T.VẤN
& Bạn Hữu
Văn Học và Đời Sống
Lưu Na: BA TIỂU KHÚC, MỘT CON GHIỀN
1.
GHIỀN
10/14/2013
Bây giờ cô ghiền đi cà phê với họ. Hai ông bạn già, gặp nhau ở bàn cà phê vỉa hè êm ả lúc 10 giờ sáng. Một ông thì chỉ biết viết rồi quên luôn tác phẩm đã in; một ông thì thỉnh thoảng làm thơ, bây giờ dù hết làm thơ vẫn yêu thơ yêu chữ và mang hết cái lòng yêu con chữ đó đổ xuống việc phục hồi những cuốn sách đã một lần xuất hiện trên cõi đời này; và cô, một đứa ngớ ngẩn. Cuộc cà phê hình thành khi một ngày cô đưa khoe ông Thành, người mê sách, cuốn sách cô tự làm. Ông cười khà khà sung sướng thấy có người cũng mê “làm” sách như mình. Cầm cuốn sách vụng về trên tay ông vui vẻ chỉ cho cô những chỗ có thể sửa cho đẹp hơn, layout trang chữ sao cho bắt mắt, bìa có màu gì thích hợp, và phông chữ cỡ nào thì cân đối… Cô sung sướng tặng ông cuốn sách duy nhất đã “sáng tạo,” và cà phê mười giờ bắt đầu.
Bàn cà phê bằng sắt đan như tấm lưới tròn, vài cái ghế dựa, cô ngồi với hai ông dưới bóng mát của cái dù xanh bằng vải bố, mỗi bàn một cái dù kề một gốc cây hay một chậu kiểng. Rải rác vài khuôn mặt quen của phố Bôn sa, những người trốn cà phê ồn ào nơi khác nên ghé cái hẻm này. Phần nhiều họ chỉ rì rào chuyện vãn, nhưng cũng có lúc xen vào một bàn có nhiều đại ca văng đủ thứ! Vỉa hè sát tường cao nên không ngại nắng, nhưng gặp hôm gió Santa Ana thổi về, dù ngã sập lôi theo ghế bàn, dân cà phê nhớn nhác cùng chủ tiệm dựng dù sắp lại bàn ghế, hai ông cười vui nhìn lá chậy lao xao dồn về một phía rồi cùng la hoảng ướt, ướt… Cà phê đổ, những giọt nâu sánh văng lấm tấm lên mấy cuốn sách cũ mèm. Cả ba người loay hoay lấy giấy chậm nhẹ, như âu yếm lau mặt cho em bé. Cà phê sáng nơi vỉa hè này đã thành điểm hẹn cho ba con ghiền _ ghiền sách, đặc biệt sách cũ!
Sách cũ, có cuốn sách đã được tân trang, nghĩa là được lau chùi sạch sẽ, bọc lại bằng bìa ny lông. Đó là những cuốn may mắn trong cuộc phong ba. Có những cuốn rách gáy, mất chữ, bị bôi bẩn vì mực, vì bị lăn lóc lâu ngày nơi vỉa hè hoặc trong gánh ve chai _ những cuốn ấy lấy nhiều công sức của ông Thành hơn. Ông phải tìm cách phục hồi từng trang, nghĩa là rỡ tanh bành cuốn sách ra, cầm từng tờ giấy vàng sắp mục ấy mà gượng nhẹ lau chùi tẩy vết bẩn, rồi đi tìm những con chữ, đúng hơn là từng mẫu tự sao cho vừa vặn giống như mẫu chữ trong nguyên bản để cắt dán điền vào chỗ trống cho hệt như đã được in ra. Ông photocopy lại từng trang trên hai mặt giấy, rồi lại hì hụi khâu dán cuốn sách photocopy lại với bìa cũ tuy giữ nguyên nhưng cũng đã được chăm sóc phục hồi. Đặc biệt, có cuốn sách bìa sau đề tranh bìa của Ngọc Dũng nhưng tranh bìa ấy không còn, ông gò công tìm cho ra một bức in tranh khác cũng của Ngọc Dũng và hoàn toàn matched với màu sắc và trang trí của bìa nguyên bản rồi ghép lại trông hoàn thiện như bìa nguyên thủy! Ông gói từng cuốn sách đã được tái tạo ấy như món quà bằng những trang tạp chí dầy và tặng bạn, một cho nhà văn quên tác phẩm và một cho cô.
Mỗi buổi cà phê cô lại được dịp nhìn thấy một cuốn sách thuở cô chưa biết đọc: tạp chí Văn số Xuân 1968, Văn chủ đề Hà Nội, Tuyển truyện với những cái tên như Huỳnh Phan Anh, và Vang Bóng Một Thời của Nguyễn Tuân. Cuốn Vang Bóng… cô dở từng trang để cảm nhận cái lòng yêu chữ yêu sách của người xuất bản, những trang sách layout thật mỹ thuật và có nét sáng tạo riêng thuở ấy, đọc cuối trang để biết sinh hoạt in ấn một thời. Bao nhiêu là công sức tim óc, và nhất là, thấy một bước tiến xa đã bị xóa nhòa. Đi kèm với mỗi quyển sách là một kỷ niệm nào đó của văn nghệ sĩ: chủ nhà xuất bản Nguyễn đình Vượng đối với anh em chữ nghĩa ra sao, tòa báo hoạt động thế nào, layout trang báo đem in qua những chặng gì, giấy in có những loại nào khổ bao nhiêu, giá tiền…, thời đó ai viết mới, ai chọc trời khuấy nước ai nhiều độc giả ai vắn vỏi đường đời. Ông còn chỉ cho cô những ghi chú của độc giả: một ngày thật buồn chán, kỷ niệm buổi…, tặng ông…, vân vân. Đọc những giòng ghi chú hay cảm nhận bất ngờ ấy là cả một sự thích thú cho cả ba người, tưởng như thấy được người dân lúc đó sống ra sao, nghĩ gì.
Tìm được 1 cuốn sách, ông Thành thường ghi lại nơi trang đầu một vài chữ đánh dấu công việc đi tìm kiếm sưu tập lại những gì đã bị tịch thu, xé, đốt, hủy diệt. Phần thư, ông dạy cô ý nghĩa chữ ấy, và quả thật, chúng ta đã có một cuộc phần thư như cái thời Tần Thủy Hoàng đốt sách thiên hạ. Trước nụ cười nhẹ nhàng của ông Thành, những cuốn sách ông sưu tập và phục hồi lại như nặng xuống vì nó mang theo mình di tích xã hội đau thương và nước mắt của những người bị cướp mất cả đứa con lẫn chiếc nôi.
Cô những tưởng ông yêu sách cũ vì lòng hoài niệm hay vì tính thích sưu tập đồ cổ, nhưng cô phải lắc đầu vì sự mê sách đó đi xa hơn chuyện giữ cho riêng mình. Khi cô vui miệng nhắc một vài quyển sách xuất bản bên này mà cô muốn có nhưng đã không còn trên thị trường thì buổi cà phê tới ông Thành đã trao tặng. Ông hân hoan cho biết, tôi mua mấy chục bộ để dành. Đầu cơ tích trữ? Đúng một nửa. Ông biết sách đó quý và sẽ tuyệt bản nên mua, phòng sau này có ai cần thì tặng!!! Sách in bên này dù rẻ cũng không là rẻ, loại sách dày giá trị càng mắc hơn, mà bỏ tiền ra mua chỉ để dành tặng cho ai cần, tốn thêm tiền cước gửi về Việt Nam cho những em trẻ cần sách nghiên cứu làm luận án v.v… Dường như ông sướng lắm khi được nói về sách, khi làm lại được một quyển sách, khi tặng được cho người một quyển sách!!!
Có bữa tò mò cô hỏi ông một câu như thách đố, và cô được nghe ông nói về một tác giả mà ông yêu thích. Ông đưa nhận xét, suy nghĩ, và còn xúi cô viết về tác giả ấy. Ông sao lục những bài viết liên quan cho cô dành làm tài liệu, còn hứa sẽ giúp chuyện in ấn. Mắt ông lấp lánh như đã thấy sẵn cuốn sách sẽ được hoàn tất, tựa con ghiền ngửi được mồi thuốc phiện cháy xèo. Con ghiền đã thôi viết đốc thêm vào, con ghiền ngớ ngẩn cũng mơ màng hẹn sẽ…
Thì cứ hẹn mười giờ.
2.
MƠ MÀNG
10/23/2013
Cà phê 10 giờ bữa nay cũng lại rập rình như đã chờ từ lâu lắm, dù chỉ mới gặp nhau chưa kịp quên. Con ghiền sách đi ra đi vào, mỗi lúc một ly cà phê nóng mới xong. Một ổ bánh mì cắt làm ba (ăn đồng chia đủ!!), cái thú chộn rộn lao xao ấy tươi rói như thuở còn thơ được dịp lông bông cùng bè bạn.
Ngồi yên rồi, lại 2 cuốn sách _ Tạp Bút trong bộ Văn Học Miền Nam của Võ Phiến, và Mấy Chân Dung Văn Nghệ Hiện Đại của Huỳnh Hữu Ủy. Chuyền tay xem qua mấy bức hình in trong sách, gọi tên người này, nhắc kỷ niệm kia. Con ghiền sách lại nói “sách,” bữa nay qua chuyện keo bao nhiêu độ thì vừa với cái vất vả của Trần Hoài Thư (e cũng là một con nghiện lớn), trầm trồ máy làm sách hai ngàn đô ở con hẻm bên Tây. Qua tới cái chuyện in nhiều và in ít thì hệ quả gì, khác biệt ra sao nơi trang giấy, con ghiền ngớ ngẩn bèn ngớ ngẩn hỏi có phải ông Thành làm nhà in. Cười khà, không (dĩ nhiên là không _ đồ ngớ ngẩn). Không, nhưng vẫn tiếp chuyện khâu sách đóng sách và cũng tiếp luôn chuyện vợ nói rằng “cổ chưa biết là anh vừa khâu sách vừa cười tủm tỉm như đang sướng lắm.”
Con ghiền nhà văn không thua, mơ màng với ca-dê (tệp) giấy mới in một mặt, còn thơm mùi mực còn lóng lánh tân kỳ của trang sách in dở dang chưa một ngón tay chạm tới. Niềm say sưa bừng trên ánh mắt. Con chữ, nó có ma lực gì để lôi những cuộc đời xoay quanh nó như lá khô rụng vần xoay theo gió cuốn? Ông mê chữ nhảy về Việt Nam với “Nhan Sắc” của Dương Nghiễm Mậu bán cả ngàn cuốn ngoài đất Quảng, khi đó ông là sinh viên dạy học trò rằng có một cách nhìn khác về Từ Hải; rồi nhảy qua chữ của Phan Khôi, “tóc gió,” cái chữ tân kỳ ấy đã được Phan Khôi dùng để dịch một bài thơ Đường, dù tóc gió là một hình ảnh nơi quê nhà đất Quảng với những cô con gái tắm nguyên cả quần áo dưới sông và trên đường về nhà thì mái tóc ướt bay lất phất theo chiều gió, nhảy tới chữ “chìa tay” cũng của đất Quảng mang hàm ý ôm ấp yêu thương. Ở Chương Dân Thi Thoại, Phan Khôi dịch trang 22 trong Tùy Viên Thi Thoại của Viên Mai *:
Chúc mình mà tớ không mua rượu
Nhưng vẫn chìa tay mẹ nó, nào!
Trúng chỗ, con ghiền nhà văn dấn thêm vào: chữ “nào” đó ý nghĩa lắm đấy. ???. Cái đồ ngu ơi, đây này, thơ yết hậu:
Sớm tối còn lo việc văn bài
Mỏi cả xương sườn mỏi cả vai
Việc ấy hôm nay thôi gác lại
Mai!
Văn bài gì cái việc lông bông
Mình hãy chìu em một chút, bồng
Cứ hẹn hôm mai rồi lại mốt
Không!!!!!!!!!
Ngủ chung lắm chuyện bực mình sao
Mình muốn yên thân nó cứ gào
Muốn chết thì đây ông cho chết
Nào !
Nào. Nào. Nào. Cười đã lắm, nhưng đã nhất là khi buột miệng tuôn ra một câu thơ đã nấp trong lòng không biết tự thuở nào. Con ghiền sách ngậm ngùi nhớ 9 năm tù đất Bắc. Một buổi, lê lết chặt được 10 cây nứa theo “chỉ tiêu đề ra,” đang ì ạch kéo về thì bị một nhân dân 8 tuổi rượt. Tám tuổi, học trò miền núi đứa nào cũng đeo bên mình một con dao quắm, nó thấy mình thì rút dao ra rượt miệng hô “ngụy, ngụy…” Cải tạo chạy thụt mạng, lôi bó nứa kê trên vai kéo lê sau lưng từ thung lũng băng ngược dốc lên đồi. Chú bé chỉ là rắn mắt nên không dí theo. Ngã xuống được một cội cây thì miệng bật ra câu thơ Tô Thùy Yên tiện tay ta ngắt một cành sậy, làm cây sáo thổi cạn hồn sầu. Ôi những câu thơ những con chữ, nó đã đưa bao thân xác vào huyệt khô và cũng cứu bao mảnh hồn sầu lúc bị dập vùi… Cà phê bỗng đắng. Điện thoại reo cứu tỉnh mấy con đồng _ “ông ơi, tới giờ đón cháu rồi đó,” “bố đã ăn gì chưa em chờ,” “mua cho mẹ gói xôi.”
Ba con đồng dạt ba ngả, mơ màng.
* Đào Văn Khởi, Viên Mai và thi thoại
http://www.saimonthidan.com/?c=article&p=6645
3.
CHẲNG PHỤ PHÀNG NHAU
07/12/2022
Ba con ghiền giờ chỉ còn hai rưỡi, bàn cà phê vậy là phải dẹp thôi. Có ai đi ngược được dòng đời. Lâu lâu có dịp thì cô mới được gặp ông bạn ghiền sách, và rồi dịp gì thì cũng phải hết, cô đành thỉnh thoảng ghé nhà ông trao đổi tin tức. Bắt đầu cho những cuộc rượu hờ!
Ông không uống rượu, chỉ nhâm nhi đôi chút khi có bạn, nhưng mua cả thùng để có dịp là tặng. Mua cả loại bánh khô thích hợp để nhấm nháp với rượu. Vợ hiền nhỏ nhẹ: “tôi không biết uống rượu nên có ai tới nhấp môi với ổng thì tôi vui.” Vậy, cô yên tâm cùng ông vớt nửa chai và một phong bánh, gói thêm một phong ra về ăn trên xe. Có bạn nhiệt tình phóng khoáng mà e dè thì còn chi niềm vui gặp gỡ. Nhưng cô vẫn thấy như chưa đọc hết bạn mình dù đã đọc hết Thắp Tình. Chỉ đến cái hôm mừng thọ và kỷ niệm hôn nhân, nhìn ông đứng trên bục đọc bài thơ “56” với tấm lưng đã hơi còng cô mới nhận ra cái điều mình thấy còn thiêu thiếu.
Cô không biết mình sẽ cảm được gì nếu đã không thấy được người. Ông đứng đó, với tất cả chân chất và quả quyết tự tin, nói với mọi người có mặt về người vợ và mối tình 56 năm gắn bó. Ông đứng đó, mộc mạc hồn nhiên nói những lời thơ đẹp như những đóa hoa cải sau vườn, nồng nàn như những câu thơ của 50 năm trước.
Cô nghĩ lại những lần trò chuyện. Nơi con người giản dị ấy chứa rất nhiều mâu thuẫn. Ông lãng mạn, cái lãng mạn của tóc gió đất Quảng, không ái tình vớ vẩn. Ông phóng khoáng tư tưởng, không phóng túng đời sống. Ông chân thật xuề xòa nhưng ý nhị chu đáo tử tế với người chung quanh. Mang trên vai gánh nặng cuộc đời và những tai ương của kiếp người, ông lúc nào cũng mỉm cười những nụ cười hóm hỉnh sảng khoái. Mỗi lúc gặp ông là mỗi lúc cô thấy mình được hưởng lây cái sức sống hiền lành như thóc với khoai và những ý kiến tinh tế của bậc thức giả. Một người đi chân trần trên lối sỏi đương nhiên đối diện cùng người mà nói rõ một niềm yêu, đâu cần phải núp sau bản in sau ấn phẩm. Một người biết tự giới hạn mình thì cũng chuyển tất cả tấm lòng phơi phới dạt dào của mình về phía mặt trời. Và, như vậy đó, ông thắp tình. Thắp những ánh nến leo lét soi vết bom đạn tàn phá trên ruộng đồng. Thắp những ánh nến lập lòe lưu ý nghĩ và cảm xúc trôi giạt bởi chiến tranh. Thắp chút vàng vọt cho nỗi cô đơn một đêm nơi quán vắng…
Ông bạn ghiền sách, cô thấy ra tất cả niềm yêu mến trong những dòng thơ đã viết- cho cha, cho mẹ (rất nhiều), cho bạn, cho con, cho cả chính mình- tất cả, đều chỉ là lòng yêu quê hương tha thiết, yêu đất yêu sông yêu ruộng đồng yêu mồ mả yêu mỗi ngọn gió qua yêu núi sẫm đồi nông yêu cái nghèo thắm đượm hồn lưu lạc yêu những hoạn nạn họa tai làm nên một thời trai trẻ. Mỗi người mà ông đã nhắc tới trong thơ chợt hiện ra như những cành cây ngọn cỏ củ khoai đóa hoa… tất cả mọc lên từ đất, là sản phẩm là đại diện của đất quê hương đã cùng ông đón nắng sớm mưa chiều. Những lời tự tra vấn là những cơn gió, lúc dữ dội lúc mơn man, lay thức mọi thứ đứng trên đất bám trên đất, thịt xương của trăm năm.
Đọc chữ gặp người, cô thấy ra chính tự thân ông đã là một câu thơ, ông và chữ đã như gió thu sau tháng hè, thổi về ruộng nâu lúa tươi xanh rì. Mùa màng năm xưa thôi đã gặt xong, Thắp Tình, Thành Tôn – chữ với người đã chẳng phụ phàng nhau.
*Chữ nghiêng: lời nhạc của Phạm Duy".
Lưu Na
=========
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét