nhân đọc một bài thơ dịch của nhà thơ KHẾ IÊM / bài viết: minh đạo -- gio-o.com

NHÂN ĐỌC MỘT BÀI THƠ DỊCH

 CỦA NHÀ THƠ KHẾ IÊM

 bài viết: Minh Đạo

Phill Provance http://asiancha.blogspot.com/

Ông bạn H.T. mới gửi cho tôi bản POETRY JOURNAL IN PRINT • BÁO GIẤY số 4, của Nhà thơ Khế Iêm, người chủ trương tạp chí Thơ, và quảng bá thơ Tân hình thức. Tôi rất quí ông bằng nhiệt tình và khả năng đã tạo một trong những luồng gió mới cho thơ hải ngoại, và dần dần gây được sự quan tâm trong nước. Tuy tôi không làm thơ Tân hình thức, nhưng cũng thường theo dõi tạp chí Thơ; và sau này báo giấy, một hình thức báo mạng từng kỳ; nay trang báo được cho ra dưới hình thức song ngữ Việt-Anh, đây là điểm rất quí. Bạn có thể vào địa chỉ sau để đọc:

http://thotanhinhthuc.org

https://www.facebook.com/groups/thotanhinhthuc/

Nhân đọc một bài thơ dịch của nhà thơ Khế Iêm, tôi thấy nhiều chỗ chưa chỉnh và nghĩa lạc, chưa hài lòng với bản dịch; trong lúc rãnh rỗi tôi xin tạm chuyển dịch gửi các bạn xem cho vui và góp ý, hoặc phủ chính cho xin cám ơn.

Phill Provance

WOMAN HIPS, WOMAN LIPS, WOMAN SPINE

Woman hips, woman lips, woman spine, 
where did you slip your magic ship shine, 
shakes my breath, riddles my chest, 
a ghost-limb bullet, felt as place where no place 
should be, as the hammer clicks time on time?

And, woman hips, woman lips, woman spine, 
what fine rose stem rose to make your parts, 
fills the toilette bowl with blood the color of sky 
before a tornado comes and drums a silt sty 
behind the window dressing of my eyes? 
What can I or any man do, but feel the need 
to apologize and scream for you? What can I 
do for you, but let you dig your heels into my side, 
let your hands rise along my own spine’s rusted rise 
and jostle the brittle ribs you left behind?

So, then, woman heart, woman mind, 
sew my lips against the outrage of daylight,
lay the truce between your God and mine, 
learn to rope and drag the moon 
until, settling it all with a spoonful of soup,

you make the waters still the tide, 
shutter the sill for the Earth’s last line.

                Translated into Vietnamese by Khe Iem

                       KHẾ IÊM , một bút danh khác của ĐỖ KH.
                                             [i.e. Đỗ Khiêm 1955-   ] 
                                               (epaint by Phan Nguyên)
     

Phill Provance

NHỮNG CÁI HÔNG, NHỮNG CÁI MÔI, XƯƠNG SỐNG NGƯỜI ĐÀN BÀ

Những cái hông, những cái môi, xương sống người đàn
bà, nơi có phải em đã tuột khỏi con tàu 
ma thuật bóng lộn, lay động hơi thở tôi, giải 
đoán bộ ngực tôi, vụt mất chân tay tôi, đã 
cảm thấy như không có nơi chốn nào như thế, 
như thể những tiếng gõ của thời gian? Và, những

cái hông, những cái môi, xương sống người đàn bà, 
đóa hồng đẹp cành hồng nào tạo nên những phần 
cơ thể em, chuyển vết ố màu hồng trên bồn 
cầu thành màu máu của bầu trời, trước khi cơn 
giông bão tới và đập vào chỗ sưng tấy xám 
xịt đằng sau hốc mắt tôi? Điều gì tôi hay 
bất cứ người đàn ông nào có thể làm, nhưng 
để biện hộ và kêu thét lên vì em? Tôi 
có thể làm gì cho em, nhưng hãy để em 
bướng bỉnh bên tôi, hãy để bàn tay em đáp ứng dọc theo chiếc xương sống han gỉ tệ hại 
của chính tôi? Và xô đẩy những chiếc xương sườn 
dễ gãy em bỏ lại đằng sau? Như thế, sau

đó, trái tim người đàn bà, tâm trí người đàn 
bà, khâu lại đôi môi của tôi chống lại sự 
lăng nhục của ánh nắng ban ngày, sắp đặt sự 
hưu chiến giữa Chúa của em và của tôi, học 
để trói buộc và lôi kéo mặt trăng cho đến 
khi, giải quyết nó tất cả bằng một muỗng canh,

em làm cho nước vẫn là con nước, đóng lại 
ngạch cửa chớp vì phòng tuyến cuối cùng của trái đất.

Theo tôi bản dịch bài thơ của Khế Iêm không đạt yêu cầu cả về hai mặt chính xác (tín) và vẻ đẹp văn chương (Mỹ) ! Cụ thể:

Một số điểm lạc nghĩa về từ ngữ:

1- “you slip your magic ship”: không phải là “em đã tuột khỏi con tàu “  mà là “em đã lướt con tàu thần kỳ ..“

2- “riddles my chest”: dịch là “giải đoán bộ ngực tôi,” không hiểu nghĩa gì ? Thực ra ở đây chỉ có nghĩa vết đạn “đục lỗ chỗ ngực tôi”.

3- “a ghost-limb” : dịch “vụt mất chân tay tôi “ cũng vô  nghĩa, theo tôi nên hiểu đây  là “chi cụt “ mà tâm lý học thường nghiệm trình bày như khi ta vẫn có cảm giác như  đau đớn, nóng lạnh nơi một phần  tứ chi nào đó đã mất hay bị cắt bỏ. Một thứ “Phantom limb pain”.

4- “hammer clicks time on time”: dịch là “những tiếng gõ của thời gian” là thiếu và không chỉnh .

5- “what fine rose stem rose to make your parts”: mà dịch “đóa hồng đẹp cành hồng nào tạo nên những phần  cơ thể em” theo tôi chữ “rose” thứ hai là quá khứ phân từ của động từ“rise”  chứ chẳng có hoa hồng nào cả.

6- “chuyển vết ố màu hồng”: không có  trong nguyên bản, không biết ông dịch từ đâu ?

7- “drums a silt sty behind the window dressing of my eyes?” : ông dịch “đập vào chỗ sưng tấy xám xịt đằng sau hốc mắt tôi?” tôi không thấy chữ nào là xưng tấy xám xịt ? theo tôi “a silt sty” là vũng bùn bị giông gió quậy tung lên sau khung cửa sổ che kín hay băng kín(dressing ) mắt tôi mà thôi.

8- “but let you dig your heels into my side”: ông dịch “nhưng hãy để em bướng bỉnh bên tôi” ở đâu ra vậy ? theo tôi chỗ này tác giả mô tả động thái ân ái “chẳng là để em thúc gót chân vào hông tôi “ vì tiếp theo “let your hands rise along my own spine’s rusted rise “(để tay em vươn lên dọc sống lưng tôi đã bung gỉ sét) mà bản dịch của Khế  Iêm câu này cũng không chỉnh.

9- “you make the waters still the tide”: ông Khế Iêm dịch “em làm cho nước vẫn là con nước”  vô nghĩa, tôi hiểu đây chỉ  là người đàn bà như dòng nước làm êm dịu thủy triều . Nói chung bản dịch cả hình thức và nội dung không đạt dù nó có vắt dòng!

Trước khi tạm dịch tôi xin được trình bày một vài minh giải của mình về bài thơ theo tôi cần thiết để chuyển dịch.

Ta xét qua đoạn đầu của bài thơ là phần tác giả “ca tụng thân xác” người nữ mà tôi khi chuyển dịch xin cụ thể hóa  những điểm như hông, môi, sống lưng qua nét đẹp hình tượng  trong tâm thức Việt Nam “lườn hông, vành môi, sống lưng”, thay vì “Những cái hông, những cái môi…” như dịch giả. Trong phần này chúng ta thấy Phill Provance đã so sánh vẻ đẹp ấy với “con tàu thần kỳ rực sáng” chắc cũng với đường cong như của lườn, hay sống tàu! Cái mỹ lệ ấy không xa lạ với chàng vì mối liên hệ thịt xương giữa họ theo Thánh kinh, Eva tạo ra từ xương sườn của Adam, nên lúc nào chàng cũng còn cảm giác nỗi đau của phần thân thể đã bị rút lìa mất ấy !

“shakes my breath, riddles my chest, 
a ghost-limb bullet, felt as place where no place “

(lay động hơi thở, đục lỗ chỗ ngực tôi,
viên đạn nơi chi cụt, cảm cái đau vùng thân thể chẳng còn)

Đoạn hai với mười dòng thơ đã lặp lại lời xưng tụng nhan sắc người nữ và hơn ai hết nhà thơ là người cảm nhận được giá trị và  khác biệt thể  lý giữa nam và nữ  :

“what fine rose stem rose to make your parts, 
fills the toilette bowl with blood the color of sky 
before a tornado comes…”

(cành hồng phong nhã nào rộ lên tạo phần thân em,

đổ đầy bồn cầu máu huyết như màu trời

trước giông tố tới…)

khi phong trào nữ quyền (Feminism) không chỉ là cảm thông mà xác định khác biệt nam nữ là tự nhiên và bình đẳng; chỉ riêng một khía cạnh tình dục. là cuộc tranh đấu nữ quyền vì nữ tính. Đối với phong trào nữ quyền, người phụ nữ đòi kiểm soát một vấn đề quan trọng là thân thể cũng như đời sống tình dục của chính mình. Các nhà nữ quyền lập luận rằng phụ nữ ít có quyền kiểm soát thân xác mình, mà  phần lớn tình dục nữ giới được kiểm soát và định đoạt bởi nam giới trong các xã hội gia trưởng. Bài thơ đề cao quyền phụ nữ trong quyết định cách thể hiện tình dục của họ :

“What can I or any man do, but feel the need 
to apologize and scream for you? What can I 
do for you, but let you dig your heels into my side, 
let your hands rise along my own spine’s rusted rise 
and jostle the brittle ribs you left behind?”

(Dẫu tôi hay bất cứ gã nào có thể làm gì, hay chỉ cảm thấy cần
xin thứ tha và gào thét vì em ? Tôi có thể 
làm gì cho em, chẳng là để em thúc gót chân vào hông tôi
để tay em vươn lên dọc sống lưng tôi đã bung gỉ sét
và xô dạt những rẻ sườn mỏng manh em bỏ lại sau ?)

Trong năm câu đoạn thứ ba đã nói lên cảm nhận của nhà thơ giữa cuộc đấu tranh với cơn cám dỗ của trái cấm mà người nữ kẻ muốm khám phá mình bằng khao khát trí tuệ mở ra bằng Chúa trời theo lời quyến rũ của rắn, và người nam trong bài thơ đã đầu hàng đã chấp nhận cuộc hưu chiến giữa một bên là í chí của nàng và một bên là luật lệ của Chúa Trời mình:

“So, then, woman heart, woman mind, 
sew my lips against the outrage of daylight,
lay the truce between your God and mine, ..”

(Vậy, rồi, con tim và tâm trí đàn bà
khâu môi tôi chống lại cơn nhục mạ giữa thanh thiên bạch nhật
bày cuộc hưu chiến giữa Chúa Trời của em và của tôi).

Đoạn hai câu cuối của bài thơ nói về tác động của nữ tính biểu tượng như nước , chính người nữ kẻ bị ảnh hưởng bởi tuần trăng ấy đã học cách khống chế

“learn to rope and drag the moon” 

(học buộc ràng và lôi kéo vừng trăng)

Đến lúc người ta đã công bằng trả lại những gì của César cho César khi người nữ cũng cần có những hoan  lạc ẩn mật của mình. (Possessing The Secret of Joy/ Alice Walker).

Phill Provance là một nhà thơ trẻ Mỹ, cũng chưa tạo được thành tích gì trừ vài lần được đề cử giải Pushcart. Tôi nghĩ Bài thơ trên cho ta đánh giá một phần tài năng của ông. Dĩ nhiên không nhất thiết những suy nghĩ trên của tôi đúng ý tác giả; nó chỉ nói lên cảm nhận của một người đọc thơ. Như Umberto Eco cho rằng nhiều cách nhìn về tác phẩm sẽ làm phong phú và duy trì sức sống của nghệ thuật, sự phản hồi là điều mọi người sáng tác đều trân trọng. Những góp ý với dịch giả không ngoài mục đich mong ước chúng ta sau này có những bản dịch nghiêm túc hơn.

Phill Provance

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

NHỮNG LƯỜN HÔNG, VÀNH MÔI, SỐNG LƯNG ĐÀN BÀ/ Phill Provance
bản dịch:  Minh Đạo
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Những lườn hông, vành môi, sống lưng đàn bà, 
em đã lướt con tàu thần kỳ sáng loáng nơi đâu,
lay động hơi thở, đục lỗ chỗ ngực tôi,
viên đạn nơi chi cụt, cảm cái đau vùng thân thể chẳng còn
phải chăng, như tiếng búa đập dồn ?

Và, những lườn hông, vành môi, sống lưng đàn bà, 
cành hồng phong nhã nào rộ lên tạo phần thân em,
đổ đầy bồn cầu máu huyết như màu trời
trước giông tố tới đánh tung vũng bùn
sau khung cửa sổ che kín mắt tôi ?
Dẫu tôi hay bất cứ gã nào có thể làm gì, hay chỉ cảm thấy cần
xin thứ tha và gào thét vì em ? Tôi có thể 
làm gì cho em, chẳng là để em thúc gót chân vào hông tôi
để tay em vươn lên dọc sống lưng tôi đã bung gỉ sét
và xô dạt những rẻ sườn mỏng manh em bỏ lại sau ?

Vậy, rồi, con tim và tâm trí đàn bà
khâu môi tôi chống lại cơn nhục mạ giữa thanh thiên bạch nhật
bày cuộc hưu chiến giữa Chúa Trời của em và của tôi,
học buộc ràng và lôi kéo vừng trăng 
cho đến khi dàn xếp xuông xẻ với một thìa canh,

em con nước khiến êm dịu thủy triều
khép rèm sáo ngạch cửa cho lằn ranh cuối cùng mặt đất.

Santa Ana 6/6/2017.
M.Đ

---------------------------
 © gio-o.com 2017
----------------------------