"cảm ơn Trần Hoài Thư đã tìm hiểu Nguyễn Nam Châu... về bài viết FELLINI với phim LA STRADA .." / lời bác sĩ-họa sĩ LỮ KIỀU (Thân Trọng Minh) -- nguồn: Blog Trần Hoài Thư

"bạn ta ơi, tôi đã tìm được rồi !"

by tranhoaithuPosted onJanuary 30, 2020

Điện thư của Lữ Kiều Thân- Trọng Minh đến tôi vào cuối tháng 10, 2019, cách đây 3 tháng, khi tôi ngõ ý sẽ làm một số chủ đề về nhà triết học, biên khảo, nhận định gia Nguyễn Nam Châu cho tạp chí Thư Quán Bản Thảo số tới:

“Cám ơn Trần Hoài Thư đã tìm hiểu tác giả Nguyễn Nam Châu, người đã ảnh hưởng đến tôi, đến các bạn Nhóm thứ năm hàng tháng (Quốc Học 1960), một thời mà đã 60 năm. Bài viết của NNC về Fellini với phim LA STRADA vẫn còn làm tôi xao xuyến mỗi lần nhớ lại. Hình như tôi đã nhắc nhiều lần nàng Gelsomina trong những bài văn thời trẻ của mình, nhờ Nguyễn Nam Châu đó.”

Lữ Kiều không trích dẫn. Tôi xin thay mặt bạn trích dẫn giùm:

”  Thì thôi, hãy hát ca lời vui, nếu còn hát được. Lời vui, cho cuộc tình ích kỷ để tàn lụi. Lời vui, cho sự tìm kiếm con đường. Con đường. (La Strada: cô nàng Gelsomina khi từ biệt chàng Zampano vũ phu, đã chết mòn cùng cây kèn của nàng (1) – Con đường nào? Ôi, một lần nọ, trong đêm, tôi đã giật mình thảng thốt – Hay con đường mình đi là cõi hư vô?)” (trích Chàng Nho sinh dưới gốc tùng – Thử bút)

…Trong góc nhà thờ, buổi chiều thứ tư hiu hắt, người con gái quì gối và nhìn lên. Người đàn ông ngồi cạnh nàng. Tiếng phong cầm trầm vang xao xuyến, như vọng từ lòng đất.
(Khúc nhạc nào vậy, có phải khúc Toccata của Bach trong phim La dolce vita. Ôi – Fellini, người nghệ sĩ bi thảm của thời đại chúng ta, người đã nhìn thấy hơn ai cả những chiếc cầu gãy trong đời mỗi người. Phải không, Zampano? Phải không, Gelsomina? )(1)

(1)) La Strada, tác phẩm điện ảnh của Fellini, ảnh hưởng lên suy nghĩ của thế hệ chúng tôi, thế hệ sau thế chiến thứ hai.

- hôm nay, tôi xin báo tin bạn là tôi đã tìm ra bài viết của Nguyễn Nam Châu mà bạn nhắc trong điện thư. Tôi đang đánh máy để chuẩn bị cho Thư Quán Bản Thảo số tới đây. 

Vừa đánh máy mà vừa rưng rưng.  Con đường của Fellini  là con đường  mang ý nghĩa triết lý của kiếp nhân sinh :
"...con đường cũng như cuộc đời, tự nó không biết khởi điểm tự đâu, mà cũng không rõ sẽ ngừng lại chỗ nào. Nó bắt đầu từ cuộc đời của những kiếp người. Người ta vào cuộc đời như người ta khởi sự lên đường. Có lần ta tạm biết mơ hồ mục-đích của cuộc hành-trình và thoáng thấy mình sẽ có ngừng lại ở điểm nào đó trên con đường, nhưng người ta không biết hết được những điều mình sẽ gặp gỡ trên nẻo đường muôn hướng đó, bởi vì Con Đường cũng có nghĩa là sự Gặp Gỡ giữa muôn vàn ngả đường. Cuộc đời cũng thế : Cuộc đời là sự gặp gỡ giữa các tâm hồn. (trích từ bài viết của Nguyễn Nam Châu ).

Còn con đường của thế hệ  chúng tôi thì khác. Chỉ đầy những ụ mô mìn chông. Ngay cả trong tâm hồn, nó mang  nhiều vết sẹo:

Thế hệ chúng tôi mang đầy vết sẹo
Vết sẹo ngoài da và vết sẹo trong hồn
Không phạm tôi mà ra tòa chung thẩm
Treo án tử hình ở tuổi thanh xuân
(thơ Trần Hoài Thư)

Cái chung của con đường  của Fellini và của chúng tôi là sự gặp gỡ của nhựng tâm hồn. Với Fellini, cuộc đời  như con đường lớn tạo nên những sự gặp gỡ  rất tình cờ của những tâm hồn không cần đồng điệu, cảm thông. Gã Điên, Zampino, Gelsomina là ba mẫu người tính tình khác nhau như một trời một vực. Con đường đã dẫn đưa họ đi, không cần biết khởi hành hay bến cuối. Dù không mìn chông như những con đường của miền Nam trong thời chiến, nhưng nó có những ụ mô mà bô hành phải trải qua để chống chọi và tranh đấu với cuộc đời và cuối cùng đều  dẫn đến một cửa biển, một cù lao. Còn con đường của chứng tôi, – dành riêng cho đám yêu mến chữ nghĩa văn chương – lthì khác. Có bao nhiêu cù lao đấy. Có bao nhiêu cửa biển đầy. Nhưng phủ trên đấy là cái đẹp, ở  quá trên  cái bầu khí quyển bị ô nhiêm.

Đó là con đường văn chương.. Có phải vậy  không, bạn ta ?

2.

Bạn yêu Gelsomina.

Riêng tôi thì tôi  tâm đắc vớ Gã điên.
Tôi tâm đắc vì tôi đang cô độc. Và tha thiết yêu cái cô độc này. Nếu mà tôi không yêu nó, chắc tôi sẽ điên hay tự sát.  Gã Điên trong La Strada đã thay tôi nói dùm:

 “Tôi muốn sống một đời tự do. Chả ai theo được tôi. Và tôi cũng chẳng có ý cho ai theo”. Ngay trong nghề  nghiệp gã cũng chọn một con đường cô độc. Lúc gã ngồi ăn trên giây cao 40 thước gã nói với khán giả : “Trên này ăn ngon lắm. Có thừa một chỗ. Ông bà nào thích xin mời lên đây”. Nhưng nào có ai lên được với gã. Gã chỉ là một kẻ cô độc. Tự ý muốn cô độc.”

Tôi tấm đắc vì gã hiểu được thế nào là sự hữu dụng của hòn đá. để nói hộ giùm tôi:

“như hòn đá sỏi này đây. Nó có một ý nghĩa và một ích lợi…… Mà ta không biết được… Và nếu viên đá này mà không vô dụng, thì ở đời không có chi vô dụng cả…”:

Giống như tôi. Tôi chấp tay lạy,  Hòn đá kia không còn là vật tầm thường nữa mà là  hòn đá ân nhân của tôi:

Nếu có phép mầu gì anh ước được bay về
Lên lại ngọn đồi Kỳ Sơn tìm hòn đá tảng
Anh sẽ đứng thật nghiêm   và chào tay kính cẩn
Cám ơn vô cùng một hòn đá ân nhân

Chác em sẽ cau mày:
–  đá đâu phải là người sao lại bảo ân nhân ?
Vậy thì  anh hỏi em:
– có  người nào giúp anh thoát nạn ?
Em có  bao giờ thấy một người nào chắn đạn  ?
Em có bao giờ nhìn những khói đá bốc lên
Và những tia lửa  hồng  tức tối  xẹt cuồng điên
khi trăm ngàn đầu đạn đâm vào thân thể đá ?

Và bây giờ anh cũng mong  được làm phiến đá
Để chai lì với những bọt sủi niềm đau !

[]

t.h.t.