source: vietbao online
lê xuyên: 'nhà văn nam bộ không màu mè,
nhân vật lồ lộ như đang ở trước mặt ...'
bài viết: văn quang
(internet)
( in trước 1975 073 saigon -- internet)
(ảnh retouché : phan nguyên)
- sinh tại Phong điền (Cần thơ/ Nam bộ).
- 1945 đậu DEPS ( Diplôme d' étude primaire supérieur indochinoise
- 1963: vào nghề báo, viết phơi-ơ tông trên nhật báo Sài gòn Mai
( Ngô Quận chủ nhiệm)
- 1963- 1965 tổng thư ký tòa soạn nhật báo Dân Ý-- Thời thế
-- Thần phong ...
tác phẩm: Vợ thấy Hương--Kinh cầu Muống -- Chú Tư Cấu--
Nguyệt Đồng Xoài -- Rặng trâm bầu , v.v...
- sau 30/4/1975 đi học tập cải tạo, được trả tự do; về bán
thuốc lá lẻ ở gần chợ Nguyễn tri Phương
(quận 10-tp. HCM )
- qua đời ngày 2- 3- 2004 tại quận 10/ tp. HCM
" ...cái thân hình gầy gò trần trụi của anh
phơi ra, tất cả hỉ còn có thế .."
(lời VĂN QUANG)
' ... thằng cha [Lê Xuyên] tâm ngẩm tầm ngầm tầm ngầm mà ghê lắm đấy. Nó không nói mà chỉ viết; nên, nó viết được nhiều hơn mình. Chỉ có nó mới viết được những 'dòng chảy ngầm' của trai gái thôn quê miền Nam, thật đến thế và hấp dẫn đến thế. Lê Xuyên khác vơi một số cây bút hoàn toàn Nam bộ; như ông Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam,
ở chính cái 'thật' của anh, không màu mè, không lý luận, không làm một cái gì như nghiên cứu, sưu tầm về phong tục, tập quán; dưới hình này, hoặc dáng vẻ khác ...' VĂN QUANG
---------
(...)
Một buổi sáng sớm, khoảng năm 1971-72, sau một đêm đánh với vợ chồng chủ báo Kịch ảnh (trên đường Cống Quỳnh), tôi lái xe về nhà. Qua đường Lê Lai, tôi thấy Lê Xuyên cúi đầu đi trên hè phố. Tôi đậu xe sát lại, Lê Xuyên vẫn chưa thèm nhận ra là xe [hơi] của ai -- bóp còi, lúc đó anh mới nhìn lên; và, toét miệng cười. Ít khi ông Lệ Xuyên cười lắm. Tôi đẩy cửa xe, thò đầu ra; hỏi,
- Ăn gì chưa?
- ...chưa gì hết trọi, có tiền đâu mà ăn.
- Lên đây, tôi đưa ông đi ăn sáng.
Leo lên xe, anh hỏi thẳng,
-... đêm qua được hay thua ?
- Được.
- ...nhà không còn một xu, tôi để tiền trong túi cũng hết luôn.
Tôi cười, hiểu cái sự 'hết tiền trong túi' của anh, dù mới lãnh lương. Móc trong cốp xe, tôi chia cho anh một nửa số tiền được bạc hôm qua; và, dặn dò rất kỹ:
- Mang về tòa soạn cất vào ngăn kéo để tiêu dần đấy.
- ... ừ, tốt. Ông ăn sáng chưa, cho tôi đi với; lâu rồi không được ăn đồ 'Tây'.
Tôi cười:
-Ra Givral hay Brodard, ông thích chỗ nào.
- ... đâu cũng được.
Chúng tôi ra Givral, sáng sớm tinh mơ chỉ có 2 bàn [là có] khách. Tôi gọi 'mì jambon' món ăn đặc sản ở đây; còn Lê Xuyên gội 'omelette jambon', ngồi nhai bỏm bẻm lấy làm thú vị lắm.
Ăn xong, tôi bảo, 'ông có tiền rồi, gôi xe tắc-xi về tòa soạn; tôi phải về nhà thay quần áo; rồi còn phải vào sở chào cờ, vì hôm nay là thứ 2.' Lê Xuyên cười hì hì:
-... cả đời tao chưa biết chào cờ là cái gì. Tao chỉ chào ông chủ báo, khi lần đầu tiên đến làm; Ngô Quân cũng thế, Hồ Anh cũng thế .*
---
* Ngô Quân chủ nhiệm nhật báo Sài gòn Mai , Hồ Anh chủ nhiệm nhật báo Ngôn luận ở Sài gòn, vào thập niên 50, 60s. (Bt)
Thỉnh thoảng tôi đưa bài đến báo Thời thế, đôi khi vào buổi trưa; tôi lại rủ Lê Xuyên đi ăn trưa -- hôm có tiền thì chui vào Chợ lớn ăn cơm Tàu Bát Đạt. Có lần tôi rủ,
- Chúng tớ có cái phòng thuê ở trên lầu 3, để thỉnh thoảng chơi 'phé'; lấy tiền sâu gửi lại tay quản lý, nên bất cứ khi nào cần phòng là có ngay. Ông có muốn nằm lại đây một buổi không?
- ... nằm làm gì, tôi phải về làm việc chứ.
- Ông ngây thơ thật, hay là ngây thơ 'cụ'; ông cứ lên với tôi là biết ngay 'nằm làm gì'. Ông muốn Tàu cũng có, mà ta cũng có.
Dĩ nhiên đến nước này thì ông bạn tôi phải hiểu; nhưng ông lắc đầu quầy quậy, như thằng con nít bị bị mẹ bắt lấy vợ sớm. Tôi đưa ông trở lại tòa soạn; và xác nhận với anh em, " Lê Xuyên nó đứng đắn thật các ông ạ". Một ông bạn tôi cãi, " ... nó nhát cứ đứng đắn cái gì." -- ' thôi thì nhát cũng được,đứng đắn cũng được; nhưng nó không giống tụi mình'.
Và một điều ai cũng nhận thấy là; 'chưa báo giờ thấy mặt Lê Xuyên ở bất cứ một phòng trà, tiệm nhảy nào'; ngay cả chỗ đông người anh cũng tránh.'
Tôi cứ lẩm cẩm nhắc lại từng chuyện, khiến anh thú lắm; đó là lúc anh [như] được sống thêm.
Cũng vào khoảng thời gian đó, tờ báo Thời thế có một loạt bài điều tra phóng sự về một vụ tham nhũng của một ông 'tướng vùng'. Ông tướng nhờ một vị đại tá + trung tá liên hệ với tôi; để nhờ can thiệp. Tôi chẳng biết trắng đen ra sao; nhưng đã có lời nhờ, thì tôi làm. Tôi gọi cho Lê Xuyên giải thích những gì tôi được nghe; đề nghị 'thông cảm' với phóng viên cho ngưng loạt bài đó -- kẻo làm mất uy tín một người chỉ huy vùng chiến thuật. Lê Xuyên nói ngay,
-... ông nói thì tôi nghe, nhưng để tôi thu xếp với anh em cho có đầu có đuôi.
Sau đó, tôi điện thoại cho ông chủ báo Hồ Anh; lúc đó tôi mới biết rằng; đã có 1, 2 ông nghị sĩ, dân biểu can thiệp -- nhưng Lê Xuyên vẫn cứ tiếp tục cho đăng loạt bài này. Ông Hồ Anh bảo tôi cứ nói chuyện với Lê Xuyên, nếu anh ấy chịu; thì không có gì trở ngại. ...
Rồi bất ngờ , hôm sau tôi đọc được hàng chữ trên trang nhất : " Vì có người bạn chúng tôi can thiệp, nên chúng tôi thấy cần phải chấm dứt loạt phóng sự này." Quả thật đó là điều khiến tôi hết sức cảm động; và, ngay lúc đó, tôi trở nên áy náy-- vì biết đâu đó là một sự thật mà công sức của anh phóng viên trẻ đã bị bỏ ra; bị tôi 'kỳ đà cản mũi'. Tôi gọi lại cho Lê Xuyên, anh chỉ cười:
- ... thông cảm với phóng viên; nó bảo ngưng cũng được, viết thế là đủ rồi.
Tôi rủ anh đi ăn trưa, anh nói :
-... tôi vừa ngưng phóng sự mà đi ăn với ông; thì khác gì 'ăn hối lộ'. Thôi hôm nào ông được bạc; mình lại đi ăn đồ ' Tây'. Hôm nay tôi bận quá ông ạ.
Lê Xuyên cúp máy; [còn] tôi thì cứ ân hận; chẳng hiểu vì sao. Chuyện này còn có nhiều nhân chứng còn sống ở đâu đó, may ra họ còn nhớ. Tôi thì chẳng bao giờ quên.
***
Hơn 10 năm sau; khi tôi ở trại cải tạo ra. Thanh Thương Hoàng * dẫn tôi tới thăm Lê Xuyên. Anh ngồi bán thuốc lá lẻ ở một góc phố. Chiếc quầy thuốc lá bé tẹo, nhưng cũng đủ che hết tấm thân anh gầy gò. Chúng tôi nhìn nhau; cùng thông cảm rất sâu sắc cái thân phận mình lúc này. Anh chớp mắt mau, nói cứ như để an ủi hơn 12 năm tù của tôi,
---
* nhà báo, văn sĩ Thanh Thương Hoàng [ i.e. Nguyễn thanh Chiểu 1930- ] , từng là trưởng ban phóng viên nhật báo Chính luận, kiêm chủ tịch Nghiệp đoàn ký giả Việt nam. (VNCH);hiện định cư ở Hoa Kỳ. (Bt)
- ...trông ông vẫn cứ phong độ như ngày nào.
Tôi thẳng thừng thương bạn,
- Còn ông, trông chán bỏ mẹ ... chỉ muốn khóc.!
Hai bàn tay bạn tôi run lên; lật bật đút chiếc chìa khóa vào ngăn tủ kính; để tìm mấy gói 3 số 5
bán lẻ . ( hồi đó 3 số 5 quý lắm).
-... hút thuốc lá không?
- Không, tớ hút thuốc lào quen rồi; về đây hút thứ nặng hơn mới đủ 'đô'.
Thanh Thương Hoàng rủ sang bên con hẻm phía trước ăn sáng. Đó là con hẻm lối đi vào một ngôi chùa hay ngôi đình gì đó. Không có hủ tíu, Lê Xuyên phải chạy đi gọi ở một nơi nào quen bán chịu cho anh, ở gần đó. Lê Xuyên trở lại với con người thật của anh. Vẫn hiền lành, cười tủm tỉm,; và chân quê. Phải nhìn thấy cái cười tủm tỉm của anh mới biết tại sao anh viết về những cuộc tình những đôi trai gái miền Nam hay đến như thế; láu cá đến như thế.
Tôi nhủ thầm; ' thằng cha này tâm ngầm tầm ngầm mà ghê lắm đây. Nó không nói ra mà chỉ viết; nên, nó viết được nhiều hơn mình. Chỉ có nó mới viết được những 'dòng chảy ngầm' của trai gái quê miền Nam: thật đến thế và hấp dẫn đến thế. Lê Xuyên khác với một số những cây bút hoàn toàn Nam bộ, như ông Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam; ở chính cái thật của 'anh', không màu mè, không lý luận, không làm một cái gì như nghiên cứu, sưu tầm về phong tục tập quán, dưới hình thức này; hoặc, dáng vẻ khác. Từng động tác, từng thái độ, từng lối ứng xử trong nhân vật cứ như con người thật lồ lộ đang ở trước mặt chúng ta vậy'.
Trước mặt tôi , ông già Lê Xuyên vẫn còn cái hóm hỉnh riêng; nhưng bây giờ thì anh nói, " đếch viết nữa". Tôi hỏi không viết được hay không thích? Câu trả lời gọn lỏn, " bỏ đi Tám". Tôi không hiểu nổi 3 chữ "bỏ đi Tám" anh dùng. Có một nỗi chua chát nào đó trong tâm sự thật của anh. Đến cái chứng minh nhân dân, anh cũng không muốn làm; nên không có hộ khẩu; cứ như ở lậu, công dân lậu. Thái độ đó có đồng nghĩa với sự " bỏ đi Tám" của anh không? Chỉ có anh mới hiểu; và, bây giờ anh mang theo .[Lê Xuyên qua đời ngày 2-3- 2004 tại quận 10, tp. HCM].
Cách đây vài năm, tôi có viết về Lê Xuyên ; và, quả là may mắn, anh đã nhận được sự giúp đỡ thiết thực của bạn bè. Có một vài tờ báo [hải ngoại] muốn đăng lại truyện dài của anh; anh chỉ lắc đầu,
" chẳng còn cuốn nào" -- và cả [vợ anh] cũng không kiếm được cuốn nào cả.
***
Ba năm sau cùng, anh không còn đủ sức để bán thuốc lá lẻ nữa. Thỉnh thoảng tôi + Nguyễn thụy Long [1938- saigon 2009] kéo đến thăm , cố dìu anh ra quán cà-phê cuối ngõ ngồi tâm sự vặt. Tôi cho rằng chỉ có lúc đó; [thì] Lê Xuyên mới được sống thật.
Hai năm sau này; dù có cố lôi anh đi cũng không nổi nữa rồi. Anh như cái bóng trong góc tối của gian phòng chật chội vây quanh, bởi hàng trăm thứ lỉnh kỉnh; nào là bàn ghế chai lọ, giường tủ. Chỉ có cô gái út săn sóc anh; còn vợ + các con lớn vất vả với công việc hàng ngày, rất ít thời giờ trông nom cho bố. Cái chết đến từ từ theo từng ngày giờ buồn tênh -- dường như anh chán cả cái sống lẫn cái chết, không thèm chú ý đến nó nữa.
Khi tôi đến với anh lần cuối, là lúc anh các con anh đang tắm rửa; thay quần áo cho anh trước khi nhập quan. Cái thân hình gầy gò, trần trụi phơi ra; tất cả chỉ còn có thế. Tôi chuyển ngay cho chị
[vợ Lê Xuyên] số tiền; mà, tôi gửi e-mail tối hôm qua; thông tin về sự ra đi của anh, nhanh chóng được đáp ứng. Các bạn ở Virginia, San Jose, Santa Ana, yêu cầu tôi chuyển ngay khoản tiền , khoảng 1000 Mỹ kim, để lo tang lễ cho anh. Một người bạn khác đưa ngay 2 triệu Vnđ + vòng hoa đầu tiên của bạn bè từ Sài gòn. Hôm sau chị khoe với bà con đến phúng,
- có bạn bè làm chỗ dựa, nên tôi mạnh tay ; làm đủ thứ việc cho anh ấy. --' mạnh vì gạo, bạo vì tiền', có phải không , bác ? Không có bạn bè, tôi chẳng biết xoay sở ra sao.
Tôi nói với chị,
- Chắc sẽ còn nữa, có một số anh em chưa gửi kịp, xin chị an tâm đi tiếp con đường ai cũng phải đi.
Buổi chiều ngày 5- 3 [2004], đúng 2 giờ là lễ động quan bắt đầu; giữa trời nắng chang chang; chúng tôi đưa anh đến [nghĩa trang] Bình hưng hòa. Có rất nhiều người bên hè phố lặng lẽ tiễn đưa anh; không ồn ào như những đam tang những nghệ sĩ; mà ở đây, người ta cho rằng; đó là những 'nhà nghệ sĩ lớn', những con người thầm lặng ấy dõi theo anh, với tất cả tấm lòng. Họ không nói gì, không kèn 'saxo' như trong đám tang Trịnh công Sơn; không có giọt nước mắt dài, ngắn thở than những danh ca, nghệ sĩ, không có cả những bài điếu văn tưởng niệm 'lâm ly bi đát'; nhưng đầy ắp tình yêu thương từ xa xưa đọng lại, từ 4 phương trời lãng đãng bay về phủ kín khung trời Sài gòn.
Thế là đủ, vượt lên trên tất cả. []
VĂN QUANG
htttp://t-van.net/?=27861
(TP chụp tại tư thất VQ, ngày 3 tết Bính thân (2016)
lời bàn:
Chàng văn sĩ Văn Quang ' ti hí mắt lươn' ; 'xí trai một tí' , đào hoa hết xảy, nhiều vợ, lắm con ; rủng rỉnh xu hào, lái xe hơi riêng đi làm; làm văn chương báo chí như trung tá Văn Quang khá vênh vang còn tài năng khó mấy ai sánh kịp ! Bài hồi ức trên kia, Văn Quang nhận xét rất chuẩn xác : 'Lê Xuyên rất tiết kiệm nụ cười'.
Quả đúng vậy, nhớ lại thởi kỳ (1954- 55) tôi làm tùy viên báo chí tổng trưởng thông tin + tuyên truyền Phạm xuân Thái , ông bộ trưởng này, ' cứ sau câu nói là cười, cười rất tươi, rất đúng điệu của một tay làm chính trị sõi đời. Có kẻ phán, ' cha Bắc kỳ cũ này ranh ma lắm, theo đạo Cao đài để làm chính trị, cũng lắm vợ, nhưng không con thì phải(?; là một trong những tay thông ngôn tiếng anh rất cừ khôi ở đất Nam kỳ từ thập niên 50s.' .
khi ấy, chàng công chức 27 tuổi Lê bình Tăng chưa thành hình một nhà báo, nhà văn ; chỉ là một công chức, được trao bình luận chính trị ; dưới quyền điều động của giám đốc Phan văn Thức .
( Cao đài , phe tướng Nguyễn thành Phương, như tổng trưởng Thái).
tôi không biết Lê bình Tăng có là đảng viên của Cao đài không; nhưng 'sếp Phan văn Thức' của
anh ; chính tông gốc đảng 'Việtnam phục quốc hội' .
( tên gọi chính thức Cao đài/ Phạm công Tắc/ Nguyễn thành Phương).
mãi tới năm 1963, gặp lại Lê bình Tăng, anh cho biết đang làm báo 'Sài gòn Mai 'của đại úy Ngô Quân; và, nhà ở gần nhà họa sĩ Vị Ý, đường Nguyễn tiểu La . (Saigon 10). Vị Ý [ Nguyễn hoàng Tâm] khi đó , cũng là công chức của Nha tuyên truyền / bộ Thông tin; cùng với Lê bình Tăng.
từ sau 1959, rời khỏi tạp chí 'Văn hóa Á châu'; ít khi còn gặp bạn bè làm báo; kể cả Lê Xuyên -- chỉ một lần duy nhất sau 30/4/1975; Thanh Thương Hoàng dẫn tôi đến nơi Lê Xuyên bán thuốc lá lẻ, ở gần chợ Nguyễn tri Phương. ( quận 10. )
Lần này, nhìn Lê Xuyên há hốc miệng, nở 'nụ cười mở toang' , tôi thật sự ngạc nhiên; bởi xưa kia , anh ta rất ít mở miệng ' cười' -- rồi hỏi han tôi : làm gì, ở đâu; còn hút thuốc lá không, v. v...
tôi nghiện thuốc lá , có tiền thì mua cả bao 'Lucky', không tiền, mua lẻ từng điếu 'Bastos xanh'-- nhưng giờ này, thì đành lắc đầu; bởi , không muốn Lê Xuyên tốn kém.
Tôi cũng đã biết Lê bình Tăng có chân trong một đảng phái nào đó, am hiểu tình hình chính trị, sinh hoạt đảng phái; viết bình luận chính trị rất 'cừ'-- còn có cô vợ 'Bắc kỳ nho nhỏ từ Hà nội rất căn
cơ' , từ đồng tiền, bát gạo; chẳng sai mấy tí, như lời Văn Quang viết, " hiểu cái sự 'hết tiền trong túi' của anh [Lê Xuyên], dù mới lãnh lương'.
(thời kỳ Lê Xuyên làm tổng thư ký tòa soạn báo 'Thời thế', quần quật từ 7 giờ sáng đến 10 giờ đêm, lãnh lương cao nhất 120.000 Vnđ / tháng ; mà,
"... nhà không còn một xu, tôi để tiền trong túi cũng hết luôn". ( lời Lê Xuyên).
Văn Quang khi ấy: có thế, có quyền, có tiền, tay giao du quảng bá rất uy tín đối với giới báo chí, dư luận, 'nắm quyền lực 'đài Tiếng nói quân đội'; can thiệp vào chuyện nào, thì y như kết quả 'trúng phóc' tốt'.
( xem câu chuyện Văn Quang nhờ Lê Xuyên cho ' ngưng đăng một phóng sự nói về một tướng vùng ở trên, " vì có một người bạn chúng tôi can thiệp ... nên chấm dứt loạt phóng sự này ..." ).
Sau 12 năm học tập cải tạo về, Văn Quang vẫn còn 'quyền lực ngầm', qua những bài báo đăng ở hải ngoại. Không chỉ,
"... tôi chuyển ngay cho chị [vợ nhà văn Lê Xuyên] số tiền mà tôi gửi e-mail tới hôm qua thông tin về sự ra đi của anh [Lê Xuyên] nhanh chóng được đáp ứng. Các bạn ở Virginia, San Jose, Santa Ana yêu cầu tôi chuyển ngay khoảng 1000 Mỹ kim ; để lo tang lễ cho anh...".
mà còn nhiều chuyện khác, Văn Quang viết báo, gọi điện thoại can thiệp, đếu có 'kết quá trúng phóc ,'tốt'.
trước đó, nhiều chuyện Văn Quang đã làm -- như chuyện giúp đỡ đứa con trai bệnh 'đao' của nữ văn sĩ Nguyễn thị Thụy Vũ -- chuyện giúp đỡ thương phế binh VNCH què, cụt trong nước; khiến anh bị nhà cầm quyền ' tịch thu 'computer', nhà bị khám xét, "mời lên làm việc, cho biết lý do sau" -- và, không chỉ một lần.
ấy thế mà, sau một thời gian 'lên bờ, xuống ruộng' không mấy dễ chịu ' kia ; Văn Quang vẫn kiên trì 'kêu gọi anh em ở xa có tiền, có của, hãy rộng hảo tâm làm việc nghĩa đối với bạn bè làm văn chương, báo chí , thương phế binh (VNCH) trong nước 'có sự khó khăn thật sự, cần được giúp đỡ '.
[]
đinh bạch dân
July 1st, 2016
----
một trong những tiểu thuyết của lê xuyên
do nhà xuất bản tiến hóa xuất bảnở saigon ( pre 1975)
chú tư cầu/ lê xuyên
(bản in trước 1975 ở saigon -- tư liệu 'diễn đàn sách xưa')
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét