VIRGIL GHEORGHIU

Thận Nhiện vừa trở lại Mỹ sau hai năm bị kẹt vì dịch bệnh ở Việt Nam. Anh đã đến Washington DC để gặp gỡ bạn bè, những tài năng cùng lứa với anh như Đinh Trường Chinh, Phạm Phú Thiện Giao, Gia Minh, và sau đó có cuộc gặp gỡ tại studio Trương Vũ. 

Cách xa mấy năm, lần gặp trước tại tư thất Nguyễn Quang khi Trịnh Cung ra mắt sách, lần đó Thận Nhiên trẻ hơn, ít nói và có vẻ rất thận trọng. Tôi gặp Thận Nhiên lần đó là lần đầu. Tôi rất thích bài diễn từ của anh vừa phổ biến trước đó vài tháng nhân dịp anh nhận giải thưởng Văn Việt năm  2018. Tiếc là hôm đó sơ giao, và lại là một sinh hoạt có chủ đề khác nên trò chuyện rất ít và rất ngắn với Thận Nhiên.

Lần này thì khác, một vòng tròn rất nhỏ để có thể hỏi, có thể nói  cùng lúc có thể nghe và cùng chia sẻ với Thận Nhiên nhiều hơn.

Thận Nhiên viết nhiều từ hải ngoại, trên các tạp chí văn học báo giấy, báo mạng, sau đó anh về Việt Nam sống và làm việc khá lâu. Trong thời gian đó, anh thuê một chỗ ở trong chung cư, ở tầng thứ 14, và giai đoạn này anh viết “Những Ghi Chép Ở Tầng Thứ 14”.

Khởi đầu tiểu thuyết này đăng nhiều kỳ trên facebook, sau đó được  nhà văn Ngô Thị Kim Cúc (trong nhóm chủ trương trang mạng Văn Việt) đề nghị đăng trên Văn Việt và đề cử dự giải. Sau đó Văn Việt trao giải thương Văn Việt 2018.

Tôi biết về Thận Nhiện rất trễ, bởi vì gần ba mươi năm trước, khi Thận Nhiên viết nhiều và đều đặn trên các tạp chí hải ngoại thì tôi mới vừa định cư ở Mỹ, còn đang chúi đầu vào cơm áo gạo tiền cho đời sống mới, chưa có thời gian tìm đến với văn chương. Sau này, qua facebook, tôi có dịp đọc được từ Thận Nhiện những truyện ngắn. Dường như, cái truyện đầu tiên thu hút tôi là chương thứ 7 của tiểu thuyết (NGCOTT14). Tôi vẫn nhớ cái cảm giác choáng ngợp bởi những dòng chữ trùng trùng cảm xúc, rất mới, rất lạ của Thận Nhiên.

Tôi rất thích bài diễn từ nhận giải Văn Việt của Thận Nhiên vì sự thẳng thắn và gần gũi của tác giả, vì các địa danh thân thuộc mà Thận Nhiên nhắc đến như Virginia, Michigan, Bình Chánh, Saigon, Vũng Tàu. Và hơn thế nữa, những điều anh viết xuống chính là những điều tôi nghĩ đến mà chưa thể viết ra.  Và đó chính là nỗi khao khát gặp gỡ và trò chuyện với Thận Nhiên. Xin trích đoạn diễn từ này về tình trang chung của người cầm bút trong giai đoạn hiện tại:

“Nhìn lại các sáng tác văn chương VN trên không gian mạng thì ta thấy thể loại phổ biến nhất là thơ, và truyện cực ngắn, rồi tới truyện ngắn, sau cùng, và hiếm hoi, mới có tiểu thuyết. Số lượng tác phẩm tỷ lệ thuận với độ ngắn của tác phẩm. Lý do có thể là do người viết không phải đầu tư nhiều thời gian và công sức cho các thể loại có ít số lượng chữ, và độ ngắn của chúng thì hợp với cách đọc nhanh vội trên màn hình của laptop hay Smartphone. 

Tôi nghĩ, sáng tác văn chương giống múa võ và đánh nhau.

Thơ và truyện cực ngắn là những bài quyền, yêu cầu là múa đẹp.

Tản văn, tạp văn, tuỳ bút cũng là những bài quyền, dài hơn, công phu hơn, trường quyền, hay dợt nhau qua lại vài cú trên sàn tập.”

Và:

“Tôi chơi Facebook và thử mở đường máu bằng cách post những sáng tác lên trang Facebook. Tôi luôn post bài trong chế độ public để bất cứ ai muốn cũng có thể đọc. Tôi có 2,817 bạn trong friendlist, những mong sẽ có chừng 200 người đọc mình. 200 người tri âm và ân tình là cũng vui rồi, trong khi chờ một ngày mai tươi sáng hơn, sẽ tới.

Tôi thấy không mấy ai post tiểu thuyết lên Facebook. Nó vừa bất tiện cho người đọc, vì quá dài để theo dõi, vừa bất công cho người viết. Bất công vì cặm cụi viết hằng mấy tháng trời mới xong một bản thảo, để rồi khi post lên thì nó không sống được quá hai ngày rồi bị hàng ngàn thông tin khác đè lên, chôn lấp.

Sau khi đã đăng trên Website Tiền Vệ mấy năm trước, tôi sửa chữa một ít chi tiết, rồi post từng chương tiểu thuyết “Những ghi chép ở tầng 14” lên Facebook. Nó được lọt vào mắt xanh của chị Ngô Thị Kim Cúc. Cám ơn chị. Chị đã đăng lên Văn Việt và đề cử dự giải, rồi tôi có giải thưởng hôm nay.”

Tập tiểu thuyết này, sau đó phát hành ở hải ngoại, do Văn Học Press xuất bản. Trong lời giới thiệu tác phẩm,  nhà văn Trịnh Y Thư viết:

“Mặc dù cốt truyện không là cái gì quan trọng nhất trong tác phẩm, cuốn tiểu thuyết thuật chuyện một cậu thanh niên, con trai một cặp vợ chồng bỏ nước ra đi sau ngày miền Nam thất thủ, sinh ra và trưởng thành trên nước Mỹ, nhưng lại muốn sang Việt Nam sinh sống một thời gian dài. Để làm gì thì chúng ta chỉ có thể hiểu một cách lờ mờ, vì chính bản thân “hắn” cũng không rõ. Đi tìm một cuộc phiêu lưu đầy hứng thú với những cảm giác mới, mạnh, lạ? Đi tìm nguồn cội của mình qua những câu chuyện nặng phần huyền thoại về tổ tiên, dòng họ “hắn” nghe được từ cha mẹ, ông bà? Quá chán chường, thậm chí hoang mang với cái căn cước “trái chuối” của mình, bên ngoài vàng nhưng bên trong trắng, và muốn làm cái gì hầu phá tan mặc cảm đó? Vân vân. Có thể tất cả những lí do đó đã là động lực cho “hắn” từ bỏ đời sống mình đang có để lần mò sang cái mảnh đất xa xôi, nhiễu nhương, lắm chuyện, có tên gọi Việt Nam.

Thận Nhiên hiểu rõ tâm trạng khủng hoảng căn cước của những “trái chuối.” “Hắn” và cô gái tên Cathy trong truyện là hai “trái chuối.”

Khủng hoảng căn cước là trạng thái tâm lí, ý thức tự thân của một con người, biểu hiện bởi tâm trạng hoang mang, lo lắng, không biết xử trí ra sao trong mọi cảnh huống khi tâm thức hắn trở nên bất an, mà nguyên do thông thường là sự đổi thay trong mục đích sống và vai trò xã hội. Hắn không còn cảm thấy là một phần của cộng đồng xã hội nữa, hắn như ở thế giới khác, kẻ đứng ngoài lề chẳng hề can dự gì vào tiến trình và an sinh của nhóm người bên trong, hắn cảm thấy mình là kẻ bị chối bỏ, kẻ không được chấp nhận trong ngôi nhà chung của mọi người. Hắn nghĩ thế và hắn không ngớt loay hoay trong chiếc rọ, cuối cùng dẫn đến tình trạng hắn không còn biết mình là ai, phải làm gì.”

Trong chuyện trò hôm nay, Thận Nhiên nói tới cái thực và phi thực của tác phẩm, câu chuyện về một chàng trai người Mỹ gốc Việt, thao thức về nguồn cội của mình và lên dường tìm kiếm. Đoạn đường gặp gỡ với Người Cha, Người Ông, Người Tình, và nhiều nữa, chàng trai  gặp gỡ, chuyện trò và nhập hẳn vào những đối tượng đã gặp với những khốn khó, bức bối và quẩn bách của từng người và của từng thời. Thận Nhiện viết : “Tìm lại căn cước của mình, và dấu vết của lịch sử và quê hương, là ám ảnh khắc khoải của người di dân. Cuốn tiểu thuyết này là về một người trẻ tuổi, sanh ra và lớn lên ở Mỹ, muốn giải tỏa những ám ảnh đó.”

Sống ở Mỹ, sau đó về Việt Nam một thời gian khá dài, rồi trở lại Mỹ, sau đó, lại quay về Việt Nam để chăm sóc người Cha già yếu, dự trù  vài ba tháng thì về, nhưng dịch bệnh đã giữ anh lại trên hai năm, Quay về Mỹ, Thận Nhiên có những cảm xúc khác lạ vì những thay đổi thật nhiều, anh chia sẻ:

 “Tôi vừa trở lại Mỹ được 2 tuần sau hơn hai năm kẹt lại ở VN vì dịch COVID và gia đình. Sau những thay đổi về môi trường sống, thì người ta phải mất một thời gian để điều chỉnh lại những thói quen, những sinh hoạt, để phù hợp với hoàn cảnh sống, tuy rằng nó từng là cũ nhưng giờ là mới. Tôi không còn bị tình trạng mất ngủ vì thay đổi múi giờ. Cũng đã quen với cái lạnh đầu mùa Xuân ở Michigan và New York city. Điều còn lại là những tiện nghi và giá cả sinh hoạt. Mỹ đắt quá, mà cũng rẻ quá so với VN. Ở Vũng Tàu, mùa này tôi thường mua trái thanh long với giá chừng 25 ngàn/một ký, có khi chỉ 15 ngàn, tức là chưa tới $1, thì ở những sạp trái cây ở NY thanh long có giá $5 một pound , tức là khoảng 130 ngàn/nửa ký. Đắt gấp 10 lần. Hay trái bơ, trong siêu thị NY có giá $2/ một trái nhỏ như trong hình. Ở Vũng Tàu chắc một ký khoảng vài chục ngàn.

Nhưng ngược lại, tôi phải làm xét nghiệm PCR trong vòng 24 giờ trước giờ lên máy bay, phải chạy ngược chạy xuôi mới làm được, với giá 1 triệu đồng, khoảng $50, và chi phí đi lại, sắp hàng chờ cả buổi. Ở NYC, trạm xét nghiệm gần như được đặt ở các góc phố, và miễn phí. Tiêm vaccine cũng miễn phí và không phải qua một thủ tục hay phải có “ông ngoại” nào cả. Có lúc người chích còn được thưởng $100.

Ở Sài Gòn, ai cũng sợ bị giật đồ, giật điện thoại di động, không dám lơ đễnh khi ra khỏi nhà. Ở NYC, các cô cầm túi xách LV giá vài ngàn dollars đi nghênh ngang mà không ai thèm ngó. Tuy nhiên, nếu là người gốc Á thì bạn phải thật cẩn thận trên đường phố hay trên các phương tiện đi lại công cộng như subway hay bus: bạn có thể bị tấn công vô cớ, bạn là nạn nhân tiềm năng của những kẻ phân biệt chủng tộc. Chuyện ấy vừa xảy ra với tôi hôm qua".

Thận Nhiên tên thật Tôn Thất Thiện Nhân, sanh năm 1962 tại Long Khánh. Anh sang Mỹ năm 1990, Kiếm sống bằng nhiều nghề, ở nhiều nơi. Thận Nhiên viết văn xuôi, thơ, dịch sách; cộng tác với những diễn đàn văn học hải ngoại và trong nước, dưới đất và trên mạng; bút danh thường ký Thận Nhiên, viết báo ký Nam Đan, dịch sách ký Nguyễn Tuệ Đan, viết các thứ khác ký Bùi Thị Lài.

Gặp gỡ Thận Nhiên vào giữa mùa Phục Sinh, câu chuyện từ những kỷ niệm rất gần gũi thân mật với nhau, những cảm nghĩ khi viết, khi nhớ, sự đông cứng của ngòi bút khi những biến chuyển chung quanh quá dồn dập từ chiến tranh, dịch bệnh đã làm chúng ta gần như ngợp thở, và tê liệt. Thật vui và cũng thật xúc động khi ngay ngày hôm sau, từ facebook Thận Nhiên đưa lên một bài thơ:

GIẢ THIẾT VỀ CÁNH TAY PHẢI CỦA CHÚA GIÊ-SU

quân dữ đóng đinh Giê-su trên đồi Gôn-gô-tha
tôi đứng cuối dốc chặng đường thương khó
tiếng búa nện chan chát
khi Magdalena lấy tóc lau chân người
ông vẫn chưa chết
khi những ngả đường vào Băng-cốc bị đóng chốt
ông vẫn chưa chết
khi người ta hạ thập giá xuống
ông vẫn chưa chết
khi lệnh thiết quân luật được ban hành ở Lhasa
ông vẫn chưa chết
khi máu trong người chảy cạn thấm đầy mặt đất
ông vẫn chưa chết
khi xe tăng nghiến xích trên quảng trường Thiên An Môn
ông vẫn chưa chết
khi trời đất tối sầm thì mọi người kinh sợ bỏ về

*
tôi phát hiện ra ông
ngoài mái hiên ngôi nhà thờ nhỏ ở Long An
anh thợ mộc ba mươi ba tuổi đang khát lịm trên thập giá
cánh tay phải đứt rời treo lặc lìa kỳ dị
tôi chĩa ống kính vào mạn sườn
tìm tín hiệu sự phục sinh
Giê-su chưa chết!
tôi gọi xe cấp cứu 115 bằng điện thoại di động
những biện pháp cầm máu không phủ sóng

*
khi tôi viết xuống những dòng này
ông vẫn chưa chết
thoi thóp thở
chờ đợi
cơn hấp hối kéo dài đến vô tận
nhưng cánh tay phải tự nó tháo rời ra khỏi lỗ đinh
rồi cất lên khỏi mặt địa cầu

*
tôi ngó lên bầu trời đêm Địa Trung Hải
ngoài những vệ tinh viễn thông và hệ thống phòng thủ từ xa
là tín hiệu của sự sống
đêm, trái đất lang thang ngây ngất
cánh tay phóng đãng đã ân cần ôm mái tóc lả lơi
trong quán rượu hai ngàn năm trước
lững lờ bay trong vũ trụ mênh mông

ảnh  : Thận Nhiên

Một bài thơ lạ và hay. Đúng như văn phong của Thận Nhiên, cái siêu cảm trong mùa Phục Sinh đã nối từ Gôn- Gô-Tha về Địa Trung Hải, qua Băng-Cốc, qua Lhasa, về Long An, về Địa Trung Hải từ một lỗ đóng đinh trên một cánh tay rời. Pho tượng cánh tay phải của chúa Giê Su bị gãy rời mà Thận Nhiên bắt gặp gây xúc động cho anh và bây giờ cho người đọc khắp nơi. Nhà văn Nguyễn Thị Hoàng Bắc đã comment ngay: 

“Sao có cái ảnh lạ lùng được vậy? Và… trong sâu thẳm thi sĩ là một tín đồ, một con chiên Chánh tín đến bất ngờ! Love your picture and poems!”

Tôi thích và rung động với câu thơ này:

“nhưng cánh tay phải tự nó tháo rời ra khỏi lỗ đinh

rồi cất lên khỏi mặt địa cầu”.

Nguyễn Minh Nữu

Virginia, 19.4.2022

=============