hành khách da đen, đi luôn luôn mang theo hộp thức ăn trưa, tỏ vẻ xót thương “hai đứa trẻ không mẹ” và họ chất đầy người chúng tôi nào là gà chiên nào là khoai tây trộn.
“Những năm sau này, tôi nhận thấy rằng ở nước Mỹ người ta từng gặp hàng ngàn lần những trẻ da đen nét mặt đầy sợ hãi đi một mình lên miền Bắc tìm tới những bà con giàu, hoặc xuôi về những thành phố miền Nam ở với bà nội hoặc bà ngoại...”
Những năm tháng êm đềm ở Stamps, cô bé Angelou đã đọc rất nhiều -Kipling, Poe, Butler, Thackeray, Henley, Paul Lawrence Dunbar, Langston Huges... Cô yêu vùng đất này và đặc biệt cái quán mang tên The Store của bà nội. Thế nhưng, năm lên tám, Angelou về với mẹ ở Saint Louis. Lúc bấy giờ, mẹ Angelou ở với người tình tại đây. Và chính ông này đã cưỡng hiếp cô bé Angelou. Cuộc đời của Angelou từ đó là một màu xám buồn bã. Một thời gian, cô bé trở nên im lặng, ít nói. Thế rồi Angelou cùng anh trở lại với bà ở Stamps. Tại đây, với sự giúp đỡ của một phụ nữ tên Mrs. Flowers, Angelou dần dần lấy lại niềm tự tin của một thiếu nữ.
Angelou học những năm đầu tiên ở Stamps, Arkansas. Sau đó bà được học bổng học môn vũ và diễn xuất tại trường California Labor School ở San Francisco, California. Từ nhỏ, ở Stamps, Angelou đã tỏ ra có năng khiếu đặc biệt về văn học. Tài năng của bà ngày càng phát triển. Bà là thi sĩ, nhà văn viết tự truyện xuất sắc, diễn viên, giáo sư và đạo diễn sân khấu. Bà là tác giả của nhiều tự truyện - nổi tiếng nhất là cuốn Why I Know the Caged Bird Sings- và năm thi phẩm. Bài thơ On the Pulse of the Morning của Angelou được đọc trong buổi lễ nhậm chức của Tổng Thống Bill Clinton năm 1993. Bà là người phụ nữ da đen đầu tiên được cái vinh dự hiện diện trong một buổi lễ long trọng như vậy. Cabaret for Freedom là vở kịch do Maya Angelou đạo diễn và bà có diễn xuất một vai trong đó. Bà cũng viết kịch bản cho cuốn phim Georgia, Georgia, và biên kịch cũng như đạo diễn bộ phim truyền hình mười tập mang tên Black, Blues, Black, nói về truyền thống của người da đen ở Mỹ. Các đại học theo nhau trao tặng bà những cấp bằng danh dự. Từ 1981, bà là giáo sư vĩnh viễn ở Wake Forest University, Winton-Salem, North Carolina.
Giờ đây thi sĩ của nước Mỹ Maya Angeloo đã ra đi. Nhưng vẻ đẹp của đóa loa kèn màu đỏ vẫn còn đó, thơ văn của bà còn đó. Những nỗi khổ đau đã kết tinh rực rỡ trong nghệ thuật, và thông điệp của bà về tình yêu thương và nghị lực vươn lên đang được tiếp tiếp truyền đi.
Maya Angelou, nhà thơ và là tác giả của những cuốn hồi ký nổi tiếng, đã qua đời hôm 28.5. 2014 tại nhà riêng ở Winston-Salem, Bắc Carolina, hưởng thọ 86 tuổi, sau khi trải qua một cuộc đời đầy biến động, với khát vọng không ngừng vươn lên. Sự nghiệp của bà rất đa dạng. Bà là một nhà thơ, nhà viết kịch, giáo sư, diễn viên, đạo diễn, ca sĩ, vũ công và nhà hoạt động dân quyền. Bà đã được mời đọc thơ trong lễ nhậm chức của Tổng Thống Bill Clinton năm 1993, với những vần thơ như sau:
“Nơi đây vào nhịp đập khởi đầu một ngày mới,
Ta có thể ngửng lên và nhìn ra ngoài,
Nhìn vào đôi mắt của người chị em gái,
Nhìn vào gương mặt của người anh em trai
Nhìn vào đất nước và nói một lời thật đơn giản
Với niềm hy vọng
Chào buổi sang mai”
Ông Nelson Mandela đã đọc bài thơ của Maya Angelou “And Still I Rise – Tôi vẫn sẽ vươn lên”, tại lễ nhậm chức Tổng thống Nam Phi của ông vào năm 1994.
Mặc dù chưa bao giờ vào đại học, bà Maya Angelou đã được trao hơn 30 văn bằng danh dự, cũng như huân chương Nghệ thuật và huân chương Tự do của Tổng thống. Khi xác nhận cái chết của bà, ở tuổi 86, Đại học Wake Forest, nơi bà dạy học ba thập niên nay, ca ngợi bà là “một kho tàng quốc gia mà đời sống và những lời chỉ dạy khích lệ hàng triệu người khắp thế giới.”
Sự ra đi của Maya Angelou để lại nhiều tiếc thương cho mọi người. Tổng thống Obama vinh danh bà là “một nhà thơ tuyệt vời, một người bạn mạnh mẽ và một người phụ nữ thực sự phi thường”. Ông Obama cũng cho biết tên chị gái của ông vốn được đặt theo tên bà Maya. "Nữ hoàng truyền thông" Oprah Winfrey chia sẻ, bà luôn xem Maya Angelou là người cố vấn của mình. Oprah nói: “Bằng sự bình tĩnh, tự tin vốn có, bà ấy đã sang một thế giới khác”.
Với Nguyễn, trong một ngày cuối tháng Năm nhiều nắng và mây, đọc lại Maya Angelou và những bài thơ của bà, do một liên tưởng ngoài văn bản nghĩ đến những bông loa kèn màu đỏ mang vẻ đẹp rực rỡ của bầu trời nắng gió và nói lên lòng tưởng nhớ tiếc thương. Thơ của Maya Angelou. đúng là những khổ đau kết tinh cùng với những hạt bụi của trần gian -như trong bài “Tears. Những Giọt Lệ”: Những giọt lệ như những mảnh thủy tinh rách rưới của một tâm hồn khổ đau / Hay tiếng khóc than của khúc hát thiên nga giã từ giấc mộng hư...
Những ngày vàng nắng đã tắt
Những bình minh màu hồng
khi thức giấc bên anh
giờ đây cũng chuyển qua màu xám
Và cuộc đời tôi bỗng hóa xanh xao
Nhớ ngày mới làm báo Phố Văn, cách đây cũng đã trên mười lăm năm, mình được đọc bà trong một tập thơ nhỏ. Hôm nay, khi người nữ thi sĩ lớn của nước Mỹ vừa ra đi, Nguyễn lại xin được nói về tập thơ mình đã có lần đọc trong đời.
And Still I rise là tên cuốn sách tranh tuyệt đẹp, nhà Random House ở New York ấn hành năm 2001, gồm những câu thơ nổi tiếng của Maya Angelou trong bài thơ cùng tên -Tôi Vẫn Sẽ Đứng Lên- kèm với những bức minh họa màu của Diego Rivera, họa sĩ xứ Mễ Tây Cơ.
Chúng ta hãy nghe:
“Các người có thể viết đời tôi trong truyện sử bằng những lời cay đắng và những dối trá điêu ngoa,
Các người có thể giẫm tôi xuống đất đen, nhưng tôi vẫn sẽ bay lên như những hạt bụi...
Như mặt trăng mặt trời và thủy triều miên viễn,
Như hy vọng vút cao, tôi bay lên ...
Các người có thể giết tôi bằng sự thù ghét,
Nhưng tôi -như khí trời-vẫn sẽ vươn lên
Từ những túp lều của sự tủi hổ trong lịch sử -tôi đứng lên
Từ một quá khứ bắt rễ trong khổ đau - tôi đứng lên
Tôi là một mặt biển đen, dậy sóng và trải rộng mênh mông, tôi là thủy triều trào dâng
Mang cho đời những tặng phẩm do tổ tiên chúng tôi trao lại, tôi chính là giấc mơ là hy vọng của những người nô lệ...”
Mà cuộc đời của Maya Angelou chính là một cuộc chiến đấu không ngừng, để vượt ra khỏi bóng tối của sự ô nhục và bụi đất lầm than, rạng rỡ vươn cao như mặt trăng đầu núi, mặt trời trên biển. Năm Angelou ba tuổi thì song thân bà ly dị. Cha bà gởi bà và người anh lên bốn Bailey về ở với bà nội tại Arkansas. Maya Angelou kể lại như sau trong cuốn tự truyện Tôi Biết Tại Sao Chim Trong Lồng Hót - I Know Why the Caged Bird Sings: “Năm tôi lên ba và anh Bailey bốn tuổi, chúng tôi phải đến cái thành phố nhỏ ẩm mốc ấy, tay đeo tấm thẻ ghi dòng chữ “Đây là Marguerite và Bailey Johnson Jr., đi từ Long Beach, California, đến Stamps ở Arkansas, tại nhà bà Annie Henderson.”
“Thế là cha mẹ tôi đã chấm dứt cuộc hôn nhân tai tiếng của họ, và cha tôi đã gởi chúng tôi về nhà mẹ ông. Một công nhân đi cùng chuyến xe lửa đã giúp đỡ chúng tôi, nhưng rồi ông ta đã xuống xe trong ngày hôm sau -để chúng tôi một mình với những tấm vé đính vào bên trong túi áo anh tôi.
“Tôi không còn nhớ gì nhiều về cuộc hành trình, nhưng sau khi đến khu biệt lập ở miền Nam thì mọi chuyện khác đi. Những hành khách da đen, đi luôn luôn mang theo hộp thức ăn trưa, tỏ vẻ xót thương “hai đứa trẻ không mẹ” và họ chất đầy người chúng tôi nào là gà chiên nào là khoai tây trộn.
“Những năm sau này, tôi nhận thấy rằng ở nước Mỹ người ta từng gặp hàng ngàn lần những trẻ da đen nét mặt đầy sợ hãi đi một mình lên miền Bắc tìm tới những bà con giàu, hoặc xuôi về những thành phố miền Nam ở với bà nội hoặc bà ngoại...”
Những năm tháng êm đềm ở Stamps, cô bé Angelou đã đọc rất nhiều -Kipling, Poe, Butler, Thackeray, Henley, Paul Lawrence Dunbar, Langston Huges... Cô yêu vùng đất này và đặc biệt cái quán mang tên The Store của bà nội. Thế nhưng, năm lên tám, Angelou về với mẹ ở Saint Louis. Lúc bấy giờ, mẹ Angelou ở với người tình tại đây. Và chính ông này đã cưỡng hiếp cô bé Angelou. Cuộc đời của Angelou từ đó là một màu xám buồn bã. Một thời gian, cô bé trở nên im lặng, ít nói. Thế rồi Angelou cùng anh trở lại với bà ở Stamps. Tại đây, với sự giúp đỡ của một phụ nữ tên Mrs. Flowers, Angelou dần dần lấy lại niềm tự tin của một thiếu nữ.
Angelou học những năm đầu tiên ở Stamps, Arkansas. Sau đó bà được học bổng học môn vũ và diễn xuất tại trường California Labor School ở San Francisco, California. Từ nhỏ, ở Stamps, Angelou đã tỏ ra có năng khiếu đặc biệt về văn học. Tài năng của bà ngày càng phát triển. Bà là thi sĩ, nhà văn viết tự truyện xuất sắc, diễn viên, giáo sư và đạo diễn sân khấu. Bà là tác giả của nhiều tự truyện - nổi tiếng nhất là cuốn Why I Know the Caged Bird Sings- và năm thi phẩm. Bài thơ On the Pulse of the Morning của Angelou được đọc trong buổi lễ nhậm chức của Tổng Thống Bill Clinton năm 1993. Bà là người phụ nữ da đen đầu tiên được cái vinh dự hiện diện trong một buổi lễ long trọng như vậy. Cabaret for Freedom là vở kịch do Maya Angelou đạo diễn và bà có diễn xuất một vai trong đó. Bà cũng viết kịch bản cho cuốn phim Georgia, Georgia, và biên kịch cũng như đạo diễn bộ phim truyền hình mười tập mang tên Black, Blues, Black, nói về truyền thống của người da đen ở Mỹ. Các đại học theo nhau trao tặng bà những cấp bằng danh dự. Từ 1981, bà là giáo sư vĩnh viễn ở Wake Forest University, Winton-Salem, North Carolina.
Giờ đây thi sĩ của nước Mỹ Maya Angeloo đã ra đi. Nhưng vẻ đẹp của đóa loa kèn màu đỏ vẫn còn đó, thơ văn của bà còn đó. Những nỗi khổ đau đã kết tinh rực rỡ trong nghệ thuật, và thông điệp của bà về tình yêu thương và nghị lực vươn lên đang được tiếp tiếp truyền đi.
NXT
May 2014
-----------------
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét