SATURDAY, JUNE 2, 2018
Nhạc PHẠM DUY Tiếng hát KHÁNH LINH (42 phút)
n h ạ c
PHẠM DUY
tiếng hát
KHÁNH LINH
- bấm vào ảnh dưới đây để nghe (42 phút)
615. tranh TRƯƠNG VŨ Cháu Aiden Truong, sơn dầu trên bố, 18"x24", hoàn tất 19.5.2018
tranh
TRƯƠNG VŨ
hoàn tất 19.5.2018
614. THÂN TRỌNG SƠN Boris Pasternak, nhà thơ
Nhắc đến Boris Leonidovich Pasternak (Борис Леонидович Пастернак) là nhắc đến tiểu thuyết "Bác sĩ Zhivago", mà tác giả phải để ra hàng chục năm mới hoàn thành và không thể nào công bố bằng ngôn ngữ của mình, trên quê hương của mình. Thật vậy, khi tác phẩm ra đời (năm 1955), dưới áp lực những lời công kích, phê phán của giới văn học và chính trị, không một nhà xuất bản nào nhận bản thảo. Phải chờ đến một năm sau, tác phẩm mới được xuất bản tại nước Ý, bản tiếng Nga và bản dịch tiếng Ý! Ngay sau đó, cuốn truyện được dịch sang nhiều ngôn ngữ khác, xuất bản tại nhiều quốc gia khác ( tiếng Pháp, Đức, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Thuỵ Điển, Na Uy, Đan Mạch, Phần Lan...) Bản tiếng Anh đầu tiên do Max Hayward và Manya Harari dịch, xuất bản vào tháng 8 năm 1958, là bản dịch tiếng Anh duy nhất được biết trong suốt 50 năm và trong hai năm 1958, 1959 đứng đầu danh sách best-seller của báo The New York Times trong 26 tuần. Độc giả Việt Nam đã sớm đọc được từ năm 1974, với bản dịch của Nguyễn Hữu Hiệu, nhan đề "Vĩnh biệt tình em", do Tổ hợp Gió xuất bản tại Saigon. Và sau đó là bản dịch của Lê Khánh Trường, in trong "Boris Pasternak, Con người và tác phẩm", Nxb Tp Hồ Chí Minh, 1988. Mãi hai mươi tám năm sau khi tác giả qua đời, "Bác sĩ Zhivago" lần đầu tiên mới được in tại Liên Xô! (1988).
Nhắc đến Boris Pasternak là nhắc đến Giải Nobel về văn học được trao cho ông vào năm 1958, một sự kiện làm tốn bao nhiêu giấy mực từ thời điểm đó đến tận hàng chục năm về sau. Phản hồi nhanh chóng của Boris Pasternak khi được tin là bức điện tín gửi ngay sang Thuỵ Điển: " Vô cùng biết ơn, cảm động, tự hào, ngạc nhiên, bối rối". Tiếp theo là sự công kích, phản đối nặng nề, cay độc, trực diện, việc khai trừ Boris Pasternak ra khỏi Hội Nhà Văn Liên Xô,và sự đe doạ nếu ông đi nhận giải thưởng sẽ không được phép trở về quê hương. Ông đành phải gởi bức điện tín thứ hai: " Nhìn nhận ý nghĩa của sự trọng vọng này trong xã hội tôi đang sống, tôi buộc phải từ chối giải thưởng không xứng đáng được trao cho tôi. Xin đừng xem sự từ chối tự nguyện của tôi là một hành động xúc phạm." Viện Hàn Lâm Hoàng gia Thuỵ Điển tiếp nhận thông tin này bằng một văn bản chính thức trong đó nêu rõ: "... Tất nhiên sự từ chối này không ảnh hưởng đến hiệu lực của giải thưởng. Chỉ có điều là Viện Hàn Lâm lấy làm tiếc phải thông báo là lễ trao giải không thể diễn ra." Tháng 12 năm 1989, con trai của Boris Pasternak là nhà văn Evguenii đã được mời sang Thuỵ Điển nhận giải thưởng thay ông, với những nghi thức long trọng của một lễ trao giải chính thức. Sự kiện này đã chứng minh cho những lời ông viết trong bài thơ Giải thưởng Nobel:
...Nhưng dù đã cận kề cái chết
Tôi vẫn tin sẽ sớm đến ngày
Hận thù sỉ nhục phải lùi bước
Trước sức mạnh lẽ phải lòng ngay.
Gắn kết hai sự kiện nêu trên, câu hỏi được đặt ra là: Phải chăng Boris Pasternak được trao giải Nobel nhờ ( và chỉ nhờ ) tiểu thuyết Bác sĩ Zhivago? Ngoài cuốn truyện này và một số tác phẩm văn xuôi khác, ông còn nổi tiếng là một dịch giả tài năng. Trong thời gian những sáng tác của mình không phổ biến được, ông chuyên chú dịch thơ cổ điển tiếng Pháp, tiếng Đức ( cuốn Faust của Goethe ), và nhất là tiếng Anh. Các bản dịch những bi kịch của Shakespeare được đánh giá là những bản tiếng Nga hay nhất.
Tuy nhiên, thể loại để lại dấu ấn rõ nhất về con người đa tài này vẫn là thơ. Ngay Viện Hàn Lâm Thuỵ Điển khi quyết định trao giải cho ông cũng đã nói rõ Boris Pasternak được chọn " nhờ những thành tựu xuất sắc trong thi ca trữ tình hiện đại, cũng như nhờ sự tiếp nối truyền thống tiểu thuyết sử thi vĩ đại của văn học Nga".
Xuất thân từ một gia đình trí thức - nghệ sĩ gốc người Do Thái, cha là hoạ sĩ, viện sĩ Viện Hàn Lâm Nghệ thuật St Peterburg, mẹ là nhạc sĩ dương cầm, Boris Pasternak đã trải qua một tuổi thơ êm đềm, thấm đẫm không khí nghệ thuật, xung quanh những khách giao du thường xuyên là những nhân vật đã thành danh: nhà thơ Rainer Maria Rilke, nhà văn Lev Tolstoy, nhà soạn nhạc Sergey Rahmanina... Ông sớm yêu thích âm nhạc và bỏ ra sáu năm để học nhạc. Đến 19 tuổi ông đột ngột từ bỏ âm nhạc để theo học đại học ngành triết tại Nga và tại Đức ( từ 1909 đến 1913 ). Những tri thức triết học đã giúp ông khám phá thiên hướng thơ ca tiềm tàng lâu nay chưa trổi dậy. Năm 1914, ông in tập thơ đầu tiên " Sinh đôi trong đám mây ", gây được nhiều thiện cảm trong công chúng. Năm 1922, ông cho ra đời tập thơ " Chị tôi, cuộc đời ", được các nhà thơ đương thời ( Maïakovski, Tsvetaïeva, Mandelstan, Ehrenburg ) tán thưởng, ông nhanh chóng nổi tiếng từ đây. Một năm sau ông xuất bản tiếp cuốn " Những chủ đề và biến tấu ", đã viết từ năm 1918, nay mới công bố. Và những năm sau đó ông lần lượt cho xuất bản nhiều thi tập khác. Ngay trong cuốn tiểu thuyết Bác sĩ Zhivago, ông dành hẳn phần cuối truyện để đưa vào 25 bài thơ dưới nhan đề Thơ Yuri Zhivago, mà người đọc có thể hiểu là Thơ Boris Pasternak. Thơ của Yuri Zhivago hẳn là viết cho Lara, nhân vật nữ trong tiểu thuyết, hoá thân của Olga Ivinskaya, tình yêu lớn của tác giả những năm cuối đời. Tuy nhiên, trong tất cả những bài thơ của tập này, chỉ có ba bài nhắc đến người tình Lara ( Mùa thu, Chia tay, Hẹn hò ), còn những bài khác thuộc chủ đề và nguồn cảm hứng khác: Chức năng của nhà thơ ( Hamlet, Tháng tám, Bình minh ), hình ảnh cuộc sống trên đất nước Nga ( Cây hoa bia, Hôn lễ ), và nhiều nhất là thiên nhiên ( Tháng ba, Đêm trắng, Mùa hè ở thành phố ), nhất là mối giao hoà giữa tình cảm con người với thiên nhiên ( Gió, Mùa thu, Đêm đông... ).
Trong vũ trụ thơ của Boris Pasternak, con người là một yếu tố của phong cảnh. Phong cảnh không phải chỉ là bức tranh tĩnh. Ông quan sát, cảm nhận, ghi chép và mô tả những hiện tượng thiên nhiên, giông, bão, tuyết, gió, mặt trời mọc và lặn...Trong từng khoảnh khắc, ông đọc được những tình cảm trên khuôn mặt của thiên nhiên. Ông so sánh tiếng động đánh thức ông buổi sáng ở Venice như những chiếc nĩa cắm sâu đến tận cán vào trong lớp sương mù. Ông viết về các tháng, các mùa trong năm. Những bài thơ viết về tháng hai, tháng ba, tháng ba, tháng tám... với những nét chấm phá gợi nhớ những tình cảm, những nhân vật liên quan. Ông viết về đủ bốn mùa xuân, hạ, thu, đông. Thu sầu, thu buồn nhưng vẫn là thu quyến rũ, đông tàn, đông lạnh nhưng vẫn nồng ấm tình người, vẫn ngời sáng niềm hy vọng:
Mọi vật đều tan biến trong
Màn tuyết trắng
Ngọn nến cháy trên bàn
Ngọn nến sáng.
Những tình cảm đó không phải chỉ của riêng nhà thơ, cũng không phải chỉ gắn với cỏ cây, mây nước, mà tất cả xuất phát từ Cuộc Sống, với ông, cuộc sống là đề tài trữ tình đích thực của thơ, bởi " Con người sinh ra để sống, không phải để chuẩn bị cho cuộc sống". Boris Pasternak tự đặt cho mình đạo đức của nhà văn mà ông cố giữ đến cùng: Người nghệ sĩ không thể tuân theo ý muốn của một cá nhân hay một thể chế chính trị nào. Nghệ thuật chỉ có thể có một lý tưởng phục vụ là cuộc sống. " Chỉ có cuộc sống phải chỉ bảo cho con người xây dựng vũ trụ tinh thần của mình. Người nghệ sĩ phải trung thành với cuộc sống, bằng cách chỉ viết những tinh hoa của lương tâm mình".
Và hãy nhớ không phút giây phản bội
Niềm tin ta hằng ấp ủ bấy lâu
Điều quan trọng là nhớ luôn phải giữ
Nguồn sống cháy bùng mãi đến mai sau.
Trong một bài viết có tính cách tự truyện, ông bộc bạch: " Mối quan tâm thường xuyên của tôi là mỗi bài thơ, tự nó, phải chứa đựng một cái gì đó, một ý tưởng mới, hay một khung cảnh mới". Và ông vẫn liên tục viết cho đến những năm cuối đời, ốm đau, bệnh tật.
Ngày 30 tháng 5 năm 1960, Boris Pasternak qua đời tại quê nhà, nhẹ nhàng, thanh thản. Lời cuối ông nói với các con là: " Cha không còn nghe rõ. Trước mắt cha là màn sương mù, nhưng rồi sẽ tan biến cả thôi. Ngày mai các con đừng quên mở cửa sổ!". Cái chết của một người để lại cho văn học Nga ( và thế giới ) những tác phẩm giá trị gồm nhiều thể loại, chỉ được thông báo bằng một mẩu tin nhỏ trên tờ " Literaturnaya Gazeta " ( báo Văn học ). Ngay hôm sau nữ thi sĩ Anna Akhmatova viết bài " Cái chết của một nhà thơ ":
Tiếng nói không mô phỏng được đã tắt hôm qua
Người từng lên tiếng với núi rừng đã bỏ chúng ta
Để trở thành nhành non mang theo nguồn sống,
Thành cơn mưa mát lành người đã ngợi ca.
Và tất cả bông hoa rực rỡ tươi xinh
Đều bừng nở để đón chào người xa khuất
Rồi cõi lặng im bỗng ngập tràn cả hành tinh
Với danh xưng rất đỗi khiêm nhường: Trái đất.
Từ khi ông qua đời cho đến thập niên 80 của thế kỷ trước, đất nước Liên Xô trải qua nhiều thay đổi. Và rốt cuộc, điều phải đến đã đến: ngày 18 tháng 2 năm 1987, Ban Thư ký Hội Nhà Văn xoá bỏ quyết định khai trừ ông và khôi phục danh dự cho ông. Năm 1988 tiểu thuyết Bác sĩ Zhivago lần đầu tiên được xuất bản tại Liên Xô.
Năm 1990 được tổ chức UNESCO công nhận là Năm Pasternak nhân kỷ niệm 100 năm ngày sinh của ông. Cùng năm đó, bảo tàng mang tên Pasternak được thành lập tại Peredelkino, lưu trữ nhiều kỷ vật và hình ảnh liên quan đến cuộc đời và tác phẩm của ông.
Ở phạm vi rộng hơn, có thể ghi nhận việc tiểu hành tinh 3508 ( quay quanh Sao Mộc và Sao Hoả ) do nhà thiên văn Nga Lyudmila Georgievna Karachkina phát hiện năm 1980 nay được đặt tên Pasternak.
Hiện nay, Đại học Stanford ( Mỹ ) lưu trữ nhiều tài liệu liên quan đến Boris Pastrrnak và gia đình ông ( thư từ, bản thảo cuốn Bác sĩ Zhivago và những tác phẩm khác, hình ảnh và nhiều hiện vật khác nhau ).
Như vậy là sau bao nhiêu thăng trầm, lịch sử đã thực hiện sự công bằng và nghiêm minh để trả lại sự tôn vinh xứng đáng với tài năng và cống hiến của Boris Pasternak, nhà văn, dịch giả, nhà thơ, Giải Nobel Văn học 1958. ./.
THÂN TRỌNG SƠN
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------
trích từ TRANG VHNT PHẠM CAO HOÀNG
------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét